Γράφει ο Κωνσταντίνος Αθ. Βόλακλης, Ph.D. Κλινικός Εργοφυσιολόγος
Το κάπνισμα είναι η μεγαλύτερη αποτρέψιμη αιτία θανάτων στον κόσμο και παρά τη σημαντική συσχέτισή του με σοβαρές ασθένειες (όπως o καρκίνος του πνεύμονα, η αποφρακτική πνευμονοπάθεια και η στεφανιαία νόσος), ο αριθμός των καπνιστών αυξάνεται διαρκώς. Πέραν των ανωτέρω, σημαντικές είναι και οι αρνητικές επιδράσεις του καπνίσματος στη μυοσκελετική υγεία.
Σε επιδημιολογικές μελέτες έχει βρεθεί σημαντική συσχέτιση μεταξύ του καπνίσματος και της οστικής πυκνότητας ανεξάρτητα από την ύπαρξη άλλων προδιαθεσικών παραγόντων. Έχει επιβεβαιωθεί επίσης ότι το κάπνισμα επηρεάζει την παραγωγή και το μεταβολισμό των οιστρογόνων και ανδρογόνων καθώς και της βιταμίνης D με αποτέλεσμα την μειωμένη απορρόφηση ασβεστίου από τους ιστούς. Τέλος, το κάπνισμα συνδέεται επίσης με χρόνια φλεγμονή, αυξημένο οξειδωτικό στρες και μειωμένη παροχή οξυγόνου στους ιστούς καταστάσεις οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά τον οστικό μεταβολισμό.
Η απώλεια μυϊκής μάζας και δύναμης που εμφανίζεται με την αύξηση της ηλικίας επιδεινώνεται με το κάπνισμα. Έχει βρεθεί επί παραδείγματι ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης καπνού και της δύναμης τετρακεφάλου τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες στη διάρκεια 15 ετούς μελέτης παρακολούθησης (για κάθε 100 γρ. κατανάλωσης καπνού την εβδομάδα παρατηρήθηκε απώλεια δύναμης 2.9% στους άνδρες και 5.0% στις γυναίκες, αντίστοιχα).
Ώς ενοχοποιητικοί παράγοντες αναφέρονται ο μειωμένος μυϊκός μεταβολισμός, η αυξημένη φλεγμονή και το οξειδωτικό στρες καθώς και η αυξημένη έκφραση γονιδίων ατροφίας στους μυες με ταυτόχρονη μείωση του ινσουλινόμορφου αυξητικού παράγοντα, IGF-1. Έρευνες έχουν επίσης συνδέσει το κάπνισμα με την εμφάνιση χρόνιου πόνου στις αρθρώσεις αλλά και την ένταση των συμπτωμάτων σε ασθενείς με οστεο- ή ρευματοειδή αρθρίτιδα. Τέλος, έχει βρεθεί συσχέτιση του καπνίσματος με εκφύλιση χονδροκυττάρων, μειωμένη σύνθεση κολλαγόνου, πιθανότητας ρήξεων συνδέσμων και τενόντων καθώς και καθυστερημένο χρόνο επούλωσης τραύματος και ανάρρωσης μετά από εκδήλωση κατάγματος. Το γεγονός αυτό έχει και οικονομικές προεκτάσεις δεδομένου ότι ο αυξημένος χρόνος θεραπείας και οι μετεγχειρητικές επιπλοκές οδηγούν σε αυξημένο χρόνο παραμονής στα νοσοκομεία και μεγαλύτερη κατανάλωση οικονομικών πόρων.
Γνωρίζουμε επίσης ότι πολλά από τα συστατικά του καπνού (π.χ. ακετόνη, πίσσα, η νικοτίνη, το μονοξείδιο του άνθρακα) βλάπτουν άμεσα το μυϊκό σύστημα μειώνοντας τον αριθμό των περιφερικών αγγείων και κατά συνέπεια την ποσότητα του οξυγόνου που μεταφέρεται στα μυϊκά κύτταρα, γεγονός το οποίο δυσχεραίνεται και από τη σύνδεση του CO με την αιμοσφαιρίνη που έχει ως συνέπεια τη δυσλειτουργία της αναπνευστικής αλυσίδας στα μιτοχόνδρια. Τέλος, ένας άλλος μηχανισμός ερμηνείας της κόπωσης αφορά τη μετατροπή των οξειδωτικού τύπου 1 μυϊκών ινών σε γλυκολυτικές ίνες τύπου 2 ως χρόνια προσαρμογή του καπνίσματος.
Η άσκηση ως αντιστάθμισμα στις αρνητικές συνέπειες του καπνίσματος
Είναι γνωστό ότι η ασκησιοθεραπεία αποτελεί βασικό θεραπευτικό μέσο σε ασθενείς με πνευμονοπάθειες καθώς επίσης και μέσο καταπολέμησης της χρόνιας φλεγμονής. Δεδομένου του ότι το κάπνισμα μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές προσαρμογές στο ανοσοποιητικό σύστημα και να αυξήσει τη φλεγμονή στον οργανισμό, προτείνεται τα τελευταία χρόνια η άσκηση ως αντιστάθμισμα των αρνητικών συνεπειών του καπνίσματος. Σε πειραματόζωα έχει δειχτεί ότι η άσκηση περιορίζει σημαντικά την επαγώμενη από το κάπνισμα φλεγμονή αλλά και τις βλάβες που λαμβάνουν χώρα στους πνεύμονες σε κυτταρικό επίπεδο ενώ σε άλλη μελέτη βρέθηκε προστατευτική επίδραση της άσκησης ως προς την καρδιακή δυσλειτουργία που οφειλόταν στο κάπνισμα. Τέλος, η άσκηση αποτελεί αντιστάθμισμα έναντι της μυϊκής απίσχανσης, η οποία αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των χρονίως καπνιζόντων (π.χ σε ασθενείς με αποφρακτική πνευμονοπάθεια), δεδομένου ότι μπορεί να μειώσει τα επίπεδα του TNF-a και να επηρεάσει θετικά το ισοζύγιο πρωτεϊνών στους μύες.
Συνοψίζοντας, πέρα από τις γνωστές καρδιαγγειακές επιδράσεις και τη σχέση του με το καρκίνο, σημαντική θεωρείται επίσης και η αρνητική επίδραση του καπνίσματος στη μυοσκελετική υγεία. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από τους θεράποντες ιατρούς τόσο στην πρωτογενή όσο και στη δευτερογενή πρόληψη. Ως αντίδοτο στις τοπικές και συστηματικές παρενέργειες που οφείλονται στη βλαβερή συνήθεια του καπνίσματος μπορεί και πρέπει κανείς να αντιτάξει ένα ισχυρό μυοσκελετικό σύστημα.
