Της Νόρας Κωνσταντινίδου
Συμμετέχοντας στον αγώνα μετέφερε το πρώτο τυπογραφείο.
Ο Δημήτριος Υψηλάντης υπήρξε ο δεύτερος υιός από τα πέντε αδέλφια του ηγεμόνα της Βλαχίας, του Κωνσταντίνου και της Ελισάβετ Υψηλάντη. Ο μεγαλύτερος αδελφός του ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, η οπoία ιδρύθηκε στην πόλη της Οδησσού (14.9.1814), έτυχε την τιμή της επιλογής του από τον φιλικό Εμμανουήλ Ξάνθο. Ο Ξάνθος τον τίμησε κάτω από απρόσφορες συνθήκες προσφέροντάς του την αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας. Ως αρχηγός επίσημος της Φιλικής Εταιρείας ο Αλέξανδρος Υψηλάντης από τον Απρίλιο του 1820 και πειθαρχημένος αξιωματικός του ρωσικού στρατού (υπασπιστής του Τσάρου Αλέξανδρου) καμάρωνε για τον αδελφό του Δημήτριο Υψηλάντη, φίλο καρδιακό και συνακόλουθο. Για τον λόγο αυτό έγκαιρα μυήθηκε ο Δημήτριος στα μυστικά της Φιλικής Εταιρείας, αφού προηγουμένως τελείωσε τις βασικές σπουδές του στη γενέτειρά του την Κωνσταντινούπολη και τις στρατιωτικές σπουδές του στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Ακολούθως φοίτησε και στη στρατιωτική σχολή του Παρισιού. Υπηρέτησε ως αξιωματικός στον ρωσικό στρατό. Υπήρξε υπασπιστής του Ρώσου στρατηγού Ραγέφσκυ στο Κίεβο.
«Γενικός Επίτροπος της Αρχής» πλέον ο Δημήτριος Υψηλάντης, μετά την κήρυξη της Επανάστασης από τον αδελφό του Αλέξανδρο Υψηλάντη (25.2.1821) αποφασίσθηκε να κατέβει στην Πελοπόννησο και να αναλάβει ο ίδιος την ηγεσία του Αγώνα. Προηγουμένως ο αρχιστράτηγος και πρίγκιπας Δημήτριος, πριν κατέβει στην Ελλάδα, αποχαιρέτησε τη μάνα του την αρχόντισσα Ελισάβετ, για να πάρει την ευχή της. Στη συνέχεια, πήγε στην Οδησσό, για να εξαργυρώσει και να ενεχυριάσει τα κοσμήματα και τα διαμαντικά που αυθόρμητα και με προθυμία προσέφερε για την ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ της Ελλάδας η μάνα. Στις 8 Ιουνίου 1821, ύστερα από ένα ταξίδι μεγάλης ταλαιπωρίας 45 ημερών για να φθάσει στην Τεργέστη από την Οδησσό, κατέληξε στην Ύδρα μαζί με τον Φιλικό Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο. Μαζί πέρασαν στο Άστρος Κυνουρίας με προορισμό την Τρίπολη. Στην Τρίπολη, ενώ έτυχε πανηγυρικής υποδοχής από τον στρατό, βρέθηκε αλλεπάλληλα στο στόχαστρο των αντιθέσεων των Δημογερόντων. Αντιμετώπισε την αξίωση των προκρίτων της Πελοποννήσου, όπως διευθετήσουν από κοινού τα πολιτικά και στρατιωτικά θέματα. Ύστερα από παρεξηγήσεις επί παρεξηγήσεων και με την επέμβαση του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη η κατάσταση εξομαλύνθηκε, χωρίς να βρει την επιζητούμενη οριστική λύση.
