Μία αξιοπρόσεκτη πρωτοβουλία από τους φίλους του Αρχαιολογικού Μουσείου, που μπορεί να ενισχύσει την επισκεψιμότητα στη Δράμα
Σε μία αξιοπρόσεκτη πρωτοβουλία προχώρησε ο σύλλογος «Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων Δράμας και περιοχής» που αφορά καταρχάς τον καθαρισμό και στη συνέχεια, εφόσον είναι εφικτό, την ανάδειξη των δύο εβραϊκών κοιμητηρίων στην πόλη της Δράμας σε επισκέψιμους χώρους μνημείων.
Ο σύλλογος απευθύνθηκε στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας, η οποία έδειξε ενδιαφέρον για τον καθαρισμό και τον ευπρεπισμό των δύο κοιμητηρίων που βρίσκονται στις οδούς Δημοσθένους και Κυδωνίων και σήμερα είναι εγκαταλελειμμένα. Ο καθαρισμός τους ολοκληρώθηκε από εργολάβο στον οποίο ανατέθηκε το έργο από την Υπηρεσία Πρασίνου του Δήμου Δράμας. Παρόλα αυτά, αξίζει να δοθεί περισσότερη προσοχή στην πρόταση που καταθέτει ο σύλλογος «Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων Δράμας και περιοχής» για την πιθανότητα ανάδειξης των δύο κοιμητηρίων ή μέρους αυτών ως μνημείων, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν και σημείο επίσκεψης στην πόλη.
Μιλώντας στα «ΧΡΟΝΙΚΑ της Δράμας», η πρόεδρος του συλλόγου «Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων Δράμας και περιοχής» κ. Δήμητρα Χατζηδημητρίου εξήγησε ότι ο ευπρεπισμός και ο καθαρισμός των δύο κοιμητηρίων είναι μόνο ένα μέρος αυτής της πρωτοβουλίας. «Η αποψίλωση και ο ευπρεπισμός θα μπορούσε να γίνεται σε τακτικά διαστήματα από τον Δήμο Δράμας. Αυτό έχει ήδη γίνει με τον καλύτερο τρόπο και πολύ γρήγορα. Από εκεί και έπειτα, αυτά τα ταφικά μνημεία μπορεί να παρουσιάζουν και ένα περαιτέρω ενδιαφέρον. Θα μπορούσε ίσως να υπάρξει η δυνατότητα αυτά τα ταφικά μνημεία, λόγω παλαιότητας και επειδή, για παράδειγμα, διαθέτουν κάποιο γλυπτό διάκοσμο, να χαρακτηριστούν ως μνημεία».
Η κ. Χατζηδημητρίου πρόσθεσε ότι σε αυτό το κομμάτι εμπλέκεται η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων, που εδρεύει στην Ξάνθη. Μάλιστα, στέλεχος της συγκεκριμένης υπηρεσίας, η κ. Φάκα, έχει δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Έτσι, ο σύλλογος «Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων Δράμας και περιοχής» επιδιώκει να καλέσει την κ. Φάκα εκ νέου στη Δράμα, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας, προκειμένου να εξεταστεί το ενδεχόμενο ανάδειξης του χώρου των κοιμητηρίων ως μνημείου.
Όπως σημείωσε, η πρόεδρος του συλλόγου «Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας» στην έναρξη αυτής της προσπάθειας, η κ. Κοντογιαννοπούλου από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δράμας επικοινώνησε καταρχάς με το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος (Κ.Ι.Σ.) που έδωσε την απαιτούμενη άδεια. Μάλιστα, οι άνθρωποι του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος εξέφρασαν τη χαρά και τη συγκίνησή τους για την εν λόγω προσπάθεια. Δεν αποκλείεται, να στείλουν στη Δράμα και ειδικούς συνεργάτες για να διαπιστώσουν τις συνθήκες και να καταγράψουν την σημερινή κατάσταση στα δύο εβραϊκά κοιμητήρια της Δράμας.
Συμπληρώνοντας το σκεπτικό του συλλόγου, η κ. Χατζηδημητρίου, επεσήμανε στα «Χ» ότι κατά καιρούς γίνονται επισκέψεις ανθρώπων εβραϊκής καταγωγής, των οποίων οι οικογένειες κατάγονταν από την περιοχή, με σκοπό να επισκεφτούν τους τάφους των προγόνων τους. «Ακόμα και αυτό καθιστά επιβεβλημένη την ανάγκη να υπάρχει στα κοιμητήρια ένα περιβάλλον επισκέψιμο. Σε αυτό θα πρέπει να προσθέσουμε ότι υπάρχουν επισκέψεις περιηγητών από το Ισραήλ, οι οποίοι φθάνουν ομαδικά στη γειτονική Καβάλα, γνωρίζουν την ιστορία της πόλης και επισκέπτονται τα εκεί κοιμητήρια ή το μνημείο του Ολοκαυτώματος στην Καβάλα που πέρασε πολλές βεβηλώσεις. Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν ότι η Δράμα υπήρξε το θέατρο του δράματος».
