Οι απαρχές του ποδοσφαίρου στη Δράμα: Η «Δόξα», η «Ελπίς» και ο κόσμος τους

Της Γεωργίας Μπακάλη

Γ’ ΜΕΡΟΣ

Η επέκταση του Σταδίου ολοκληρώθηκε το 1927. Συνέχισαν όμως να γίνονται έργα υποδομής και αναβάθμισης (αποδυτήρια, υδραυλικές εγκαταστάσεις, σκοπευτήριο κ.ά.). Ακολούθησαν τα χρόνια της Κατοχής (1941-1944):

Οι απολίτιστοι εισβολείς κατέστρεψαν πλήρως το στάδιο, ακριβώς γιατί ήταν εστία πολιτισμού και ελληνισμού. Και με την απελευθέρωση, οι Δοξαίοι παρέλαβον το κόσμημα της Δράμας γυμνό και ανεσκαμμένο γήπεδο, χώρο πάλι απορριμμάτων.

Έτσι την περίοδο 1948-1953 το Στάδιο ανακατασκευάστηκε.

Χάρις, κυρίως στην ομαδική προσπάθεια και τον φανατισμό όλων, του ανώνυμου φίλαθλου, του ανώνυμου Δοξαίου, όπως προσφυώς χαρακτήρισε ένας Δοξαίος, το θαύμα που χαιρόμαστε σήμερα, έγινε πραγματικότης. Γι’ αυτό η δόξα και η τιμή ανήκει στον ανώνυμο φίλαθλο, δηλαδή σε όλους τους Δραμινούς.²⁶

Αυτά εξιστορούσε ο Χρήστος Τέντζος σε επιστολή του.²⁶ Αυτή διάβασε ο πρόεδρος του Γυμναστικού Συλλόγου «Δόξα» Αντώνιος Καστρινός, κατά την τελετή των εγκαινίων (του ανοικοδομημένου Σταδίου), την 1η Ιουλίου 1953.²⁷ Ωστόσο, η εξιστόρηση δεν είναι πλήρης. Είτε για λόγους οικονομίας λόγου είτε από πολιτική σκοπιμότητα (η οποία ωστόσο δεν αφορούσε τη συγκυρία του 1953) αποσιωπάται από τον, πάλαι ποτέ ακραιφνή αντιβενιζελικό, Χρ. Τέντζο η συμβολή του (βενιζελικού, εκτελεσθέντος το 1935) στρατηγού Μιλτιάδη Κοιμήση στην αποπεράτωση του Σταδίου.²⁸ Ο Μ. Κοιμήσης θεωρούνταν ο «δημιουργός» του Σταδίου.²⁹ Καταβάλλοντας άοκνες προσπάθειες και προσφέροντας πολλαπλές υπηρεσίες, φρόντισε ώστε να αποπερατωθούν οι εργασίες (διέθεσε στρατιώτες να εργαστούν), για να φιλοξενήσει ένα μείζον αθλητικό γεγονός που γινόταν για πρώτη φορά στη Δράμα, τους Ε΄ Πανθρακικούς Αγώνες (1-3 Ιουλίου 1927). Τότε τελέστηκαν και τα εγκαίνια του Σταδίου.³⁰ Πέρα από τη σημασία που είχε για την πόλη η διεξαγωγή των Αγώνων, το «περίλαμπρο»³¹ Στάδιο έβαζε τη Δράμα στον χάρτη των αθλητικών γεγονότων της Ελλάδας, επομένως το έργο αυτό τιμούσε την πόλη από άποψη όχι μόνο αθλητική αλλά και κοινωνική-πολιτιστική. Την τιμή αυτή αναγνώρισε ο Γυμναστικός Σύλλογος «Δόξα». Κατά την τελετή έναρξης των Αγώνων, τον ανακήρυξε «Μέγα Ευεργέτη» του Συλλόγου. Επιπλέον, ήταν και επίτιμος πρόεδρος του Συλλόγου. Η τιμή που τού έγινε εν ζωή είναι δείκτης της πολιτισμικής ευαισθησίας των Δραμινών. Υπό την προστασία του Μ. Κοιμήση τελέστηκαν, τον Οκτώβριο του 1927, και οι Α’ Ετήσιοι Εσωτερικοί Αγώνες του Γυμναστικού Συλλόγου «Δόξα». Το Στάδιο, οι Αγώνες, η ηθική και υλική προσφορά του ήταν αναγκαίοι όροι, για να εξελιχθεί σε αυτό που έγινε η «Δόξα», όχι μόνο μια ιστορική ομάδα αλλά ένα αθλητικό-κοινωνικό φαινόμενο.