Παρόλα αυτά ο Δημήτριος Υψηλάντης δεν παραιτήθηκε από τον προσδιορισμό της αποστολής του. Εμφορούμενος από τα στρατιωτικά του καθήκοντα, γεμάτος από σχέδια και όνειρα συνέχισε ακόμα και μετά τη σύγκληση στην Επίδαυρο της πρώτης Εθνοσυνέλευσης ακάθεκτος, αν και το αποτέλεσμα εκείνων των εργασιών δεν τον δικαίωσε. Πρώτο μέλημά του ήταν η οργάνωση στρατού και στόλου για τη διεξαγωγή του Αγώνα. Παράλληλα, τον απασχολούσε τυραννικά η έκδοση εφημερίδας στην Ελλάδα. Για το σκοπό αυτό, εκτός από τις 300 χιλιάδες γρόσια που έφερε μαζί του, μετέφερε με χίλιους τρόπους και πολλαπλάσιους κόπους (κάτω από το άγρυπνο μάτι των Τούρκων), το πολυπόθητο τυπογραφείο, άκρως απαραίτητο σε μια εποχή που η χρήση του κρίνεται ως εργαλείο ανάγκης περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο μέσο επικοινωνίας εκείνη την εποχή. Αυτή ήταν κατά βάθος και η αξιολόγηση του αδελφού του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Η Επανάσταση δεν γεννήθηκε σε μια στιγμή απροσδόκητης εξέγερσης. Δεν προέκυψε από προσμονή θαύματος. Σχεδόν 10 χρόνια προετοιμασίας χρειάσθηκαν για το πολυπόθητο αποτέλεσμα. Από την έναρξη της Φιλικής Εταιρείας τον Σεπτέμβριο του 1814 ως το γνωστό δίλλημα «Ελευθερία ή θάνατος» ο κίνδυνος παραφύλαγε σε κάθε βήμα. Η εμπλοκή πολλών ανθρώπων με μυστική κάλυψη και με πολυπόθητη προσμονή αποβαίνει σήμερα επιβεβαιωμένη με τους Φιλέλληνες που συνοδοιπορούν από την πλευρά της Ανατολής και της Δύσης. Οι αποστάσεις έφεραν στο προσκήνιο τη χάρη της γραπτής επικοινωνίας. Κυκλοφόρησαν χειρόγραφες εφημερίδες, μερικές από τις οποίες διασώθηκαν και έφθασαν ως τις μέρες μας, όπως: Η «Εφημερίς Αιτωλική» στην πόλη του Μεσολογγίου (Αύγουστος – Σεπτέμβριος 1821) και η εφημερίδα «Αχελώος» στο Βραχώρι, όπως λέγονταν το Αγρίνιο τον Φεβρουάριο του 1822. Η πρώτη μικρή, «χειρογραμμένη» εφημερίδα έμεινε στην ιστορία του ελληνικού Τύπου ως η «ψευδοεφημερίδα» του Γαλαξιδιού για τις εντελώς φανταστικές ειδήσεις που έχει καταγράψει. Δικαιούται την πρωτιά ως πρώιμη εφημερίδα, χωρίς την καταλαλιά που ήθελε ακολουθήσει. «Στην αναβροχιά καλό και το χαλάζι» λένε και το παρακάτω δείγμα είναι άγνωστο κατά πόσο αρμόζει στην περίπτωση.
«Αδελφοί Ρουμελιώται, προεστοί και καπεταναίοι του Λιδωρικιού, Μαλανδρίνου, Κράβαρι και όσοι εν Χριστώ αδελφοί.
Γαλαξίδι 27 Μάρτη 1821
«Σήμερα μας ήρθαν ειδήσεις από σημαντικά πρόσωπα της Πόλης και του Μορέως και μας λένε το πώς οι Ρούσοι επέρασαν τα Μπαλκάνια και τραβάνε ντρίτα στην Πόλη. Το στράτευμα θα είναι 200 χιλιάδες της στερηάς και εκατό του πελάγου».
Καθώς όμως το κεφάλαιο το σχετικό με τις εφημερίδες τις χειρόγραφες που κυκλοφόρησαν τις πρώτες μέρες του Αγώνα του 1821 δεν μπορεί να κλείσει εύκολα, θα γίνει το συντομότερο δυνατό, η επαναφορά του θέματος με πλουσιότερη την επανάληψη. (Ίσως και να απαιτείται συγκεκριμένη έρευνα από ειδικούς τώρα που το Εθνικό ίδρυμα Ερευνών / Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών απέδειξε πως βρίσκονται στην καλύτερή τους παραγωγή). Κρίνεται στο σημείο αυτό να γίνει λόγος για την ανιδιοτελή προσφορά της αρχόντισσας και μάνας Ελισάβετ, η οποία με τη συμπεριφορά της και τις χειρονομίες καλής θέλησης κέρδισε τις καρδιές πολλών πατριωτών και συζητήθηκε πολύ. Ως και σε θεατρική σκηνή παρουσιάσθηκε. Η από μίμηση στάση της σε ταμπλό βιβάν αποτέλεσε αποτύπωμα πατριωτισμού σε πληρότητα. Μύθος ή Ιστορία; Πρόσφατα, στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ της Κυριακής, ο επιφανής ιστορικός Βασίλης Παναγιωτόπουλος σημειώνει πως «Η δημόσια Ιστορία πάντως τροφοδοτείται από την εθνική και κοινωνική μυθολογία του κάθε λαού. Οι μύθοι