Ο χρόνος είναι αμείλικτος και κυλά πολύ γρήγορα, λες και ήταν χτες. Και όμως έχουν περάσει σαράντα έξι χρόνια. Και φυσικά, το μυαλό και ο νους ξαναγυρίζουν άθελά τους σ’ εκείνες τις μέρες. Και σ’ εμάς που τα ζήσαμε φαίνεται σαν χθες. Κάποιοι φίλοι από αυτούς που πολέμησαν τις μέρες εκείνες του πικρού Ιούλη του ’74 στην Κύπρο έφυγαν για το μεγάλο ταξίδι, μα το νησί είναι ακόμα μοιρασμένο. Δεν μπόρεσαν να δουν ποτέ πια τα κατεχόμενα χωριά τους ελεύθερα, ούτε να ξαναγυρίσουν στα σπίτια τους…
Κάποιοι ίσως θα αναρωτηθούν: Δεν μας φτάνει ο κορωνοϊός, η καραντίνα, τα καθημερινά κρούσματα, τα συσσωρευμένα προβλήματά μας, τα άθλια οικονομικά μας, η ανεργία, το μεταναστευτικό, οι καθημερινές προκλήσεις και παραβιάσεις του εναέριου χώρου της χώρας μας από τουρκικά μαχητικά; Ακόμα και οι εκδηλώσεις για τα Ελευθέρια της Δράμας λόγω κορωνοϊού ματαιώθηκαν. Κι εσείς έρχεστε τώρα να μας πείτε πάλι τι έγινε στην Κύπρο στις 15 και τις 20 του Ιούλη του 1974! Τι θα μας πείτε πάλι; Όλα μας είναι πλέον λίγο πολύ γνωστά. Όλα;
Τόσα χρόνια τα ίδια και τα ίδια. Συζητήσεις επί συζητήσεων. Αποτέλεσμα μηδέν. Συνομιλίες, δημοψηφίσματα, προτάσεις, εκθέσεις ιδεών, μα το Κυπριακό παραμένει άλυτο. Οι περισσότεροι αμφιβάλλουν αν θα υπάρξει ποτέ λύση.
Λύση δεν υπάρχει, αλλά γιατί; Μήπως για λόγους σκοπιμότητας ή μήπως λόγω οικονομικών και στρατηγικών συμφερόντων ή και λόγω της γεωπολιτικής θέσης του νησιού ή ακόμα και τα πολιτικά τερτίπια των μεγάλων ή και όλα αυτά μαζί; Ο Τούρκος εισβολέας αμετακίνητος και αχόρταγος όλο διεκδικεί περισσότερα απειλώντας και κουνώντας το δάκτυλο στην Κύπρο μα και την Ελλάδα.
Σαν να μην έφταναν οι άλλες προκλήσεις των Τούρκων, τώρα έχουμε και το θέμα με την Αγία Σοφία, αφού πριν από λίγες μέρες ο Τούρκος πρόεδρος ανακοίνωσε ότι το διαχρονικό σύμβολο της Ρωμιοσύνης θα αρχίσει να λειτουργεί ως τζαμί από τις 24 Ιουλίου. Έτσι, για πρώτη φορά από το 1934 καταργείται το διάταγμα της κυβέρνησης του Κεμάλ Ατατούρκ, με το οποίο το βυζαντινό μνημείο είχε μετατραπεί σε μουσείο και το τουρκικό κράτος υποτροπιάζει ανησυχητικά προς τις θεοκρατικές τους καταβολές.
Ο κορωνοϊός θερίζει και αυτός εκεί. Δυστυχώς, τα εσωτερικά προβλήματα της Τουρκίας, είτε οικονομικά, είτε πολιτικά, είτε εθνικά, είναι πάντα εξαγώγιμα, με αποδέκτες τους γείτονες, μεταξύ των οποίων είμαστε και εμείς.
Ας επιστρέψουμε όμως σ’ εκείνες τις μέρες εστιάζοντας την προσοχή μας σε ένα πολύ ξεχωριστό και μοναδικό γεγονός. Η ιστορική Α’ Μοίρα Καταδρομών είχε έδρα το Μάλεμε Χανίων στην Κρήτη. Στις 16:30, απόγευμα Κυριακής της 21ης Ιουλίου του 1974, ο Διοικητής των Καταδρομών τηλεφωνεί στον διοικητή της Α’ ΜΚ και του δίνει προφορική διαταγή η Μοίρα να κινηθεί άμεσα προς την 115 Πτέρυγα Μάχης στη Σούδα. Η γραπτή διαταγή ακολούθησε πολλές ώρες αργότερα. Ο διοικητής της Μοίρας, χωρίς να χάσει χρόνο, συγκέντρωσε τους αξιωματικούς της μονάδας στο γραφείο του και χωρίς περιστροφές μπήκε κατευθείαν στην ουσία του θέματος: «Κύριοι, πάμε Κύπρο, αυτή είναι η διαταγή που ήρθε».
