Του Αχιλλέα Παπαδόπουλου,
Ειδικού Καρδιολόγου
ΜΕΡΟΣ Β’
Πολλές επιδημιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι η μετριοπαθής κατανάλωση αλκοολούχων ποτών σχετίζεται με μειωμένη θνησιμότητα από καρδιαγγειακές παθήσεις. Η σχέση αυτή παρουσιάζει τη χαρακτηριστική μορφή του γράμματος J, δηλαδή η μικρή – μετριοπαθής κατανάλωση κρασιού μειώνει τον σχετικό κίνδυνο θνησιμότητας, ενώ αντίθετα η αυξημένη κατανάλωση κρασιού οδηγεί σε αύξηση του σχετικού κινδύνου θνησιμότητας. Η καρδιο-προστατευτική δράση της μετριοπαθούς κατανάλωσης αλκοόλης φαίνεται να εξαρτάται από την ηλικία, το φύλο, τον τρόπο κατανάλωσης και τον τύπο της αλκοόλης. Η πρώτη αναφορά στην ευεργετική δράση της κατανάλωσης κρασιού έγινε το 1979 από τον St Legar, ο οποίος παρατήρησε αντίστροφη σχέση μεταξύ κατανάλωσης κόκκινου κρασιού και θνησιμότητας από καρδιαγγειακά. Αργότερα το 1992 χρησιμοποιήθηκε, από τους Remand και De Lorgeril, ο όρος «γαλλικό παράδοξο» για να χαρακτηρίσουν τη στατιστική παρατήρηση ότι οι Γάλλοι εμφανίζουν μικρά ποσοστά από καρδιαγγειακά νοσήματα, παρόλο που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες κορεσμένων λιπαρών.
Οι συγγραφείς απέδωσαν την παράδοξη παρατήρηση στην κατανάλωση κόκκινου κρασιού, στηριζόμενοι στα αποτελέσματα της μελέτης MONICA, κατά την οποία, παρά τους παρόμοιους παράγοντες κινδύνου με αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης, αρτηριακής πίεσης, καπνιστών και αυξημένου δείκτη μάζας σώματος, όπως και οι άλλοι πληθυσμοί, οι Γάλλοι εμφάνισαν τα χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας από καρδιαγγειακά νοσήματα, με εξαίρεση την Ιαπωνία. Δεδομένου του γεγονότος ότι οι Γάλλοι συνηθίζουν να πίνουν κρασί με το φαγητό τους απέδωσαν την υπεροχή των Γάλλων στην μετριοπαθή κατανάλωση κρασιού και, κυρίως, στην κατανάλωση του κόκκινου κρασιού. Έκτοτε διάφορες θεωρίες έχουν προταθεί για να εξηγήσουν το γαλλικό παράδοξο, και συγκεκριμένα οι θεωρίες α) της υποεκτίμησης της θνησιμότητας από καρδιαγγειακά, β) της χρονικής υστέρησης και γ) της υιοθέτησης μιάς μεσογειακού τύπου δίαιτας. Μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί κάποια κοινή αποδεκτή εξήγηση του «γαλλικού παραδόξου» και η μέτρια κατανάλωση κρασιούαποτελεί μέχρι στιγμής την πιο διαδεδομένη θεωρία.
Η πιθανή ευεργετική δράση φαίνεται να προέρχεται από τις αντι-οξειδωτικές, αντι-φλεγμονώδεις και αντιθρομβωτικές ιδιότητες. Χαρακτηριστικά φαινολικά συστατικά του ελαιολάδου είναι η υδροξυ-τυροσόλη, η τυροσόλη και η ελαιοευρωπαωΐνη, και του κρασιού είναι η ρεσβερατρόλη, η κερκετίνη, το γαλλικό οξύ και οι προκυανιδίνες. Φαίνεται ότι η κατανάλωση μεγαλύτερης ποσότητας ελαιολάδου με υψηλή περιεκτικότητα σε φαινολικές ενώσεις εμφανίζει την καλύτερη προστατευτική δράση όσον αφορά στη μείωση δεικτών οξειδωτικού στρές, φλεγμονής και θρόμβωσης. Κυρίως το κόκκινο κρασί εμφανίζει έντονη προστατευτική δράση, χωρίς όμως να αποκλείεται και η ευεργετική δράση λευκού κρασιού. Οι βασικοί μηχανισμοί, μέσω των οποίων εκδηλώνουν την δράση τους τα βιοδραστικά συστατικά του ελαιολάδου και του κρασιού, συμπεριλαμβάνουν: μείωση της οξείδωσης της LDL, αύξηση της HDL, αναστολή της δράσης του Παράγοντα Ενεργοποίησης των Αιμοπεταλίων, βελτίωση της ενδοθηλιακής λειτουργίας και μείωση της συσσώρευσης των αιμοπεταλίων. Και στα δύο τρόφιμα μελέτες της ερευνητικής μας ομάδας έχουν πιστοποιήσει την ύπαρξη λιποειδικών πολικών κλασμάτων / μορίων, τα οποία εμφανίζουν ισχυρές in vitro αντι-αιμοπεταλιακές και αντιφλεγμονώδεις δράσεις, αφού αναστέλλουν τις δράσεις του Παράγοντα Ενεργοποίησης των Αιμοπεταλίων (Platelet-Activating Factor, PAF). Ο PAF είναι ένας ισχυρός φλεγμονώδης μεσολαβητής, που εμπλέκεται στην έναρξη και την εξέλιξη της αθηρογόνου διαδικασίας.
