Του Κωνσταντίνου Φωτιάδη,
Ομ. Καθηγητή Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
ΜΕΡΟΣ Α’
Στα παρχάρια της Παναγίας Γουμερά ταξίδεψε η Άννα Θεοφυλάκτου, η Μάνα όλων των Ποντίων, για να συναντήσει τον πατέρα της.
Είχα τη χαρά και την ευτυχία να συγκατοικήσω για αρκετά χρόνια με την οικογένεια της Άννας Θεοφυλάκτου. Ήταν για μένα, πέρα από την άριστη σχέση μας, ένα σχολείο η επαφή μας. Ευτύχησα όμως και όλα τα υπόλοιπα χρόνια να μένω δίπλα της, ένα δρόμο πιο πέρα. Όλα τα χρόνια δηλώνω με απόλυτο σεβασμό ότι ήταν ο ιστορικός μου σύμβουλος. Μαζί με την κόρη μου μας εκμυστηρεύθηκε σε μία άκρως φιλική συνέντευξη πολλές προσωπικές της στιγμές. Κάποια στιγμή θα ενσωματωθούν σε ένα βιβλίο, που θα αναφέρεται στη μεγάλη προσφορά της Οικογένειας της στον ποντιακό Ελληνισμό. Σήμερα δημοσιοποιώ μία παλιά μου εισήγηση, που πραγματοποίησα στην Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης:
Στόχος μας σήμερα είναι να τιμήσομε όσους με τη συμπεριφορά τους ανέδειξαν την πατρίδα μας, από το μετερίζι στο οποίο τους έταξε η μοίρα. Δεν ξέρω αν είναι ο καιρός των γυναικών, γνωρίζω όμως ότι σήμερα θα τιμήσομε μια σπάνια Ελληνίδα, αρχόντισσα και κοδέσπενα, την Άννα Θεοφυλάκτου. Μια γυναίκα με τεράστια κοινωνική προσφορά που τίμησε την καταγωγή της και πρόσφερε στον Πόντο και στην Ελλάδα, δουλεύοντας με ζήλο και περίσκεψη.
Πρώτα από όλα η Άννα Θεοφυλάκτου υπήρξε η κόρη ενός μεγάλου πατέρα που τη γαλούχησε με τα νάματα της κοινωνικής προσφοράς και της φροντίδας για τον πάσχοντα συνάνθρωπο. Ενός πατέρα που αντιπροσωπεύει ολόκληρη την ιστορία του Πόντου, των τελευταίων χρόνων στη γενέθλια γη.
Δε θα δίσταζα να πω ότι ο Θεοφύλακτος Θεοφυλάκτου, υπήρξε θεράπων του ανθρώπινου πόνου, συνεπής δημοκράτης, συνειδητοποιημένος ανθρωπιστής. Και όλες αυτές τις ξεχωριστές αξίες τις κληροδότησε χωρίς φειδώ στην κόρη του. Γιατί η Άννα Θεοφυλάκτου, μέσα στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα της οικογένειας, έγινε αυτό που ο αδερφός της ονειρευόταν για αυτήν το 1938: «μια κοπελίτσα όμορφη, έξυπνη, πρώτη στα μαθήματα, πρώτη στα παιχνίδια, .. με ένα χαμόγελο γεμάτο καλωσύνη να ρίχνει βάλσαμο στους αδύναμους, σε αυτούς που υποφέρουν, να χτυπά την αδικία, να μην γονατίζει μπροστά στους ισχυρούς, να μην τρέμει να πει την αλήθεια., πρώτη μέσα σε όλους, αγαπημένη από όλους, σεβαστή από όλους, με άλλα λόγια τέλεια.. »
Επιτρέψτε μου την περιδιάβαση στον κόσμο του Θεοφύλακτου Θεοφυλάκτου. Μέσα από τις αξίες αυτού του κόσμου θα συλλάβομε τις απαρχές της ιδεολογίας που κατηύθυνε τη σκέψη και έθρεψε τα οράματα της μεγάλης Ελληνίδας. Γιατί αυτό που πρώτιστα υλοποιεί με τη δράση της η Θεοφυλάκτου είναι οι ακλόνητες αρχές, στις οποίες οικοδομήθηκε η κοινωνική δράση των Θεοφυλάκτου.
