Με αφορμή την Παγκόσμια μέρα ποδηλάτου ο Αθανάσιος Κάππας* γράφει για την ένταξη των ποδηλάτων στην πόλη μας
Η ένταξη του ποδηλάτου στην ευρωπαϊκή πόλη ανήκει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά µε την προοπτική για τη βιωσιμότητα. Το ποδήλατο ως ένα μέσο που δεν ρυπαίνει, δεν προκαλεί θόρυβο, γυµνάζει το σώμα, δεν καταναλώνει χώρο και δεν κοστίζει, έχει προφανώς μια θέση σημαντική στη βιώσιμη πόλη. Ποια είναι η θέση του στη σημερινή; Ίσως το μεγαλύτερο πρόβλημα που τίθεται µε το ποδήλατο είναι η ασφάλεια, διότι ο ποδηλάτης είναι ευάλωτος όπως ο πεζός. Ενώ ο τελευταίος διαθέτει το καταφύγιο του πεζοδρομίου, ο ποδηλάτης υποχρεώνεται να μοιράζεται µε τα αυτοκίνητα το οδόστρωμα όταν δεν διαθέτει ειδική υποδομή. Ωστόσο, ακόμη και αν δίνονταν λύσεις που θα εγγυόντουσαν την ασφάλεια του ποδηλάτη, πάλι αυτό δεν θα ήταν αρκετό για να πειστούν οι μετακινούμενοι να χρησιμοποιούν ποδήλατο. ∆ιότι ο ποδηλάτης είναι ανοικτός στο περιβάλλον του, βλέπει, ακούει, οσφραίνεται, αναπνέει βαθιά. ∆εν μπορεί να ανεχτεί και να υπάρξει σε συνθήκες ρύπανσης και θορύβου, ούτε αποδέχεται να ακροβατεί ανάμεσα σε αυτοκίνητα. Η μετακίνηση µε ποδήλατο είναι συνυφασμένη µε την απόλαυση. Το ζητούμενο για το ποδήλατο σήμερα δεν είναι να βρεθούν λύσεις που θα το στριμώχνουν µε κάποια ασφάλεια στο υφιστάμενο καθεστώς. Ο στόχος είναι πολύ γενικότερος. Είναι να αποκτά προοδευτικά η πόλη συνθήκες όλο και πιο βιώσιμες και, ως προς αυτό, το ποδήλατο αποτελεί εργαλείο και στοιχείο αξιολόγησης. Είναι εργαλείο, γιατί η υλοποίηση υποδομών γι’ αυτό το μέσο δρομολογεί γενικότερα βιώσιμες εξελίξεις στην πολεοδομία και την κυκλοφορία και είναι στοιχείο αξιολόγησης. διότι όπου οι συνθήκες γίνονται ανθρώπινες εμφανίζονται ποδηλάτες και πεζοί.
Το θέμα της ασφάλειας είναι προφανώς ένα πρόβλημα που δεν αφορά μόνο τον ποδηλάτη, αλλά κάθε χρήστη του δρόμου. Το αυτοκίνητο είναι ο βασικός υπεύθυνος των ατυχημάτων. Η μέση ταχύτητά του στις πόλεις είναι πολύ χαμηλή, ενώ συγχρόνως παρουσιάζει τεράστιες διακυμάνσεις. Αυτό είναι το επικίνδυνο. Ο κορεσμός εστιάζεται στις διασταυρώσεις αλλά ανάμεσα σε αυτές δημιουργούνται κενά όπου τα οχήματα, ανάλογα µε τις επιδόσεις τους, ανταγωνίζονται για να κερδίσουν το χρόνο που έχασαν και θα χάσουν. Το αυτοκίνητο καταναλώνει χώρο και κατά συνέπεια προκαλεί εστίες κορεσμού που αποτελούν την αιτία διαφοροποίησης των ταχυτήτων και κατ’ επέκταση των ατυχημάτων.
Για την κατάργηση των αιχµών ταχύτητας και τη μείωση των ατυχηµάτων, χωρίς να περιορίζεται η μέση ταχύτητα της κυκλοφοριακής ροής, χρειάζονται λύσεις που θα απαλλάξουν την πόλη από τα σημεία κορεσμού. Αυτές μπορούν να δοθούν και µε το ποδήλατο, που ούτε καταναλώνει χώρο, ούτε μπορεί να αναπτύξει ταχύτητες επικίνδυνες. Η ροή µε ποδήλατα γίνεται ομαλά, µε ταχύτητα υψηλότερη της σημερινής μέσης των αυτοκινήτων και µε ασφάλεια. Σε συνθήκες συνύπαρξης του ποδηλάτου µε τα αυτοκίνητα, οι ταχύτητες των τελευταίων πρέπει να είναι χαµηλές, ανάλογες των ποδηλάτων. Θα αποτελεί συγχρόνως συστατικό στοιχείο της βιώσιµης πόλης και είναι ένας στόχος για το σήμερα. Η υλοποίηση υποδομής ποδηλάτων µε χρησιμοποίηση ενός τµήµατος της διατομής που ανήκε στο αυτοκίνητο, οδηγεί εκ των πραγμάτων στη μείωση της ταχύτητάς του και αρκετές φορές σε µονοδροµήσεις οδών για να κερδηθεί χώρος. Και στις δύο περιπτώσεις, ένα σημαντικό κέρδος για όλους, οδηγούς, πεζούς, ποδηλάτες, είναι η ασφάλεια.
