Η αγροτική εγκατάσταση των προσφύγων του 1922

Αφιέρωμα των «Χ» στην Εκατονταετηρίδα 1922-2022, κάθε Δευτέρα

Γεωργία Μπακάλη – Δημήτρης Ι. Σφακιανάκης

“Στην Καλλίφυτο (Ραβίκα) πήγαμε, διότι δυο-τρεις δημογέροντες πήγαν πρώτα είδαν την περιοχή και τους άρεσε. Το χωριό ήταν παλιό καλό πλούσιο τα καπνά είχαν αξία εκτός τούτου είχε καλό κλίμα. Διότι τότε η πεδιάδα της Δράμας δεν ήταν αποξηραμένη και ήταν ελονοσία μεγάλη. Για αυτό απέφευγαν τη βάλτα και πήγαν στην Καλλίφυτο. Ήμασταν μία ομάδα, η μεγαλύτερη από την Προύσα γύρω στις 80 έως 90 οικογένειες […] Την πρώτη χρονιά ανάλαβαν να μας φροντίζουν εδώ οι Τούρκοι με διαταγή της Ελληνικής Κυβέρνησης[…] Τους επέβαλαν δε κατά οικογένεια να μαζέψουν και για μας ένα στρέμμα καπνό, γιατί εμείς δεν γνωρίζαμε την καλλιέργεια του.”

Μαρτυρία Βασιλείου Κουβουκλιώτη, στο Σάββας Παπαδόπουλος (επιμ.), «Θέματα Εθνογραφίας», Το Λυχνάρι 3 (Αύγουστος 1999) 26.

Το έργο της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ) στην ύπαιθρο

Τα απέραντα τσιφλίκια στον δραμινό κάμπο απαλλοτριώθηκαν, έγιναν μικροϊδιοκτησίες και δόθηκαν στους πρόσφυγες και σε ακτήμονους γηγενείς. Για να αυξηθούν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις και να υπάρχει αυτάρκεια γαιών, εκχερσώθηκαν χέρσες εκτάσεις και καταργήθηκαν οι θερινές βοσκές των σκηνιτών Σαρακατσάνων κτηνοτρόφων. Μετά τα αποξηραντικά έργα στα τενάγη των Φιλίππων απελευθερώθηκαν ακόμη περισσότερες γαίες και η νότια περιοχή της Δράμας, που μαστιζόταν από την ελονοσία, εξυγιάνθηκε. Σε κάθε οικογένεια παραχωρούνταν κατά μέσο όρο 30-40 στρ. Η έκταση αυτή όμως δεν ήταν επαρκής για να ζήσει με άνεση ο αγρότης.

Για την ολοκλήρωση της αποκατάστασης των προσφύγων η ΕΑΠ χορήγησε σπόρους, ζώα, γεωργικά εργαλεία, ενθάρρυνε τη χρήση λιπασμάτων και τη δενδροκομία. Για την οικονομική διευκόλυνση των αγροτών, ιδρύθηκαν σε όλα σχεδόν τα χωριά γεωργικοί πιστωτικοί και προμηθευτικοί συνεταιρισμοί. Υποδειγματικά λειτούργησαν οι συνεταιρισμοί των Σιταγρών, της Καλλιφύτου και της Προσοτσάνης. Για την ανάπτυξη και βελτίωση της ζωικής εκμετάλλευσης με δαπάνη της ΕΑΠ ιδρύθηκε ο Γεωργοκτηνοτροφικός Σταθμός νοτιοδυτικά της πόλης. Η ΕΑΠ φρόντισε ακόμη και για την κατασκευή έργων υποδομής, ιατρείων και μικρών αποξηραντικών έργων.

Η εκτεταμένη καλλιέργεια σιτηρών από έμπειρους ανατολικό θρακιώτες που κυριάρχησαν στις νότιες πεδιάδες του νομού συντέλεσε στην αλλαγή του βασικού διατροφικού κώδικα των κατοίκων κατά τον Μεσοπόλεμο.
“Λόγω της ποικίλης συνθέσεως του πληθυσμού της περιφέρειας κατά αντιστοιχίαν ποικίλλουσιν και τα ήθη και έθιμα των γεωργών. Ούτω προκειμένου περί άρτου οι Θρακιώτες γεωργοί χρησιμοποιούν άρτον από καλαμποκάλευρον και σιτάλευρον. Αντιθέτως οι Πόντιοι εξ αναμίξεως σιταλεύρου και αλεύρου σικάλεως. Οι Μικρασιάτες κατά το πλείστον αστογεωργοί και κηπουροί, διαιτώνται δι’ άρτου εκ των αρτοποιείων. Οι γηγενείς κατά 80% τρέφονται δι’ άρτου καλαμποκίσιου. Γενικώς λευκός άρτος υπό των γεωργών αναλόγως ελάχιστα χρησιμοποιείται, πλην όμως παρατηρείται τάσις επεκτάσεως. Υπάρχει μεγάλη διαφορά καταναλώσεως λευκού άρτου και σιταλεύρου μεταξύ παρούσης και προπολεμικής εποχής.”

Γ. Σακελλόπουλος, «Η ζωή του αγρότου στην Ανατολική Μακεδονία», ΗΑΜΘ 1 (1931) 87-91.

Νέες οικίες, νέες εστίες

Για τη στέγαση χρησιμοποιήθηκαν οι εγκαταλειμμένες ανταλλάξιμες οικίες των μουσουλμάνων και όσων σλαβόφωνων μετανάστευσαν. Συνολικά 13.000 οικίες μέχρι το 1927 ενώ επισκευάστηκαν 1.695 οικίες. Η ΕΑΠ ανήγειρε σπίτια με ανάθεση σε εργολάβους ή με τη χορήγηση οικοδομικών υλικών στους πρόσφυγες με εργασία από τους ίδιους και επίβλεψη από εργοδηγούς. Ο τρόπος εξασφάλιζε τη γρήγορη πρόοδο των οικοδομικών εργασιών έδινε εργασία στους πρόσφυγες με την ίδρυση μικρών επιχειρήσεων κατασκευής οικοδομικών υλικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ανέγερση του συνοικισμού της Νέας Αμισού. Εκεί οι έποικοι από την Αν. Θράκη και τον Πόντο έχτισαν οι ίδιοι τα σπίτια τους, παίρνοντας τις πρώτες ύλες από το ποτάμι που διέσχιζε το χωριό. Δεν είναι τυχαίο ότι η κεραμοποιία αποτέλεσε σημαντική δραστηριότητα στη Νέα Αμισό.

(Το υλικό του άρθρου βασίζεται στο ιστορικό-φωτογραφικό λεύκωμα:
Γεωργία Μπακάλη – Δημήτρης Ι. Σφακιανάκης, Η Δράμα των προσφύγων. Αφιέρωμα μνήμης, Δράμα 2019).