Ακολούθησε συγκέντρωση της Μοίρας στον χώρο του στρατοπέδου, έγινε διανομή πυρομαχικών και, πριν ξεκινήσουν με τα λεωφορεία για το αεροδρόμιο της Σούδας, ο διοικητής της Μοίρας τους είπε: «Παιδιά, πάμε στην Κύπρο και δεν ξέρουμε τι προβλήματα θα αντιμετωπίσουμε εκεί».
Εκείνη τη στιγμή άρχιζε για την Α’ Μοίρα Καταδρομών από το Μάλεμε η μεγάλη επιχείρηση «Νίκη» με προορισμό το άγνωστο.
Κάποιοι από τους πρωταγωνιστές της εποχής εκείνης –αν όχι όλοι– έχουν φύγει από τη ζωή. Δεν θα αναφερθώ αναλυτικά στα γεγονότα. Θα μιλήσω όμως για ένα πρόσωπο-σύμβολο της επιχείρησης εκείνης, που αφιέρωσε τη ζωή του όλη για την Κύπρο και με τα λόγια και με τις πράξεις του. Πριν από τέσσερα περίπου χρόνια ο Έλληνας αυτός μας άφησε χρόνους, για να πάει να βρει εκείνους που άφησε εκεί στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας στη Λευκωσία τη Δευτέρα 22 Ιουλίου 1974. Ήταν ένας από τους επιβαίνοντες στο Νοράτλας της Πολεμικής μας Αεροπορίας. Έφυγε τόσο ήσυχα μα και ξαφνικά, αν και ήταν γνωστό ότι αντιμετώπιζε ουκ ολίγα προβλήματα υγείας. Η είδηση του θανάτου του, που πέρασε στα ψιλά των εφημερίδων, ήταν η εξής: «Έφυγε χθες από τη ζωή σε ηλικία 63 ετών ο Θανάσης Ζαφειρίου, ο μοναδικός επιζών από το μεταγωγικό αεροσκάφος ΝΟΡΑΤΛΑΣ, που κατερρίφθη το 1974 στην περιοχή του αεροδρομίου Λευκωσίας».
Ο Ζαφειρίου σώθηκε πέφτοντας στο κενό από ένα ύψος 75 περίπου μέτρων, ενώ οι συστρατιώτες του κάηκαν ζωντανοί, όταν το αεροπλάνο στο οποίο επέβαιναν τυλίχτηκε στις φλόγες χτυπημένο από εμπρηστικό αντιαεροπορικό βλήμα. Έπεσε για καλή του τύχη πάνω σε κάτι θάμνους έξω από το αεροδρόμιο της Λευκωσίας. Ο σκελετός του τσακίστηκε, το σώμα του διαμελίστηκε και χρειάστηκε να μείνει για τρία ολόκληρα χρόνια στο νοσοκομείο. Κάποια στιγμή όμως σηκώθηκε και στάθηκε και πάλι όρθιος, για να μας θυμίζει τα λάθη μιας εποχής, από τις πιο σκοτεινές στην ιστορία του ελληνισμού.
Κρατούσε καθημερινά ένα χαρτί μαζί του και το έδειχνε με καμάρι. Κάποιοι απορούσαν, κάποιοι έλεγαν πως έχει προβλήματα, κάποιοι άλλοι τον πίστευαν, γιατί ήξεραν ποιος είναι και τι έκανε από τότε και τι κάνει μέχρι και σήμερα, για να βρουν δικαίωση οι νεκροί του συστρατιώτες και φίλοι. Ποτέ δεν έπαψε να μνημονεύει τους συντρόφους του, που έχασε εκείνη τη μοιραία μέρα. Ακόμα και λίγες μέρες προτού φύγει από τη ζωή, άφησε παράκληση, μα και παρακαταθήκη, να μην ξεχαστούν οι φίλοι του, ο ΔΕΑ Δημήτρης, ο Νίκος, ο Στέφανος, ο Βαγγέλης, ο Θανάσης, ο Ανδρέας, ο Κοσμάς, ο Στέφανος, ο Παναγιώτης, ο Ηλίας, ο Κωνσταντίνος, ο Σωτήρης, ο Κωνσταντίνος, ο Σωτήρης, ο Χρήστος, ο Χριστόδουλος, ο Σπύρος, ο Αιμίλιος, ο Κωνσταντίνος, ο Γιώργος, ο Στυλιανός, ο Δημήτρης, ο Νίκος, ο Σωτήρης, ο Ηλίας, ο Χρήστος.