Βέβαια, το ότι ο Μ. Κοιμήσης υποστήριξε υλικώς και ηθικώς τον αθλητισμό στη Δράμα δεν αποτελούσε μόνο προσωπική επιλογή ενός φίλαθλου ή ποδοσφαιρόφιλου ανθρώπου. Εκτός από την κοινωνική, τα σπορ είχαν και ιδεολογική λειτουργία. Ο αθλητισμός θεωρούνταν μέσο για την ανατολή ενός νέου «εκπολιτιστικού ορίζοντα της πόλης», αυτός που θα απαλλάξει τους νέους από τα «χαμερπή καταγώγια, ταις Μπαγιαντέραις, τα Καμπαρέ», μέσο καταπολέμησης του κομουνισμού αλλά και απαρχή της σφυρηλάτησης της μέλλουσας γενιάς, ώστε «να προστατεύσει το Ελληνικό χώμα στο οποίο ετάφησαν οι πρόδρομοι του αθλητισμού» και «την τιμή της πατρίδος, τα κόκαλα των προγόνων και τα ιερά κληροδοτήματά μας».³² Πίσω από τις πρωτοβουλίες του για την προώθηση του αθλητισμού, θα πρέπει να δούμε πώς ένας ανώτερος στρατιωτικός αντιλαμβανόταν την εθνικής σημασίας αποστολή του αθλητισμού. Ενώ, κατά την περίοδο ποιμαντορίας του Χρυσοστόμου, ο αθλητισμός ήταν ένα μέσο για την εθνική αφύπνιση και ανάχωμα στη βουλγαρική προπαγάνδα, στον Μεσοπόλεμο χρησιμοποιήθηκε ως ένα προληπτικό μέσο για την αντιμετώπιση του ερυθρού κινδύνου και την προστασία του υφιστάμενου κοινωνικού καθεστώτος.

Γήπεδα, τα νέα τοπόσημα

Στη Δράμα το ποδόσφαιρο ως πρακτική, ως θέαμα, ως κουλτούρα ήταν ο αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής της κοινωνικής ζωής· η μητέρα των σπορ και της ψυχαγωγίας συνάμα. Ο κλασικός αθλητισμός ελάχιστους θιασώτες συγκέντρωνε και οι αθλητές του υφίσταντο τις συνέπειες της φρενίτιδας του ποδοσφαίρου, τόσο που δεν είχαν στίβο να προπονηθούν, αφού αυτός «περιελήφθη στο γήπεδο ποδοσφαιρίσεως. Τοιουτοτρόπως ο στίβος κατεστράφη αποπετρωθείς τελείως», γιατί έγινε τόσο σκληρός για τους αθλητές του στίβου όσο και το γήπεδο ποδοσφαίρου της «Δόξας».³³

Με την ανάπτυξη τόσων ομάδων, μεγάλων και μικρών ήταν φυσικό να υπάρχουν και πολλά γήπεδα ποδοσφαίρου: του Εθνικού, του Κεντρικού Ορφανοτροφείου, της ομάδας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στους προσφυγικούς συνοικισμούς δεν είχε προβλεφθεί από την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η δημιουργία χώρων άθλησης, όπως και γενικότερα δημόσιων χώρων αναψυχής. Αυτό εξηγεί γιατί δεν υπήρξαν περισσότερα γήπεδα. Αλλά και για τον λόγο ότι δεν μεταφυτεύτηκε από τους τόπους του Ξεριζωμού κάποιος αθλητικός σύλλογος πολυπληθής και συμπαγής, ώστε με τη θεσμική ανασύστασή του στη νέα πατρίδα να διεκδικεί επίσημα να του παραχωρηθεί χώρος για γήπεδο, όπως συνέβη με τον ΠΑΟΚ.