Παρόλο τον μεγάλο όγκο των επιδημιολογικών δεδομένων, αλλά και των in vitro πειραμάτων, που υποστηρίζουν τις ευεργετικές δράσεις των συστατικών του ελαιολάδου και του κρασιού, η τελική επιβεβαίωση προκύπτει από τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες κλινικές μελέτες. Πρέπει να τονισθεί ότι η βιοδιαθεσιμότητα των βιοδραστικών συστατικών, καθώς και η πιθανή συνέργειά τους με άλλα συστατικά των τροφίμων είναι καθοριστικά για την παρατηρούμενη in vivo δράση τους. Όσον αφορά στο ελαιόλαδο, τα μέχρι στιγμής δεδομένα από κλινικές μελέτες επιβεβαιώνουν τα επιδημιολογικά ευρήματα, και υποστηρίζουν μια δοσο-εξαρτώμενη σχέση μεταξύ κατανάλωσης ελαιολάδου και παρατηρούμενης ευεργετικής δράσης, καθώς και μια εξάρτηση από τον τύπο του ελαιολάδου. Στο πλαίσιο αυτό φαίνεται ότι η κατανάλωση ελαιολάδου με διαφορετική ποσότητα φαινολικών συστατικών μειώνει τα επίπεδα της οξειδωμένης LDL, ανάλογα με την περιεκτικότητα σε φαινολικές ενώσεις. Στην περίπτωση του κρασιού τα δεδομένα είναι λιγότερα και ακόμα αντικρουόμενα, φαίνεται όμως ότι η μετριοπαθής κατανάλωση, κυρίως κόκκινου κρασιού, έχει ευεργετική δράση σε καρδιαγγειακούς δείκτες. Σε αυτό το πλαίσιο έχουμε δείξει ότι η κατανάλωση κρασιού, που περιέχει αναστολείς του PAF παράλληλα με ένα φαγητό, μειώνει μετά το φαγητό την συσσώρευση των αιμοπεταλίων έναντι του PAF. Τα δεδομένα αυτά ενισχύουν την άποψη ότι αναστολείς του PAF, που περιέχονται στο κρασί, μπορούν να αιτιολογήσουν εν μέρει το «γαλλικό παράδοξο».
Παρά το γεγονός ότι το ελαιόλαδο και το κρασί παίζουν σημαντικό ρόλο στα οφέλη της Μεσογειακής Δίαιτας (ΜΔ) στην υγεία, υπάρχουν λίγα δεδομένα για την άμεση επίδρασή τους στην υγεία ανεξάρτητα από την δίαιτα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι συνήθως η κατανάλωση ελαιολάδου και κρασιού συνοδεύεται από την κατανάλωση και άλλων τροφίμων της ΜΔ. Σε αυτή την κατεύθυνση έχει φανεί ότι η υιοθέτηση ΜΔ εμπλουτισμένης με ελαιόλαδο εμφανίζει επιπλέον προστατευτική δράση έναντι των καρδιαγγειακών νοσημάτων σε σχέση με την ΜΔ χαμηλού λίπους. Αντίστοιχα, έχει φανεί ότι η μετριοπαθής κατανάλωση κρασιού στο πλαίσιο της ΜΔ έχει καλύτερη δράση στα συστατικά του μεταβολικού συνδρόμου σε σχέση με την ΜΔ σε ασθενείς με διαβήτη.
Συμπερασματικά, φαίνεται ότι η κατανάλωση ελαιολάδου και κρασιού σχετίζεται με ευεργετικά αποτελέσματα, κυρίως όσον αφορά στην πρωτογενή πρόσληψη από καρδιαγγειακά νοσήματα. Απαιτείται όμως διεξαγωγή περισσότερων τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων κλινικών μελετών, ώστε να προκύψουν πιο ασφαλή συμπεράσματα και να αποσαφηνισθεί, εάν η δράση τους είναι ανεξάρτητη του γενικότερου πλαισίου της Μεσογειακής Δίαιτας.