Ένα σύντομο «οδοιπορικό» στο ιστορικό της εβραϊκής κοινότητας στη Δράμα, κατά τα νεότερα χρόνια
Σύμφωνα με στοιχεία από το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος (Κ.Ι.Σ.), στα νεότερα χρόνια, από τα τέλη του περασμένου αιώνα και ιδιαίτερα στις αρχές του 20ού, η εγκατάσταση των Εβραίων στη Δράμα συνδέεται με την εξέλιξη της υπαίθρου και της πόλης σε κέντρα παραγωγής και επεξεργασίας καπνού αντίστοιχα. Οι καπνεμπορικές επιχειρήσεις της περιοχής, όπως οι μεγάλες εβραϊκές εταιρείες της Commercial και του Herzog, προσελκύουν, ανάμεσα στο πολυεθνικό πλήθος των νεοφερμένων κατοίκων, Εβραίους από διάφορες επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κυρίως Ισπανοεβραίους από τη Θεσσαλονίκη, που είναι το σημαντικότερο κέντρο των Σεφαραδιτών από τα τέλη του 15ου αιώνα στα Βαλκάνια και τις Σέρρες. Το κύμα των Εβραίων από τις Σέρρες προς τη Δράμα πυκνώνει μετά την καταστροφική πυρκαγιά στην πόλη το 1913, με ευθύνη των βουλγαρικών αρχών κατοχής, κατά τον Δεύτερο Βαλκανικό Πόλεμο.
Μετά τον τερματισμό των πολεμικών αναμετρήσεων στην περιοχή, η εβραϊκή κοινότητα γνώρισε σταθερή άνοδο, τουλάχιστον από το 1920, με τη συνεχή και μόνιμη πια εγκατάσταση νέων μελών, την οργάνωση των κοινοτικών θεσμών και των ιδρυμάτων της κοινότητας, η οποία διατηρεί Συναγωγή, δύο νεκροταφεία και ιδιόκτητο σχολείο (μετά το 1925). Οι εβραϊκές οικογένειες, περίπου τριακόσιες με 1200 μέλη, σύμφωνα με έγγραφο του 1925 του τότε προέδρου της κοινότητας Περαχιά, εγκαθίστανται κυρίως στις παλιές τουρκικές συνοικίες, στο κέντρο της πόλης, και στην περιοχή της Αγίας Βαρβάρας. Ανήκουν σε όλες τις κοινωνικές τάξεις, αν και την κύρια δύναμη έχουν οι έμποροι της κοινότητας. Μετά το 1925, ιδρύονται στην πόλη οι πρώτες κοινές εμπορικές επιχειρήσεις Χριστιανών και Εβραίων, σηματοδοτώντας περίοδο ανάπτυξης οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων ανάμεσα στα μέλη των δύο ομάδων.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεσπά όταν η κοινότητα βρίσκεται ακόμα σε περίοδο ακμής και αναλαμβάνει το έργο ανέγερσης Συναγωγής στο κέντρο της πόλης. Από τον Απρίλιο του 1941, οι Γερμανοί κατακτητές παραχωρούν τον έλεγχο της περιοχής από τις Σέρρες μέχρι την Αλεξανδρούπολη στους Βούλγαρους συμμάχους τους. Τα μέλη της κοινότητας, ως Έλληνες Εβραίοι στο θρήσκευμα, πλήττονται καίρια τόσο από τα ανθελληνικά όσο και από τα αντιεβραϊκά μέτρα των βουλγαρικών αρχών. Ύστερα από τη διάσκεψη της Wannsee στο Βερολίνο, τον Ιανουάριο του 1942, όταν αποφασίζεται από τους Ναζί η εφαρμογή προγράμματος για την εξόντωση των Εβραίων της Ευρώπης, οι γερμανικές και οι βουλγαρικές αρχές, από το καλοκαίρι του 1942, ξεκινούν σχετικές με την τύχη των Εβραίων συνομιλίες. Συζητείται ο εκτοπισμός όλων των Εβραίων από τη βουλγαρική επικράτεια.
Τον Ιανουάριο του 1943, οι Βούλγαροι ανακοινώνουν αιφνιδιαστικά ότι συμφωνούν μόνο με τον εκτοπισμό των Εβραίων από τα κατεχόμενα εδάφη της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας. Η υπογραφή της συμφωνίας για τον «εκτοπισμό των πρώτων 20.000 Εβραίων από τις νεοαποκτηθείσες βουλγαρικές χώρες», στις 22 Φεβρουαρίου 1943, οδηγεί στην παράνομη σύλληψη των Εβραίων στη βουλγαρική ζώνη κατοχής στην Ελλάδα και στη Γιουγκοσλαβία το βράδυ της 3ης προς 4η Μαρτίου 1943.
