Γράφει ο Αθανάσιος Κάππας, Πολιτικός Μηχανικός – Συγκοινωνιολόγος
Η ελληνική πόλη βρίσκεται σε μια σημαντική καμπή της ιστορίας της. Την τελευταία πενταετία τα πράγματα αλλάζουν με ταχύτατους ρυθμούς. Αλλάζουν προς το καλύτερο. Οι λόγοι είναι πολιτικοί, περιβαλλοντικοί και τεχνολογικοί.
Ως προς το περιβάλλον, είναι γενική και αναμφισβήτητη η διαπίστωση ότι η μορφή ανάπτυξης που ακολουθήθηκε από όλες τις ανεπτυγμένες χώρες οδήγησε σε παραμορφώσεις του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος, πολλές από τις οποίες είναι μη αντιστρεπτές και έχουν καταστήσει την πόλη λιγότερο φιλική και τις γενικότερες συνθήκες ζωής σε αυτήν λιγότερο ανθρώπινες. Τα μεγέθη όλων των παραμέτρων που χαρακτηρίζουν το αστικό περιβάλλον, όπως και των διαφόρων τεχνικών έργων που οικοδομήθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες, συνθλίβουν την ανθρώπινη κλίμακα και αποξενώνουν τον κάτοικο από τον χώρο όπου ζει και εργάζεται.
Το κοινωνικό περιβάλλον της πόλης έχει επίσης υποστεί τις συνέπειες της εντατικοποίησης των δραστηριοτήτων και των άνισων ταχυτήτων που έχουν αναπτυχθεί στις δυτικές οικονομίες. Ανεργία, κοινωνικοί αποκλεισμοί, ξενοφοβία, άστεγοι κτλ. Απέναντι σε προβλήματα τόσο σοβαρά, που υποσκάπτουν τα θεμέλια της κοινωνικής συνοχής, επομένως και της δημοκρατίας, ενώ παράλληλα εκπέμπουν σήμα κινδύνου και ως προς την ίδια την επιβίωση του πλανήτη (τρύπα του όζοντος κτλ.), η Ευρώπη έχει κινητοποιηθεί. Έχει κινητοποιηθεί και για έναν ακόμη λόγο: διότι έχει γίνει πλέον κατανοητό ότι η βελτίωση της ποιότητας ζωής στα χωριά και τις πόλεις είναι αναγκαία συνθήκη για να καταστούν οι οικονομίες τους ισχυρές στον διεθνή ανταγωνισμό. Η επιβίωση των οικιστικών συνόλων εξαρτάται από την ικανότητά τους να προσελκύουν κεφάλαια και επισκέπτες. Αν δεν λειτουργούν σωστά, αν δεν υπάρχουν δίκτυα επικοινωνίας και υποδομής, αν οι συνθήκες εργασίας είναι ανασταλτικές για την απόδοση των εργαζομένων, αν ο κοινωνικός εξοπλισμός της πόλης είναι ελλειμματικός, η διεθνής οικονομία θα τα απορρίψει. Η περιβαλλοντική και πολεοδομική παρακμή οδηγούν στη συνέχεια σε οικονομικό και κοινωνικό μαρασμό.
Η κινητοποίηση της Ευρώπης γίνεται πλέον σε ένα επίπεδο πολιτικό, που στηρίζεται σε μεγάλο βαθμό στα διακρατικά όργανα και στα επίπεδα διοίκησης που βρίσκονται πιο κοντά στον πολίτη. Διότι αυτό που επιζητείται είναι η πληροφόρηση, η ευαισθητοποίηση και η ενεργοποίηση του πολίτη, ώστε να πάρει στα χέρια του ζητήματα που αφορούν την καθημερινή του ζωή. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση αναλαμβάνει, λοιπόν, έναν πρωτεύοντα ρόλο για την προώθηση της μεγάλης προοπτικής προς τη βιώσιμη πόλη και αναγνωρίζεται από τα κοινοτικά όργανα ως ο προνομιακός τους συνεργάτης.
Υπάρχει τα τελευταία χρόνια ένας καταιγισμός θεωρητικών κειμένων και Οδηγιών, που εκπονούνται στις Γενικές Διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με σκοπό να δώσουν το έναυσμα για μια γενικευμένη συζήτηση σε όλες τις χώρες – μέλη γύρω από τις πολιτικές που θα πρέπει να ακολουθηθούν για την ανάπλαση του αστικού περιβάλλοντος. Τα παραπάνω Δίκτυα είναι αυτά που πρώτα επεξεργάζονται, κρίνουν, διορθώνουν και συμβάλλουν στην οριστικοποίηση των θέσεων και κατευθύνσεων, που γίνονται κάποια στιγμή οδηγίες και νόμοι στα κράτη μέλη.