Μια δράση με κύρια χαρακτηριστικά το μεγαλείο της προσφοράς την κοινωνική ευαισθησία την καλλιέργεια και την πολιτική εγρήγορση. Πραγματικά, αυτές οι αξίες δονούν την ψυχή του αδερφού Θεοφυλάκτου, όταν γράφει, τον πρώτο χρόνο της κατοχής, στην αγαπημένη του αδερφή: «Αγαπημένη μου Αννούλα, Η Θεσσαλονίκη που τόσο αγάπαγες βρίσκεται σήμερα στα χέρια των βαρβάρων του βορρά. Μα σαν Ελληνίδα που είσαι της λύπης σου θα κυριαρχήσει η αίσθηση του καθήκοντος και η πίστη στην τελική νίκη…. Τη Σαλονίκη τη βρήκαμε λεύτερη, θα την αφήσομε λεύτερη ή θα πεθάνομε για να την λευτερώσουν άλλοι.. » Και αυτές οι αξίες προσδιόρισαν τη συμπεριφορά τόσο του μεγάλου πατέρα όσο και της Άννας.
Ο πατέρας, ο Θεοφύλακτος Θεοφυλάκτου γεννήθηκε το 1884 στην Τσίτη της Αργυρούπολης του Πόντου όπου και έμαθε τα πρώτα γράμματα . Στη συνέχεια σπούδασε στο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας και διακρίθηκε για το ζήλο του, τη μέθεξή του στα γράμματα και την ώριμη συνέπεια κατά την εκπλήρωση των σχολικών του υποχρεώσεων. Στην καταγραφή των αναμνήσεών του αυτών των χρόνων περιγράφει τον έρωτά του για τα βιβλία, το ήρεμο λιμάνι των παιδικών του χρόνων την «μάννα του» και τη συναισθηματική του σχέση με το γενέθλιο χωριό .
Από την ίδια θετική διάθεση απέναντι στη γνώση εκφράζεται και η Άννα Θεοφυλάκτου, όταν αναφέρεται στα πρώτα της γράμματα, αυτά που έμαθε στην προσφυγομάνα, τη Θεσσαλονίκη: «Φοίτησα στο 29ο Δημοτικό Σχολείο, που ήταν δίπλα στο σπίτι μας, με Διευθυντή τον Μιχόπουλο και μετά στο Γ Γυμνάσιο Θηλέων, με Γυμνασιάρχη τον Γκράτσιο, στον οποίο οφείλω πολλά. ». Διαπιστώνομε αναμφίβολα τον πλούσιο συναισθηματικό κόσμο τόσο του πατέρα όσο και της κόρης, στον οποίο τα βιώματα γεννούν δημιουργικές εμπειρίες για την οικοδόμηση ενός στέρεου χαρακτήρα.
Η κάθοδος του Θεοφύλακτου στην Αθήνα και η εγγραφή του στην Ιατρική Σχολή Αθηνών ιστορούνται από τον ίδιο ως σημαντικές τομές της προσωπικής του ζωής .Στις αναμνήσεις του ο συγγραφέας θα περιγράψει τη σχέση του με την ιατρική, που παρέμεινε σε όλη του τη ζωή μια από τις μεγαλύτερες αγάπες του: «Αυτό ήταν το τυχερό μου. Και μένω ευγνώμων σ αυτήν την τύχη. Γιατί από την αρχή και εύκολη μου ήταν η ιατρική και την αγάπησα και τότε και πάντα και την εξήσκησα ύστερα και ως τώρα με πίστη και αγάπη σε αυτήν. Μένω δε ικανοποιημένος από όλες τις πλευρές».
Για αυτή τη λατρεία στην ιατρική η Άννα Θεοφυλάκτου θα γράψει πολλά χρόνια αργότερα: «Το 41 ανήκα στην πρώτη φουρνιά φοιτητών της νεοϊδρυθείσας Ιατρικής Σχολής του ΑΠΘ. Αγωνιστήκαμε κυριολεκτικά για αυτήν καθώς το ιατρικό κατεστημένο αντιδρούσε.. Το Ανατομείο μας, πίσω από το ρωσικό Νοσοκομείο ήταν μια μεγάλη κρύα αίθουσα.. για τραπέζια χρησιμοποιούσαμε πλάκες από τα εβραϊκά νεκροταφεία που είχαν ξηλώσει οι Γερμανοί.. Είχαμε πάθος και αγωνιστικότητα. Στα νοσοκομεία βοηθούσαμε ασθενείς στη Μέριμνα παιδιού κρατούσαμε συντροφιά στα άρρωστα παιδιά ”. Οι αναλογίες των καταστάσεων αποτυπώνουν πάντα την ίδια αγάπη, το ίδιο πάθος αλλά και τα ίδια κίνητρα για κοινωνική προσφορά, κόντρα στην ιδιοτέλεια και τον χρηματισμό, ενάντια στη σύγχρονη παραφθορά των αξιών.