Θεωρούσε καθήκον του ιερό ο Θανάσης, ως μόνος επιζήσας, να τους θυμάται και να τους μνημονεύει. Ο άνθρωπος που είχε είκοσι εννιά μάνες, γιατί όλες οι μητέρες των καταδρομέων του Νοράτλας τον είχαν σαν παιδί τους. «Ακόμα και σήμερα μπορώ να έρθω, αν χρειαστεί βοήθεια η Κύπρος», τόνισε σε συνέντευξή του ο Θανάσης Ζαφειρίου. Η δήλωσή του συγκλονίζει, γιατί ακόμα και οι γηγενείς Κύπριοι δύσκολα ίσως θα την ξεστόμιζαν. Ο άνθρωπος είχε αφήσει πραγματικά την ψυχή του στην Κύπρο.
Ο καταδρομέας Θανάσης Ζαφειρίου καταγόταν από το Φίλυρο Θεσσαλονίκης. Από τα 22 του λόγω της πτώσης του από το αεροπλάνο χωρίς αλεξίπτωτο αναγκάστηκε να κινείται με μπαστούνι. Και μετά από σαράντα δύο χρόνια ταλαιπωρίας αλλά και εγκαρτέρησης ηρωικής έφυγε για να ενωθεί και πάλι με τους αδικοχαμένους συντρόφους του…
Ήταν λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της 21ης Ιουλίου του 1974, όταν δεκαπέντε μεταγωγικά στρατιωτικά αεροσκάφη Νοράτλας απογειώθηκαν από το αεροδρόμιο της Σούδας με προορισμό τη φλεγόμενη Κύπρο. Τον έβλεπα στην τηλεόραση να διηγείται τα σχετικά με την περίφημη επιχείρηση «Νίκη» της Α’ Μ.Κ., «επιχείρηση αυτοκτονίας» όπως την έλεγε ο ίδιος, με όλα όσα προηγήθηκαν, και μου ήρθαν και πάλι στο μυαλό εκείνες οι τραγικές μέρες του ’74 στην Κύπρο. Πραξικόπημα, εισβολή, κατοχή. Και ο Θανάσης ο μόνος επιζών μιας ασύλληπτης τραγωδίας.
Τον γνώρισα από κοντά σε μια εκδήλωση τον Απρίλη του 2015 στην αίθουσα εκδηλώσεων του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και θεώρησα σκόπιμο να του πω ένα ευχαριστώ για τις θυσίες του υπέρ της Κύπρου. Όταν του είπα ευχαριστώ, μου απάντησε πως δεν έκανε τίποτα σπουδαίο, παρά μόνο το καθήκον του για την πατρίδα και ότι ανά πάσα στιγμή θα ήταν πρόθυμος να πολεμήσει για την Κύπρο, έστω και στην κατάσταση που βρισκόταν. Τον ξαναείδα τον Μάρτη του 2016 σε εκδήλωση για τον Γρηγόρη Αυξεντίου στον Ακρίτα Κιλκίς. Όπου Κύπρος, αυτός εκεί, πρωτοπόρος, πρωτοστάτης. Θα ξανά πολεμούσε για την Κύπρο. Το έλεγε και το ένιωθε. Πίστευε ότι ήταν άδικο αυτό που έγινε στο νησί της Αφροδίτης. Και ας ήταν φίλια τα πυρά που κατέρριψαν το μοιραίο Νοράτλας, το οποίο είχε εκληφθεί μέσα στη σύγχυση των ωρών εκείνων ως τουρκικό.
Ο Ζαφειρίου ήταν πάντα τόσο απλός και συγκρατημένος όταν μιλούσε για τα γεγονότα της εποχής εκείνης, που σε έκανε να διερωτάσαι αν αυτός είναι πράγματι ο ήρωας Ζαφειρίου ή κάποιος άλλος. Μιλούσε με τόσο μεγάλη ευθύτητα για όσα του συνέβησαν και από την αρχή καταλάβαινες ότι αποποιείται τον τίτλο του ήρωα.