Το 1939 άρχισε τη λειτουργία του και το Νέο Στάδιο, της «Ελπίδος», όπου σήμερα το στάδιο του Πανδραμαϊκού. Μάλιστα, εκεί, «παρά το Γυμνάσιον», λειτουργούσε και το εξοχικό κέντρο «Νέον Στάδιον», όπου συγκεντρωνόταν αρκετός κόσμος, «ο οποίος απολαμβάνει την δροσιά του Μπο-σταγ, την ωραία μουσική και την Δράμα απλωμένη με τα φώτα της στα πόδια του», έγραφε η Πρωία (28.06.1939). Το νεόδμητο Γυμνάσιο Αρρένων, το Νέο Στάδιο και το εξοχικό κέντρο, μια νέα κοινωνική κοιτίδα, συνδέονταν με την προϊούσα αστικοποίηση και τον εκσυγχρονισμό της πόλης στον Μεσοπόλεμο. Τα διάσπαρτα γήπεδα, χωροθετημένα εντός του αστικού ιστού ή στα όρια της πόλης, γίνονταν τόποι συναντήσεων, κοινωνικοποίησης, διάθεσης του ελεύθερου χρόνου, ψυχαγωγίας, διάδρασης ακόμη και εκδήλωσης ανταγωνισμών. Εξελίσσονταν σε πολιτιστικούς φορείς πλάι στους άλλους χώρους, τη Βιβλιοθήκη, τους κινηματογράφους, τις Λέσχες.

Μέχρι όμως να αποκτήσει η «Ελπίς» στάδιο, το Στάδιο της «Δόξας» έγινε το μήλον της έριδος. Ανταγωνισμοί μεταξύ των δύο σωματείων, οι οποίοι έφτασαν να γίνουν ζήτημα στον Τύπο. Η «Ελπίς» ισχυριζόταν ότι, όταν επισήμως αναγνωρίστηκε ως αθλητικό σωματείο, οι του Συλλόγου της «Δόξας», δεν την υποδέχτηκαν ευμενώς, παρεμβάλλοντας προσκόμματα στην πρόοδο του σωματείου, φτάνοντας μέχρι του σημείου να μην επιτρέπουν την είσοδο των αθλητών της «Ελπίδος» στο Στάδιο, παρά μόνο κατόπιν αδείας, καταβολής φόρου και εφαρμογής ταπεινωτικών όρων. Κατηγορούσε τη «Δόξα» για προνομιακή εκμετάλλευση του Σταδίου. Θωρούσε ότι το Στάδιο έπρεπε να είναι και να λέγεται Δημοτικό και όχι Στάδιο της «Δόξας», με το επιχείρημα ότι έγινε και συντηρούνταν δαπάναις του Δήμου, ενώ τόσο ο Μ. Κοιμήσης όσο και η δραμινή κοινωνία είχαν υπόψη τους όλους τους νέους της Δράμας και όχι μόνο τους τριάντα έξι αθλητές της «Δόξας». Το θέμα επανερχόταν στον Τύπο με περαιτέρω κατηγορίες, ότι η «Δόξα» με την τακτική αυτή παραλύει την προσπάθεια και άλλων ομάδων, και ως εκ τούτου Σύλλογοι όπως ο «Πανδραμαϊκός», ο «Άρης», η «Ασπίς», περιήλθαν σε αφάνεια.³⁴ Έριδες περί όνου σκιάς; Ή η χρήση του γηπέδου ήταν προπέτασμα καπνού;

