Του Κωνσταντίνου Αθ. Βόλακλη, Ph.D., Κλινικού Εργοφυσιολόγου
Η μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος (non alcoholic fatty liver disease, NAFLD) χαρακτηρίζεται από αυξημένη συσσώρευση τριγλυκεριδίων (>5% του σωματικού βάρους) χωρίς οι ασθενείς να καταναλώνουν υπερβολικές ποσότητες αλκοόλ (<20 g/ημέρα). Αποτελεί την κύρια αιτία χρονίων παθήσεων του ήπατος και αφορά περίπου το 30% των ενηλίκων στις ανεπτυγμένες κοινωνίες (16-20% στους νορμοβαρείς και 75-100% στους παχύσαρκους), ενώ πρόσφατα στοιχεία αναφέρουν αυξημένη συχνότητα εμφάνισής της (μεταξύ 38-74%) σε παχύσαρκα παιδιά και εφήβους.
Η NAFLD θεωρείται η ηπατική εκδήλωση του μεταβολικού συνδρόμου έχοντας ως βασικούς παράγοντες κινδύνου την αντίσταση στην ινσουλίνη και την παχυσαρκία ενώ συνδέεται στενά με τις καρδιαγγειακές παθήσεις και το σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Τα τελευταία χρόνια έχει αναγνωριστεί η σημασία ενός καλού επιπέδου φυσικής κατάστασης όσον αφορά την πρόληψη της NAFLD αλλά και ο καθοριστικός ρόλος της συστηματικής άσκησης στην καλύτερη θεραπευτική αντιμετώπισή της.
Η άσκηση ως μέσο πρόληψης
Πολλές επιδημιολογικές μελέτες έχουν αποδείξει την αρνητική σχέση μεταξύ του κινδύνου εμφάνισης NAFLD και του αυξημένου επιπέδου φυσικής δραστηριότητας. Οι Perseghin και συν. σε 191 υγιείς συμμετέχοντες, ηλικίας 19-62 ετών βρήκαν υψηλή αρνητική σχέση μεταξύ της ενδοηπατικής συσσώρευσης λίπους και του επιπέδου φυσικής δραστηριότητας, ενώ η συχνότητα της NAFLD ήταν σημαντικά μικρότερη (2% έναντι 25%, p<0.05) για το υψηλό επίπεδο φυσικών δραστηριοτήτων συγκριτικά με το χαμηλό. Σε άλλη μελέτη σε δείγμα 72.359 υγιών εθελοντών βρέθηκε ότι ο κίνδυνος εμφάνισης NAFLD ήταν μικρότερος κατά 28-47% (ανάλογα με το επίπεδο παχυσαρκίας) σε όσους γυμνάζονταν συστηματικά συγκριτικά με όσους ακολουθούσαν έναν καθιστικό τρόπο ζωής.
Επιπρόσθετα, μεταξύ όσων είχαν αναπτύξει τη ΝAFLD, αυτοί που ανέφεραν υψηλό επίπεδο φυσικών δραστηριοτήτων είχαν και μικρότερη πιθανότητα κατά 15-26% να εμφανίσουν υψηλές τιμές των ηπατικών ενζύμων ALT και AST σε σχέση με τους αγύμναστους. Στις προαναφερθείσες εργασίες η θετική επίδραση της άσκησης παρέμενε ακόμα και όταν λαμβάνονταν υπόψη ισχυροί παράγοντες που επηρεάζουν την εκδήλωση της NAFLD όπως η ηλικία, το φύλο, ο BMI και η αντίσταση στην ινσουλίνη.
Έχει μάλιστα αναφερθεί μικρότερη ενδοηπατική συσσώρευση λίπους κατά 23% σε μονοζυγωτικούς διδύμους με υψηλό επίπεδο φυσικής κατάστασης έναντι αυτών με το χαμηλό επίπεδο, ενώ σε άλλη μελέτη διαπιστώθηκε μικρότερος σχετικός κίνδυνος εμφάνισης ΝΑFLD κατά 39% σε όσους εκτελούσαν ασκήσεις μυϊκής ενδυνάμωσης συγκριτικά με όσους έκαναν καθιστική ζωή.
Γνωρίζουμε ότι τόσο η δίαιτα όσο και η άσκηση είναι αποτελεσματικές στην πρόληψη της παχυσαρκίας και της ηπατικής συσσώρευσης τριγλυκεριδίων. Ωστόσο παρά την ανάπτυξη παρόμοιου ηπατικού φαινότυπου, μελέτες σε πειραματόζωατα έχουν δείξει ότι η άσκηση επιφέρει επιπρόσθετες προσαρμογές στη μιτοχονδριακή οξείδωση λιπαρών οξέων καθώς και καταστολή της ικανότητας λιποσύνθεσης από υδατάνθρακες (de novo lipogenesis).