• Σημαντικό ρόλο στην πορεία προς τη «βιωσιμότητα» θα παίξουν οι εξελίξεις στον τομέα των μεταφορών. Είναι γνωστό ότι ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης για την υποβάθμιση του περιβάλλοντος πέφτει στις μεταφορές. Η φιλοσοφία των έργων συγκοινωνιακής υποδομής, που έδωσαν ακόμη και στα ιστορικά κέντρα απόλυτη έμφαση στον ρόλο του αυτοκινήτου, η έλλειψη επαρκών δικτύων δημόσιας συγκοινωνίας, η υποτίμηση της σημασίας του πεζού οδήγησαν σε δυσλειτουργίες, παραλύσεις και σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Το κόστος από τα ατυχήματα, τις απώλειες χρόνου, τη ρύπανση και τον θόρυβο είναι τεράστιο.
Σήμερα χαράσσεται μια διαφορετική πορεία, που συνήθως περιγράφεται με τον όρο «βιώσιμη κινητικότητα». Οι στόχοι της είναι να στηριχτεί η λειτουργία της πόλης βασικά στη δημόσια – αστική συγκοινωνία, να απελευθερωθεί ο κάτοικος από την υποχρεωτική χρήση του αυτοκινήτου του, τουλάχιστον για τις μετακινήσεις σπίτι – δουλειά, να δημιουργηθούν άνετα και ασφαλή δίκτυα για την κίνηση του πεζού, να δοθεί η δυνατότητα να κινηθεί με ασφάλεια το ποδήλατο, όπως συμβαίνει σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, να χρησιμοποιηθούν οχήματα περισσότερο «καθαρά» και λιγότερο ενεργοβόρα.
• Για την υλοποίηση μιας τέτοιας πολιτικής χρειάζεται η συναίνεση των κατοίκων. Συναίνεση για αλλαγές στις συνήθειές τους, στον τρόπο ζωής τους, ακόμη και σε περιορισμούς. Το να κερδίσουν τη συναίνεση είναι φυσικά μια μεγάλη πρόκληση για όσους έχουν την ευθύνη για την τύχη κάθε ευρωπαϊκής πόλης.
Πώς θα κερδηθεί η συναίνεση των κατοίκων;
Η βιωσιμότητα δεν είναι μια ιδεολογία που πρέπει να διαδοθεί για να κερδίσει υποστηρικτές. Η βιώσιμη πόλη προϋποθέτει συμπεριφορές και τρόπους ζωής που για να εκδηλωθούν πρέπει να υπάρχει μια υποδομή ελκυστικότερη από αυτήν που μέχρι σήμερα χρησιμοποιείτο. Αυτή είναι η μεγάλη ευθύνη και πρόκληση για τους πολιτικούς και τους τεχνικούς του επόμενου αιώνα. Να καταστήσουν τη φιλική ως προς το περιβάλλον υποδομή ελκυστικότερη από την υποδομή του αυτοκινήτου.
Δεν είναι εύκολη υπόθεση να κάνεις τη δημόσια συγκοινωνία, το ποδήλατο και το περπάτημα ελκυστικότερα από το αυτοκίνητο.
Η δημόσια συγκοινωνία για να γίνει ελκυστική θα έπρεπε να αποκτήσει κάποια από τα χαρακτηριστικά του ιδιωτικού αυτοκινήτου. Να μην ντρέπεσαι να τη χρησιμοποιείς. Να μην αισθάνεσαι στο περιθώριο. Η δημόσια συγκοινωνία στην Ευρώπη είναι φορέας των τεχνολογιών αιχμής. Είναι πλούσια. Δεν υπάρχει άλλη λύση. Πρέπει τα δίκτυα να είναι πυκνά, να σαρώνουν τις περιοχές κατοικίας, να εξυπηρετούν τις ατομικές ανάγκες.
Η βιωσιμότητα δεν είναι αίτημα ρομαντισμού, αλλά αίτημα επιβίωσης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του πολιτισμού. Είναι ένα αίτημα του πολίτη του 21ου αιώνα ενός πολίτη εξίσου ευαίσθητου τόσο απέναντι στην ιστορία της πόλης όσο και στις δυνατότητες της υψηλής τεχνολογίας.