Μέσα από μια συνέντευξή του διαβάζουμε: «Υπάρχουν αλήθειες για το Κυπριακό που δεν θέλει κανείς, ακόμα και σήμερα, σαράντα χρόνια μετά, να τις μάθει ο κόσμος». Εννοούσε, βέβαια, την αλήθεια σχετικά με την κατάρριψη του μεταγωγικού αεροσκάφους και την απώλεια τριάντα τεσσάρων καταδρομέων.
Είχε δημιουργήσει έναν χώρο, κανονικό στρατώνα μέσα στο πρακτορείο ΠΡΟ-ΠΟ που διατηρούσε και που έφερε την πινακίδα «Διοικητήριο Α’ Μοίρας Καταδρομών». «Εδώ μέσα έρχομαι και ηρεμώ, όταν έχω τις μαύρες μου», έλεγε καθισμένος στο μικρό του γραφείο.
Ο Θανάσης Ζαφειρίου ανήκε στη διμοιρία του ΔΕΑ Καταδρομών Δημήτρη Τσαμκιράνη από τις Ελευθερές της Καβάλας. Ήταν μία από τις διμοιρίες της Μ.Κ. που επιβιβάστηκαν τη νύχτα της Κυριακής 21.07.1974 στο Νοράτλας 52-133 με το κωδικό όνομα «Νίκη-4». Κυβερνήτης ήταν ο επισμηναγός Βασίλης Παναγόπουλος, συγκυβερνήτης ο επισμηναγός Στέλιος Συμεωνίδης, ιπτάμενος μηχανικός ο ανθυποσμηναγός Γιώργος Δάβαρη και ναυτίλος ο αρχισμηνίας Ηλίας Άνθιμος. Στις τρεις μετά τα μεσάνυχτα της Κυριακής 21 προς Δευτέρα 22 Ιουλίου, καθώς τα ελλαδικά Νοράτλας προσέγγισαν για προσγείωση το αεροδρόμιο Λευκωσίας, δέχτηκαν σφοδρά αντιαεροπορικά πυρά από φίλιες δυνάμεις της περιοχής, που τα εξέλαβαν ως εχθρικά. Το σήμα-μήνυμα ότι κατέφθαναν ελληνικά μεταγωγικά στην πληττόμενη από τους Τούρκους Λευκωσία δεν διαβιβάστηκε εγκαίρως προς τις μονάδες της περιοχής του αεροδρομίου.
Ο Ζαφειρίου έφυγε για το τελευταίο ταξίδι πριν από τέσσερα περίπου χρόνια αφήνοντας πίσω του την κόλαση μιας μίζερης εποχής, το χαρακτηριστικό της οποίας, πέρα από την οικονομική κρίση που μαστίζει την πατρίδα μας, είναι η πλήρης απαξίωση των ιδανικών για τα οποία ο ίδιος αγωνίστηκε και θυσιάστηκε. Πήγε να δώσει και πάλι το παρόν στη διμοιρία του, που κάθε χρόνο –από τον Ιούλιο του 1982 και μετέπειτα– συναντούσε γονατιστός στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας με ένα κόκκινο τριαντάφυλλο στο ένα χέρι και το μπαστούνι στο άλλο και τον θαύμαζα για την υπομονή του. Κάθε χρόνο πήγαινε εκεί…
Μου φαινόταν ότι σαν κάτι να ‘λεγε. Άραγε τι; Τι να τους έλεγε; Πώς γλύτωσε ή τι πέρασε από τότε… Τυχερός που έζησε ή άτυχος για αυτά που έβλεπε να γίνονται τόσα χρόνια…
Έγινε σημαία μιας τραγωδίας, χωρίς να το θέλει, για να μας θυμίζει όσα περάσαμε. Ένας λοκατζής από τη Μακεδονία που έγινε παιδί της Κύπρου μας και όχι μόνο…
Τουλάχιστον αξιώθηκε, προτού φύγει, να δει την περισυλλογή και ταυτοποίηση των ιερών λειψάνων των συστρατιωτών του και τον ενταφιασμό τους στον Τύμβο της Μακεδονίτισσας, ένα μνημείο των τραγικών σφαλμάτων που οδήγησαν στον βίαιο διαμελισμό της Κύπρου…
Δράμα 19.07.2020
Ζαχαρίας Κύζας
Παραλίμνι Αμμοχώστου
ΚΥΠΡΟΣ