Ο Θεοφύλακτος παίρνει το πτυχίο της Ιατρικής Σχολής Αθηνών το 1907 και φεύγει για το Παρίσι όπου ειδικεύεται συστηματικά και για μια 4ετία στην οφθαλμολογία και την ωτορινολαρυγγολογία. Η εμπειρία του από το ιατρικό περιβάλλον του Παρισιού είναι ενδεικτική και των δικών του στόχων και προθέσεων: γιατί ο Θεοφυλάκτου διαπιστώνει εκεί «την καλωσύνη, την κατανόηση, και μαζί μια άλλη αντίληψη της αποστολής των καθηγητών ως δασκάλων», χαρακτηριστικά που θα επιδράσουν στη δική του ιδεολογική συγκρότηση και θα διαμορφώσουν την αντίληψή του για τον βαθιά ανθρωπιστικό χαρακτήρα του ιατρικού επαγγέλματος.
Για την ίδια ισχυρή της πεποίθηση ότι το επάγγελμα του γιατρού μπορεί να συνεισφέρει στην οικοδόμηση μιας καλύτερης κοινωνίας η Άννα Θεοφυλάκτου θα γράψει: «Με ικανοποιεί το γεγονός ότι τώρα πια περπατά και η τρίτη γενιά οφθαλμιάτρων στην πόλη…» Πρόκειται για την περηφάνια μιας γυναίκας, της οποίας η ιδεολογική συγκρότηση οφείλει πολλά στον πατέρα της και στη δική του ανθρωπιστική θεώρηση της επιστήμης.
Στο τέλος της μαθητείας του ο Θεοφυλάκτου θα αντιμετωπίσει το δίλημμα: ακαδημαϊκή καριέρα ή επιστροφή στον τόπο του και προσφορά στο επίπεδο της συλλογικής ωφέλειας. Η επιστροφή του φερέλπιδος γιατρού στην πάτρια γη πραγματοποιείται το 1911. Ο ίδιος ιστορεί τα συναισθήματα που είναι χαραγμένα ανεξίτηλα στη μνήμη του για την Τραπεζούντα εκείνων των χρόνων: «εδώ πια ήταν γνώριμος ο τόπος, Όλοι γνωστοί μου και όλοι συμπαθείς. Και εγώ αγαπητός σε όλους».
Αυτή η σχέση με τον τόπο είναι κυρίαρχη και στην κόρη του Άννα. «Η Θεσσαλονίκη που τόσο αγάπαγε» όπως γράφει ο αδερφός της το 1941, είναι ο χώρος της. Η Τραπεζούντα είναι η πηγή της έμπνευσής της. Στην πρώτη δραστηριοποιείται κοινωνικά. Με τη δεύτερη «βρέθηκε δεμένη». Και από τότε πηγαίνει συνεχώς.
Στο περιβάλλον της Τραπεζούντας, με την αίσθηση του οικείου, την γαλήνη των παιδικών αναμνήσεων και τη νοσταλγική ρέμβη του γλαυκού Πόντου εκδηλώνονται όλα τα στοιχεία της προσωπικότητας του Θεοφύλακτου: η απαράμιλλη δραστηριότητά του στον κοινωνικό στίβο, η επαγγελματική του αφοσίωση, η εμμονή του στα εθνικά ιδεώδη, η αγωνιστικότητά του. Οι καρποί αυτής της περιόδου ήταν πολλοί και ουσιαστικοί: η ίδρυση του Λυκείου στο Μοναστήρι της Παναγίας Γουμερά, η ίδρυση του Ορφανοτροφείου της Τραπεζούντας για τα παιδιά των οποίων οι γονείς υπέστησαν διώξεις από τους Τούρκους. Παράλληλα με την κοινωνική του δράση ο Θεοφύλακτος ασκούσε στη δική του κλινική το λειτούργημα του γιατρού και είχε καταξιωθεί στη συνείδηση της κοινωνίας της Τραπεζούντας ως λαμπρός επιστήμονας με ξεχωριστή ανθρωπιά. Με ένα ανάλογο κύρος περιβάλλει και η κοινωνία της Θεσσαλονίκης την Άννα Θεοφυλάκτου, οφθαλμίατρο, με απέραντη κοινωνική προσφορά.
συνεχίζεται…
