Της Νόρας Κωνσταντινίδου
Στο πολύτιμο βιβλίο της διδακτορικής διατριβής της κυρίας Δέσποινας Αϊβαζόγλου – Δόβα με επικεφαλίδα: ΔΡΑΜΑ και με υπότιτλο, Ο ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ, των εκδόσεων της Δ.Ε.Κ.ΠΟ.Τ.Α (με τις 780 σελίδες μεγάλου σχήματος), στο επί μέρους κεφάλαιο Τζαμιά, της σελίδας 140, γράφεται: «Από την εποχή της Τουρκοκρατίας διατηρούνται σήμερα στην πόλη (της Δράμας), τεμένη που αντιπροσωπεύουν ένα μακροχρόνιο διάστημα (πεντακοσίων σαράντα χρόνων) της ιστορίας της. Στα μέσα του 17ου αιώνα, η περιοχή της Δράμας εκτός των τειχών είχε 12 εν συνόλω σουλτανικά τζαμιά και άλλα». Ανάμεσα στα 12 τζαμιά, τέσσερα είναι αυτά που περιγράφονται από την κ. Αϊβαζόγλου- Δόβα. Τα τέσσερα τζαμιά με τις περιγραφές τους και με τις επιπρόσθετες φωτογραφίες και τα σχεδιαγράμματά τους στο βιβλίο, είναι: Το Εσκί Τζαμί (η σημερινή Εκκλησία του Αγίου Νικολάου). Το Τζαμί στην οδό Κόρδου (όπου η Εκκλησία της Αγίας Τριάδος). Το Τζαμί στη συμβολή των οδών Μεγάλου Αλεξάνδρου – Κωνσταντίνου Παλαιολόγου- Λ. Λαμπριανίδη με την επονομασία Ακ – Μεχμέτ – Αγά – Τζαμισί. Το τζαμί Άρμεν – Αγαμέμνονος. Το τζαμί αυτό, στη γωνία των οδών Άρμεν – Αγαμέμνονος, παρουσιάζει χρόνια τώρα ικανοποιητική λιθοδομική κατάσταση. Ευρηματική είναι η νέα ονομασία του ως Σαντιρβάν Τζαμί ή Σαντριβάν Τζαμί. Σημειώνεται πως με τις δυο αυτές παραλλαγές του ονόματος, απασχόλησε πρόσφατα τη δημοσιότητα, καθώς βρέθηκε «αβάπτιστο» συγκαλυμμένο θαρρεί κανείς, από τενάγη σιωπής.
Η οδός Άρμεν εντάσσεται στα βορειοανατολικά σύνορα του σύγχρονου εμπορικού κέντρου της Δράμας. Το ξεκίνημα της οδού Άρμεν ακουμπά πάνω σε μια από τις κεντρικές αρτηρίες της πόλης, τη Λάμπρου Λαμπριανίδη η οποία καταλήγει στο δικαστικό μέγαρο όπου το τέρμα του δρόμου. Ακολουθώντας βορειοανατολικά την έναρξη της οδού Άρμεν οι πεζοί ή και οι εποχούμενοι ανταμώνουν με την πρώτη κάθετο της οδού Πτολεμαίων και στη συνέχεια συναντούν την δεύτερη κάθετο, που φέρνει το ιστορικό όνομα Αγαμέμνων). Η οδός Αγαμέμνονος οδηγεί στις εγκαταστάσεις του ΙΚΑ. Ακριβώς, στη γωνία που σχηματίζεται από τους δυο δρόμους (Άρμεν κι Αγαμέμνονος) ανυψώνεται το Σαντριβάν Τζαμί. Η παρουσία αυτού του Οθωμανικού τεμένους είναι ορατή από πολλές πλευρές. Η σχεδόν ογκώδης κατασκευή του δεν περνά απαρατήρητη.
Μία σύμφυτη σιωπή καλύπτει τον αρχικό χρόνο της θεμελίωσης και της ανέγερσής του, όπως και της ονομασίας του. Μια ένδειξη επιγραφής πάνω στο μάρμαρο του υπέρθυρου της εισόδου προσφέρει κατανοητή την επισήμανση που προσφέρει. Αναφέρεται στο χρόνο 1804 (πιθανότατα ως χρόνο ανακαίνισης) και που αυτό οδηγεί στον τότε «ναζίρη της Δράμας, πιθανότατα με το όνομα Μεχμέτ Χαλίλ Αγάς», γράφει η Μάγδα Παρχαρίδου). Λέγεται, πως στο τέμενος αυτό βρήκε προσωρινά καταφύγιο ο κόσμος της προσφυγιάς, αμέσως μετά από την Μικρασιατική καταστροφή. Με το πέρασμα των χρόνων το κτίσμα Άρμεν – Αγαμέμνονος στέγασε στην καρδιά της πόλης τους πρωταγωνιστές για την έκδοση της εφημερίδας το «Θάρρος» του 1930, που ως δημοσιογραφικό έντυπο πρώτο-κυκλοφόρησε το 1923.
Σήμερα, που ως ένα βαθμό οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης του κτιρίου βρίσκονται πολύ κοντά στο τέλος τους, ύστερα από τη έγκυρη σωστική (οικονομικού εύρους) ενίσχυση του ευπατρίδη Κώστα Αποστολίδη, με «περιουσία ακατάλυτη», όπως το πτυχίο μηχανικού Μεταλλείων Μεταλουργών από το ΕΜΠ, το ΜΒΑ από το Χάρβαρτ, αναμένεται η εξαγγελία της αποπεράτωσης με τη συνακόλουθη τελετή των εγκαινίων. Ωστόσο, η πρόσφορη χρήση του τεμένους εξάπτει τη φαντασία. Συνδέεται με πολλές ελπίδες και περίσσια όνειρα που ενισχύονται όσο το οικοδόμημα με τις πρόσφατες σωστικές και εξωραϊστικές δύο χρόνων επεμβάσεις, ξεπέρασε τα αισθήματα ανοχής των προηγούμενων ετών που προκαλούσε. Στην ουσία φάνταζε σαν ένα απομεινάρι άδοξης εποχής, μιας συντριπτικής ήττας που οι πληγές της δεν έκλεισαν. Το συγκεκριμένο τέμενος, στα τριάντα χρόνια από το θάνατο του ιδρυτή της εφημερίδας «ΘΑΡΡΟΣ» και της αποσιώπησής του κατέληξε άχαρο, σιωπηλό. Εφιαλτικό, όσο τα «τραύματά» του έμεναν έκθετα. Ξεκάθαρα υπενθύμιζαν σε όλους όσους ανεβαίνουν και κατεβαίνουν τη δίοδο Αγαμέμνονος για το Ι.Κ.Α, πως τα άψυχα πολιτισμικά ιδρύματα «πεθαίνουν κι αυτά όρθια».
«Η ελληνική εταιρία Raycap που θωρακίζει τα αεροδρόμια των ΗΠΑ», όπως γράφτηκε επίσημα, πρόλαβε την καταστροφή, ακριβώς, όπως έδωσε ζωή στα εγκαταλελειμμένα της Βιομηχανικής Ζώνης της ΔΡΑΜΑΣ.