Οι Εβραίοι της Δράμας συγκεντρώνονται στις καπναποθήκες της περιοχής της Αγίας Βαρβάρας και μεταφέρονται με τρένο, ύστερα από τρεις ημέρες, στη Νότια Βουλγαρία, σε προσωρινά στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως και όλοι οι Εβραίοι της βουλγαρικής ζώνης κατοχής στην Ελλάδα. Στις 20 και 21 Μαρτίου 1943 μεταφέρονται με τρένα, με βουλγαρική και γερμανική συνοδεία, στο βουλγαρικό λιμάνι του Λομ, στις όχθες του Δούναβη, και στη συνέχεια με ποταμόπλοια, κάτω από άθλιες συνθήκες, στη Βιέννη. Τελικός προορισμός των εξαντλημένων αυτών ανθρώπων είναι το στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα στην Πολωνία, όπου φτάνουν στις αρχές Απριλίου και βρίσκουν, πιθανόν αμέσως, τραγικό θάνατο.
Σύμφωνα με επίσημα γερμανικά στοιχεία, 1096 οικογένειες Ελλήνων – Εβραίων, με 681 παιδιά κάτω των 10 ετών, και συνολικά 4273 άτομα εκτοπίζονται από τη βουλγαρική ζώνη κατοχής τον Μάρτιο του 1943, χωρίς να επιζήσει κανείς. Το τραγικό τέλος του εβραϊσμού της Βορείου Ελλάδος αποτελεί περίπτωση ολοκληρωτικού αφανισμού. Η χώρα και ο εβραϊσμός πλήρωσαν με βαρύ τίμημα την πολιτική των Ναζί και των συνεργατών τους.
Το 1948, μόνον 39 Εβραίοι επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος επέστρεψαν στη Δράμα. Η αποδεκατισμένη κοινότητα δεν μπόρεσε να επαναλειτουργήσει και στη συνέχεια διαλύθηκε. Το 1997 τοποθετήθηκε αναμνηστική μαρμάρινη πλάκα στις καπναποθήκες, όπου το 1943 συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν οι Εβραίοι της Δράμας. Το 1999, με τη συνεργασία του Δήμου Δράμας, της Διαχειριστικής Επιτροπής της Ισραηλιτικής Κοινότητας Καβάλας και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, ανεγέρθηκε Μνημείο Εβραίων Μαρτύρων του Ολοκαυτώματος στο Πάρκο Αγίας Βαρβάρας. Αυτά είναι τα μόνα μνημεία, μαζί με το εβραϊκό νεκροταφείο, που σήμερα μαρτυρούν ότι κάποτε υπήρξε εβραϊκή παρουσία στη Δράμα.
Η ανακοίνωση του συλλόγου «Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων Δράμας και περιοχής»
Σε σχέση με την πρωτοβουλία του συλλόγου «Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας, Πολιτιστικών και Φυσικών Μνημείων Δράμας και περιοχής» που βρίσκεται σήμερα σε εξέλιξη, ο σύλλογος, σε ανακοίνωσή του, ευχαρίστησε την Εφορεία Αρχαιοτήτων και τον Δήμο Δράμας για το ενδιαφέρον που επέδειξαν κατά την υποβολή του αιτήματός της για τον καθαρισμό και ευπρεπισμό των δύο κοιμητηρίων της παλαιάς και ακμάζουσας ισραηλιτικής κοινότητας Δράμας, προσθέτοντας: «Συνοδεύσαμε τον φίλο και συμπολίτη μας κ. Ιάκωβο Κοέν στο μουσείο και εκθέσαμε τη σοβαρότητα του θέματος. Όπως μας εξήγησε η Προϊσταμένη του Τμήματος Δρ Μαρία Κοντογιαννοπούλου: «η διάσωση και η προστασία των καταλοίπων της θρησκευτικής έκφρασης από το έτος 1830 και εξής στην περιοχή χωρικής μας ευθύνης ανήκει ως αρμοδιότητα, μεταξύ άλλων, στο τμήμα Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων και Μουσείων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας». Η Δρ Μαρία Κοντογιαννοπούλου και η Δρ Σοφία Γεωργιάδου έθεσαν ως προτεραιότητα της υπηρεσίας την ενημέρωση καταρχάς του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου και τη συγκατάθεσή του για την περαιτέρω έρευνα».
Επίσης ο σύλλογος ευχαρίστησε για το προσωπικό του ενδιαφέρον τον Δήμαρχο Δράμας κ. Χριστόδουλο Μαμσάκο, τον οποίο ενημέρωσε προσφάτως, καθώς η άμεση συνδρομή των αρμοδίων Υπηρεσιών του Δήμου Δράμας έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην έναρξη των εργασιών αποψίλωσης και καθαρισμού των χώρων. «Τους ευχαριστούμε όλους θερμά, ιδιαιτέρως τον κ. Ιάκωβο Κοέν, για το πνεύμα συνεργασίας που επέδειξε, εμπιστευόμενος χάρτες τοπογραφικούς και κλειδιά, αν και απουσιάζει από τη Δράμα για μεγάλα διαστήματα. Αναμένουμε με ζωηρό ενδιαφέρον τη συνέχεια του εγχειρήματος, καθώς είναι πιθανός ο χαρακτηρισμός των παλαιών τάφων ή και των ταφικών συνόλων ως νεότερων μνημείων και η συνακόλουθη ένταξή του υπό ειδικό καθεστώς προστασίας, όπως ορίζει η αρχαιολογική νομοθεσία» κατέληξε σε ανακοίνωσή του ο σύλλογος.