Του Κωνσταντίνου Αθ. Βόλακλη,
Κλινικού Εργοφυσιολόγου
Αναρίθμητα είναι τα οφέλη και οι θεραπευτικές προσαρμογές της αυξημένης φυσικής δραστηριότητας στην υγεία του ατόμου, ενώ τα τελευταία χρόνια μελετάται η σχέση άσκησης, ποιότητας σπέρματος και ανδρικής υπογονιμότητας εν γένει.
Επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι το επίπεδο φυσικής δραστηριότητας και ο χρόνος τηλεθέασης σχετίζονται με την ποιότητα σπέρματος σε νεαρούς άνδρες. Συγκεκριμένα, μεταξύ φοιτητών (n=587) όσοι ανέφεραν χαμηλό επίπεδο φυσικής δραστηριότητας παρουσίασαν μικρότερη ποσότητα σπέρματος κατά 23% συγκριτικά με όσους είχαν υψηλό επίπεδο, ενώ σε άλλη μελέτη (n=1210 ενήλικες) όσοι έβλεπαν τηλεόραση περισσότερο από 5 ώρες/εβδομάδα παρουσίασαν μικρότερη αριθμό σπερματοζωαρίων (37 έναντι 52 millions/ml) έναντι όσων έβλεπαν περιστασιακά.
Παρομοίως, θετικά αποτελέσματα έχουν αναφερθεί και μετά από παρεμβατικές μελέτες. Eπί παραδείγματι, σημαντική αύξηση στην συγκέντρωση, κινητικότητα και μορφολογία σπέρματος βρέθηκε μετά από εφαρμογή ενός προγράμματος ήπιας (50-65% της ΜΚΣ) αερόβιας άσκησης, διάρκειας τεσσάρων μηνών σε παχύσαρκους ενήλικες, ηλικίας 24-40 ετών με BMI>30 kg/m2. Σε τυχαιοποιημένες μελέτες συγκρίθηκε η επίδραση της έντασης της άσκησης και φαίνεται ότι η συνεχόμενη προπόνηση ήπιας έντασης είναι περισσότερο ωφέλιμη ως προς τη βελτίωση δεικτών της ποιότητας σπέρματος (κινητικότητα, μορφολογία, συγκέντρωση και ποσότητα) των ανδρών συγκρινόμενη με την άσκηση υψηλής έντασης.
Πράγματι οι αθλητές αντοχής υψηλού επιπέδου παρουσιάζουν μειωμένη ποσότητα και κινητικότητα σπερματοζωαρίων, ενώ το ποσοστό των αφύσικων σπερματοζωαρίων σε μία σπερματική έκκριση αυξάνεται σε αθλητές που υποβάλλονται σε περιόδους υψηλής έντασης άσκησης, όπως ποδηλάτες, ορειβάτες και δρομείς μεγάλων αποστάσεων. Επιπρόσθετα, μερικά αθλήματα μπορεί να έχουν αρνητική επίδραση στην γονιμότητα, όχι μόνο εξαιτίας της διάρκειας και έντασης αλλά και του τύπου της φυσικής δραστηριότητας. Για παράδειγμα, η ποδηλασία προκαλεί βλάβες στην μορφολογία και την κινητικότητα του σπέρματος, πιθανόν γιατί η συνεχή μηχανική πίεση από την σέλα, η γοναδική υπερθέρμανση και η στενή ένδυση του ποδηλάτηπροκαλούν αύξηση της θερμοκρασίας στην περιοχή του οσχέου ή συμπιεστική ζημία στους όρχεις.
Η ποιότητα του σπέρματος μπορεί επίσης να υποστεί βλάβες σε δρόμους μεγάλης απόστασης ή στο τρίαθλο, που χαρακτηρίζονται ως άσκηση αντοχής μεγάλου όγκου, ενώ τέλος υπάρχουν αναφορές ότι η άσκηση σε μεγάλο υψόμετρο σε έμπειρους ορειβάτες συσχετίζεται με δυσλειτουργία των όρχεων με συνέπεια την μειωμένη κινητικότητα και συγκέντρωση σπέρματος.
Μηχανισμοί δράσης της άσκησης
Οι ασκησιογενείς επιδράσεις στην αναπαραγωγική λειτουργία των ανδρών ερμηνεύονται μέσω ποικίλλων μηχανισμών. Η τεστοστερόνη ως ορμόνη κλειδί που ρυθμίζει τον αναβολισμό και την πρωτεινοσύνθεση στους μυες, αυξάνεται μέσω της τακτικής άσκησης, ωστόσο η διαλειμματική άσκηση υψηλής έντασης φαίνεται να μειώνει τα επίπεδά της σε άρρενες επαγγελματίες αθλητές, ιδιαίτερα σε αγωνίσματα υπεραντοχής όπως ο μαραθώνιος δρόμος και το τρίαθλο. Aυτό φαίνεται να συμβαίνει ως συνέπεια του συνδρόμου υπερπροπόνησης το οποίο είναι συχνότερο σε αγωνίσματα όπου συνδυάζονται η μεγάλη διάρκεια άσκησης με ταυτόχρονη απουσία ικανοποιητικών διαστημάτων ξεκούρασης. Οι ειδικοί μάλιστα αναφέρονται με τον όρο “ασκησιογενής ανδρικός υπογοναδισμός” στις περιπτώσεις όπου παρατηρούνται ιδιαίτερα χαμηλές τιμές τεστοστερόνης ως συνέπεια της μακρόχρονης και εξαντλητικής προπόνησηςμε τελικό αποτέλεσμα να επηρεάζεται η ποιότητα σπέρματος και να δυσχεραίνεται η αναπαραγωγική λειτουργία.
Επιπρόσθετα, τα χαμηλά επίπεδα τεστοστερόνης συνδέονται με αυξημένο οξειδωτικό stress και πολλές μελέτες έχουν συνδέσει την αύξηση οξειδωτικού stress με τη χαμηλή ποιότητα σπέρματος. Απεναντίας, η ορθώς εκτελούμενη άσκηση, βελτιώνοντας τα ενδογενή αντιοξειδωτικά συστήματα του οργανισμού, μπορεί να μειώσει το χρόνιο οξειδωτικό stressκαι ταυτόχρονα με την αύξηση της τεστοστερόνης να βοηθήσει στη θεραπεία της ανδρικής υπογονιμότητας.
Συνοψίζοντας, φαίνεται ότι η τακτική χαμηλής-μέτριας έντασης άσκηση βοηθά στη θεραπεία της ανδρικής υπογονιμότητας, ενώ η υψηλής έντασης ή η προπόνηση υψηλού όγκου καθώς και συγκεκριμένα αθλήματα (π.χ. ποδηλασία, τρίαθλο) δρουν αρνητικά. Οι ειδικές αυτές προσαρμογές ερμηνεύονται κυρίως μέσω μηχανισμών που αφορούν το οξειδωτικό στρες, τη φλεγμονή, τη δράση της τεστοστερόνης και άλλων αναπαραγωγικών ορμονών. Οι θεράποντες ιατροί οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη αυτές τις ασκησιογενείς μεταβολές και να προτείνουν την άσκηση ως συμπληρωματικό μέσο θεραπείας της ανδρικής υπογονιμότητας.
