Ω-3 λιπαρά οξέα: παρελθόν, παρόν και μέλλον

Του Αχιλλέα Παπαδόπουλου,
Ειδικού Καρδιολόγου

Μέρος Α’

Τα ω-3 λιπαρά οξέα αποτελούν ομάδα ουσιών, που προσλαμβάνουμε κατά μεγάλο μέρος με τη διατροφή μας. Τα κυριότερα εξ αυτών είναι το α-λινολενικό οξύ (ALA), το εικοσιπεντανοϊκό (ΕΡΑ) και το δεκαεξανοϊκό οξύ (DHA).
Το α-λινολενικό οξύ ονομάζεται «απαραίτητο λιπαρό οξύ» διότι δεν μπορεί να το συνθέσει ο ανθρώπινος οργανισμός και απαιτείται, ως εκ τούτου, η πρόσληψή του μέσω της διατροφής, καθώς αποτελεί το πρόδρομο μόριο (δομικό λίθο) με τη βοήθεια του οποίου συντίθενται τα άλλα δύο παράγωγα (ΕΡΑ και DHA), που αποτελούν τα κατ’ εξοχήν δραστικά ω-3 λιπαρά οξέα.
Η κυριότερη διατροφική πηγή των βιολογικά δραστικών ω-3 λιπαρών οξέων είναι τα λιπαρά ψάρια. Το λίπος αυτών των ψαριών περιέχει περίπου 7 φορές περισσότερα ω-3 σε σχέση με τα ω-6 λιπαρά οξέα. Τα ψάρια δεν συνθέτουν από μόνα τους ω-3 λιπαρά, αλλά το προσλαμβάνουν έτοιμα από το φυτοπλαγκτόν με το οποίο διατρέφονται. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα ψαριών πλούσιων σε ω-3 λιπαρά είναι ο σολομός και ο ξιφίας, αλλά και τα πιο φθηνά ψάρια όπως η ρέγκα, οι αντσούγιες, οι σαρδέλες, ο τόνος, το σκουμπρί και η πέστροφα.
Εκτός από τα παραπάνω λιπαρά ψάρια, υπάρχουν και άλλες σημαντικές πηγές πρόσληψης ω-3 λιπαρών οξέων, διατροφικές και μη: τα καρύδια, το έλαιο σόγιας, το καλαμποκέλαιο, το σιναπέλαιο, η αντράκλα, ορισμένα φυλλώδη λαχανικά, το γάλα ή το τυρί από αγελάδες που διατρέφονται με χορτάρι αλλά και τα συμπληρώματα ιχθυελαίων, ως το μουρουνέλαιο, καθώς επίσης φαρμακευτικά σκευάσματα που περιέχουν υψηλές περιεκτικότητές ω-3 λιπαρών οξέων με τη μορφή των αιθυλικών εστέρων. Θεωρείται ότι η μορφή των ω-3 λιπαρών που περιέχεται στα ψάρια και τα ιχθυέλαια (εστέρες τριγλυκεριδίων) είναι καλύτερα απορροφήσιμη σε σχέση με τη μορφή των αιθυλεστέρων που υπάρχει στα χάπια του φαρμακείου. Ωστόσο, τα φαρμακευτικά σκευάσματα έχουν το πλεονέκτημα ότι προσφέρουν συμπυκνωμένα ω-3 λιπαρά οξέα σε μεγάλες συγκεντρώσεις.
Τα ω-3 λιπαρά οξέα δεν είναι κεκορεσμένα, δηλαδή δεν είναι «κακά» και βλαβερά για την καρδιά και τα αγγεία του ανθρώπου, αλλά είναι πολυακόρεστα και συνεπώς ωφέλιμα και προστατευτικά. Με δεδομένο ότι οι πολυακόρεστες χημικές ενώσεις διατηρούνται σε υγρή φυσική κατάσταση σε θερμοκρασία δωματίου, τα ω-3 πολυακόρεστα λιπαρά ενσωματώνονται εύκολα στις κυτταρικές μεμβράνες και τους προσδίδουν ιδιαίτερη ρευστότητα και πλαστικότητα, που είναι εξαιρετικά ωφέλιμη για τη λειτουργία του κυττάρου και, κυρίως, την επικοινωνία του με άλλα γειτονικά κύτταρα.
Υπάρχουν δεδομένα από πολλές μελέτες ότι η κατανάλωση επαρκών ποσοτήτων ω-3 λιπαρών οξέων, μέσα από λιπαρά ψάρια, συμπληρώματα ιχθυελαίων ή φαρμακευτικά συμπληρώματα προσφέρει πολλά και σημαντικά καρδιαγγειακά οφέλη. Τα ω-3 λιπαρά, και ιδιαίτερα το DHA, μπορούν να ελαττώσουν σε μικρό βαθμό τα επίπεδα της αρτηριακής μας πίεσης, κατά 2-5 mmHg. Για να επιτευχθεί ωστόσο σημαντική αντιϋπερτασική δράση απαιτούνται συνήθως μεγάλες ποσότητες ημερήσιας κατανάλωσης, που όπως θα δούμε, και στη συνέχεια «εγκυμονεί» κινδύνους. Σε ό,τι αφορά την επίδραση των ω- 3 λιπαρών οξέων στα λιπίδια του αίματος, υπάρχει ισχυρή επιστημονική τεκμηρίωση ότι τα συμπληρώματα ιχθυελαίων και τα φαρμακευτικά συμπληρώματα ΕΡΑ και DHA οδηγούν σε σημαντική μείωση των τριγλυκεριδίων του αίματος και επιπρόσθετη μικρή αύξηση των επιπέδων της λεγόμενης «καλής» HDL χοληστερόλης. Η λεγόμενη όμως «κακή» LDL χοληστερόλη μπορεί να αυξηθεί κατά 5 έως 10% όταν καταναλώνει κανείς υπερβολικά υψηλές δόσεις ω- 3 λιπαρών, και γι΄ αυτό χρειάζεται προσοχή με τη δοσολογία των συμπληρωμάτων, ώστε να απολαμβάνει κανείς μόνο το οφέλη στα λιπίδια του, χωρίς να έχει ανεπιθύμητες δράσεις. Η ευεργετική δράση των ω-3 στα τριγλυκερίδια του αίματος είναι τεκμηριωμένη, η επίδραση του α-λινολενικού οξέος παραμένει υπό συζήτηση. Αντικρουόμενα είναι επίσης τα δεδομένα που αφορούν στη σχέση των ω-3 λιπαρών με τα επίπεδα στο αίμα της C- αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP), που ως γνωστόν είναι δείκτης φλεγμονής και θεωρείται παράγων καρδιαγγειακού κινδύνου.