είναι παντοδύναμοι». Και γίνονται καθοριστικά δυνατότεροι οι μύθοι σε χρόνους χαλεπούς. Όπως το συμβάν με τα πέντε παιδιά της Ελισάβετ, τα πέντε αγόρια της, τον Αλέξανδρο, τον Δημήτριο, τον Γεώργιο, τον Νικόλαο και τον Γρηγόριο δεν μπορεί να μην ραγίσει καρδιές ως αληθινό γεγονός πιστευτό. Με όλο το απαιτούμενο σέβας τα πέντε αδέλφια ζήτησαν από τη μάνα Ελισάβετ να τους επιτρέψει να πουλήσουν το μοναδικό κτήμα της οικογένειας των Υψηλαντών στο Κισνόβι της Ρωσίας που ανήκε στη δικαιοδοσία της, αφού ο πατέρας των παιδιών της και σύζυγος Κωνσταντίνος Υψηλάντης δεν υπήρχε στη ζωή. Η απάντηση που ακούσθηκε ήταν και είναι αφοπλιστική. «Εγώ δίνω εσάς τα φίλτατά μου στον Αγώνα για Ελευθερία και θα λυπηθώ το κτήμα;»
Λέγεται πως από τη στιγμή που ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δέχθηκε το Φεβρουάριο του 1821 την Προεδρία το «Μάχου υπέρ Πίστεως και Πατρίδος», έγινε για τον ίδιο και για όλα τα αδέλφια του ως και για τη μάνα τους αγάπη ακατάλυτος και ανύσταγος για την πατρίδα και την Ελευθερία. Όχι μόνο αποδέχθηκαν τους ρόλους που τους ανατέθηκαν, επεδίωξαν και προσέφεραν χρηματικά ποσά από την περιουσία τους. Έδωσαν και έδωσαν. Χώρια από την προσωπική τους συμμετοχή έχουν υπακούσει στην ενσυνείδητη προτροπή: «Ορκίζομαι εις σε, ώ Ιερά (πλην τρισαθλία) πατρίς μου». Με προσευχές και με όρκους που εισακούσθηκαν, ο Δημήτριος Υψηλάντης αξιώθηκε να δει σε χρήση την τυπογραφική μηχανή που έφερε στην Καλαμάτα και που στη συνέχεια βρέθηκε στο Ναύπλιο (την πρώτη πρωτεύουσα του Ελεύθερου Ελληνικού Κράτους) στην πλέον πανένδοξη λειτουργία της. Με τις εκτυπωτικές ψηφίδες της ως γράμματα έγραψε και διαδόθηκε με διευθυντή τον Θεόκλητο Φαρμακίδη η πρώτη εφημερίδα του Αγώνα με τίτλο ΣΑΛΠΙΓΞ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ. Έχω τη χαρά να κρατώ σε αφίσα την εκτυπωτική μηχανή που έφερε στην Ελλάδα ο πρώτος πολεμιστής στους Μύλους της Αργολίδας και ο τελευταίος στην Πέτρα της Βοιωτίας. Να καμαρώσω τον μονοκέφαλο αετό ως το επίσημο αναγνωριστικό σημάδι της καταγωγής των Υψηλανταίων από την Υψηλή εξήντα χιλιόμετρα έξω από την Τραπεζούντα.
Ο Δημήτριος Υψηλάντης πέθανε στο Ναύπλιο το 1832. Ετάφη στον Μητροπολιτικό ναό του Αγίου Γεωργίου. Ο αδελφός του Γεώργιος το 1843 μετέφερε στην κεντρική πλατεία της πρώτης πρωτεύουσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους ένα καλλιμάρμαρο μνημείο, προκειμένου μεταξύ όλων των άλλων να ενταφιάσουν σε χώρο φιλόξενο τα οστά του τιμημένου πολεμιστή. Η λέξη τιμημένος του ανήκει για πολλούς και διάφορους λόγους, όπως λόγοι σημαντικοί τον ανύψωσαν ως το ακρόκορφο της ανδρείας και ως το ύψωμα της ακεραιότητας του ατόμου. Ιδιότητες σεβαστές και ανεκτίμητες στην πανανθρώπινη κοινότητα. Για τον λόγο αυτό γίνονται κατανοητοί οι λόγοι που στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής συναντά κανείς την πόλη Υψηλάντη. Στην εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ ΛΑΡΟΥΣ ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ καλύπτει κανείς την απορία του τη σχετική με το λήμμα:
«Υψηλάντη (Ypsilanti) πόλη των HΠA στο νοτιοανατολικό Μίσιγκαν, στις όχθες του ποταμού Χιούρον. […] Πήρε τη σημερινή ονομασία το 1833 προς τιμήν του Δημητρίου Υψηλάντη, μνημείο του οποίου υπάρχει εκεί». Τιμήθηκε με άλλα λόγια με το όνομα που δόθηκε στην πόλη τους η περιφανής νίκη του Πρίγκηπος στις 13 Ιουνίου 1825, παρά τους εν πέρνη της Αργολίδος Μύλους κατά του Ιμπραήμ πασά της Αιγύπτου. Η τελευταία επισήμανση δε γίνεται για την ακρίβεια για τον ίδιο τον ήρωα της Επανάστασης των Ελλήνων για θρησκεία – πατρίδα, όσο για νέο αναστοχασμό και Εθνική αυτογνωσία.