Μεγάλο ποσοστό των μετακινήσεων γίνεται μεταξύ των περιοχών κατοικίας και του κέντρου. Αν και ο τελικός στόχος είναι το ποδήλατο να μπορεί να κινείται παντού, στις σημερινές συνθήκες, αυτό που είναι εφικτό, είναι να έχει στη διάθεσή του, μαζί µε τον πεζό, το κέντρο και διαδρόμους προσπέλασης σε αυτό από τις περικεντρικές περιοχές κατοικίας. Για τέτοιες μετακινήσεις, χρειάζονται κατ’ αρχήν λύσεις ασφάλειας. Στο κέντρο όμως δεν αρκούν. Πρέπει να συνοδεύονται από λύσεις ποιότητας περιβάλλοντος και αισθητικής, που θα το κάνουν ελκυστικό και θα είναι φυσικά προς όφελος του καθένα και της οικονομικής λειτουργίας της πόλης μας. Οι ποδηλάτες έλκονται από τις δραστηριότητες της πόλης και ακολουθούν κατά κανόνα κεντρικές διαδρομές, ακόμη και όταν καμιά ειδική υποδομή δεν έχει προβλεφθεί για αυτούς. Σε αυτές πρέπει να βρεθούν λύσεις. Οι ποδηλάτες έχουν µια ζωντανή σχέση µε την πόλη, όπως και οι πεζοί. Η πόλη, φυσικά, εφόσον ο στόχος της θα είναι να εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις για να υπάρχουν πεζοί και ποδηλάτες, πρέπει να έχει τέτοια μορφή που να ευνοεί την κίνησή τους. Το ποδήλατο πάνω από όλα είναι µια πολεοδοµική προοπτική. Η βιώσιμη πόλη χαρακτηρίζεται από πολλές παραμέτρους. Μία είναι και η ασφάλεια. Οι κάτοικοι όλο και λιγότερο περπατούν, τα άτομα µε ειδικές ανάγκες, οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά έχουν εγκλωβιστεί στους κλειστούς χώρους. Αυτή η εξέλιξη μειώνει τα ατυχήµατα, αλλά ξεχνιέται να αναφερθεί µαζί µε τις στατιστικές που κάποιοι παρουσιάζουν ως απόδειξη της επιτυχίας των πολιτικών τους. Στην πραγματικότητα, αποτελεί σύµπτωµα µιας πόλης λιγότερο ανθρώπινης που υπολειτουργεί σε όλα τα επίπεδα. Το ποδήλατο είναι ένα μέσον που αυξάνει την κινητικότητα, ιδίως των παιδιών, τα οποία σήμερα είναι απόλυτα εξαρτημένα από τα αυτοκίνητα των γονέων τους. Αύξηση της κινητικότητας θα ήταν, υπό τις σημερινές συνθήκες, εις βάρος της ασφάλειας, ωστόσο εκεί βρίσκεται το στοίχημα για την αυριανή πόλη: να βγουν πιο πολλοί άνθρωποι στους δρόµους, ανέμελα και όχι θωρακισμένοι πίσω από λαµαρίνες, και συγχρόνως η πόλη να γίνει πιο ανταγωνιστική, αυξάνοντας την ταχύτητά της. Θα βασιστεί γι’ αυτό σε τρόπους λιγότερο επικίνδυνους, όπως το ποδήλατο και το περπάτημα.
Το ποδήλατο είναι επικίνδυνο στις συνθήκες της ελληνικής πόλης αλλά αυτό δεν αποτελεί επιχείρημα για να θεωρηθεί δεδομένος ο σημερινός εξοστρακισµός του. Αντίθετα, η επιστροφή του είναι µια πρόκληση για έργα που θα κάνουν τον αστικό χώρο πιο πολιτισμένο και λειτουργικό. Λύσεις κυκλοφοριακές (π.χ. µονοδροµήσεις) και κατασκευαστικές υπάρχουν. Ειδικά στη χώρα µας, μπορούν να διευκολύνουν και τον πεζό. Αναγκαστικά, για την υλοποίησή τους θα παρθεί κάποιος χώρος από το αυτοκίνητο, το οποίο θα πρέπει να πειθαρχήσει σε µια μακροπρόθεσμη στρατηγική δημιουργίας περιοχών ήπιας κυκλοφορίας στα κέντρα και τις γειτονιές. Ο φυσικός σχεδιασμός για την ασφάλεια όλων των χρηστών του δρόμου θα οδηγήσει συγχρόνως και στην αισθητική αναβάθμιση της πόλης μας.
* Ο Αθανάσιος Κάππας είναι Πολιτικός Μηχανικός – Συγκοινωνιολόγος