Η άσκηση ως μέσο θεραπείας
Την τελευταία δεκαετία πληθώρα ερευνητικών δεδομένων έχει καταδείξει ότι η συστηματική άσκηση δύναται να αποτελέσει ένα ασφαλές και αποτελεσματικό μέσο για την καλύτερη θεραπευτική αντιμετώπιση της ΝΑFLD. Μικρή απώλεια σωματικού βάρους (2-3%) επιφέρει μείωση του ενδοηπατικού λίπους κατά 20-30%, ενώ μεγαλύτερο όφελος (της τάξης του 35%) αλλά και ομαλοποίηση των τιμών των ηπατικών ενζύμων αναμένεται όταν οι ασθενείς επιτυγχάνουν μεγαλύτερη απώλεια σωματικού βάρους. Σημαντικές προσαρμογές έχουν επίσης παρατηρηθεί σε παιδιά με εκδήλωση NAFLD μετά από 12μηνη παρέμβαση δίαιτας και άσκησης στο ενδοσπλαχνικό λίπος, στα ηπατικά ένζυμα και στην αντίσταση στην ινσουλίνη.
Aξίζει να σημειωθεί ότι σημαντική μείωση στο ενδοηπατικό λίπος έχει παρατηρηθεί σε αρκετές πρόσφατες μελέτες όπου η άσκηση εφαρμόστηκε ως μονοθεραπεία με μικρές μεταβολές στο σωματικό βάρος (λιγότερο από 2.2 kg). Σε πρόσφατη μελέτη όπου συμμετείχαν 50 ασθενείς με NAFLD, μετά από 9 μήνες παρέμβασης μέσω μεταβολών του τρόπου ζωής (δίαιτα και άσκηση) παρατηρήθηκε μείωση του ολικού, υποδόριου και ενδοσπλαχνικού λίπους με ιδιαίτερα σημαντική τη μείωση του ενδοηπατικού λίπους κατά 31%. Για κάθε μία μονάδα τυπικής απόκλισης αύξησης της VO2max, οι ασθενείς είχαν 2.8 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να ιαθούν από τις παθολογικές ιστοχημικές αλλοιώσεις που παρουσίαζε το ήπαρ τους καταδεικνύοντας περίτρανα την άρρηκτη σχέση που υπάρχει μεταξύ ενός καλού επιπέδου φυσικής κατάστασης και τους υγιούς ηπατικού μεταβολισμού.
Σε γενετικά τροποποιημένα πειραματόζωα με έλλειψη υποδοχέων χολεκυστοκινίνης και τάση υπερφαγίας παρατηρήθηκε μιτοχονδριακή δυσλειτουργία, ανάπτυξη αντίστασης στην ινσουλίνη και NAFLD μετά από 40 εβδομάδες παρακολούθησης. Ωστόσο, οι μεταβολικές αυτές ανωμαλίες απουσίαζαν παντελώς στα πειραματόζωα που υποβλήθηκαν σε καθημερινή άσκηση παρά το ότι αυτά προσλάμβαναν υπερβολικές θερμίδες μέσω φαγητού. To γεγονός αυτό καταδεικνύει την καθοριστική επίδραση που μπορεί να έχει η άσκηση στην πρόληψη της ηπατικής στεάτωσης και της εξέλιξης της NAFLD.
Συνοψίζοντας και με δεδομένο ότι η παιδική παχυσαρκία έχει λάβει επιδημικές διαστάσεις η NAFLD αναμένεται να αποτελέσει ένα σημαντικό πρόβλημα υγείας τις προσεχείς δεκαετίες και για αυτό το λόγο απαιτούνται δραστικά μέτρα για τη μείωση της συχνότητας εμφάνισης αλλά και των συνεπειών της. Οι θεράποντες ιατροί οφείλουν να συστήνουν την άσκηση στον πληθυσμό δεδομένου ότι αυτή συνεισφέρει καθοριστικά τόσο στην πρόληψη όσο και στη θεραπεία της NAFLD, γεγονός που έχει αναγνωριστεί και επίσημα στις τελευταίες κατευθυντήριες οδηγίες της Αμερικανικής Γαστρεντερολογικής Εταιρείας.