Πάντως, ο Σύλλογος της «Δόξας», όπως προκύπτει από έκθεση πεπραγμένων του 1928, για να αυξήσει τα έσοδά του, επέτρεπε σε άλλους συλλόγους να χρησιμοποιήσουν χώρους του Σταδίου με την υποχρέωση να καταβάλλουν ποσοστό από τα κέρδη τους και ζητούσε την οικονομική ενίσχυση από τις κοινότητες του νομού θεωρώντας πως είναι υποχρέωσή τους, για να υπάρξει και στα χωριά αθλητισμός. Επιπλέον, είχε έσοδα από δωρεές, αγορά λαχείων, τοποθέτηση διαφημίσεων στο Στάδιο, κινηματογραφικές παραστάσεις και, προπάντων, είχε εξασφαλίσει την οικονομική ενίσχυση του Δήμου Δράμας καθώς και την αρωγή του τοπικού Τύπου, των εφημερίδων Θάρρος και Ημερήσια Νέα (χορηγοί επικοινωνίας θα λέγαμε σήμερα). Και τότε, αν και το ποδόσφαιρο δεν ήταν επαγγελματικό, ο Σύλλογος είχε ανάγκη από έναν υψηλό προϋπολογισμό (budget), για να ανταπεξέρχεται στις διαρκώς αυξανόμενες οικονομικές ανάγκες. Παραμένει άγνωστο αν εφάρμοζε αθέμιτες πρακτικές.

Από την εποχή εκείνη σήμερα διατηρούνται μόνο τα γήπεδα της «Δόξας» και το τότε Νέο Στάδιο. Πολλοί άλλοι συνοικιακοί χώροι άθλησης και αλάνες δεν υπάρχουν πια. Όπως και δεκάδες άλλα αστικά τοπόσημα (οι πισίνες του Δημοτικού Κήπου, κήποι και λαχανόκηποι, οι 45 καπναποθήκες που λειτουργούσαν τη δεκαετία του ’20, το αεροδρόμιο, τα Γερμανικά Μνημεία στον λοφίσκο της οδού Τσάι Τσιφλίκ, τα λουτρά, οι κρήνες, τα εξοχικά κέντρα, το νεκροταφείο στην οδό Αγίας Βαρβάρας, η ρωσική παροικία, τα προτεστάντικα, το κονάκι του Δράμαλη και τα μουσουλμανικά ακίνητα, οι φυλακές, οι υδρόμυλοι, η οικία Α. Κακή, η Ισραηλιτική Σχολή, τα πανδοχεία, τα καζαντζίδικα, οι Λέσχες, το Ωδείο, το Στρατιωτικό Νοσοκομείο, η Βιοτεχνική Σχολή, το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου κ.ά.) που συνέθεταν ένα πολύχρωμο αστικό μωσαϊκό, ένα πολύμορφο υλικό ανάγλυφο μιας πόλης με ιστορικό και αισθητικό ενδιαφέρον. Μαζί καταργήθηκαν οδοί, ή άλλαξαν ονόματα χάνοντας το ιστορικό τους αποτύπωμα, ώστε σήμερα είναι γρίφος ο εντοπισμός τους (Δράμαλη, Βασιλέως Κωνσταντίνου, Βασιλίσσης Σοφίας, 13ης Απριλίου, Π. Τσαλδάρη, Π. Δαγκλή, Γ. Κονδύλη, Ν. Σκουφά, η οδός Δημοκρατίας στα Αράπικα κ.ά.). Πέρασε στην ιστορία όχι μόνο ό, τι τότε συγκροτούσε το κτιριακό ή πολεοδομικό απόθεμα της πόλης αλλά και η μεσοπολεμική αθλητική ταυτότητά της.

Υποσημειώσεις

²⁶ Ο Χρήστος Τέντζος (1891-1966) καταγόταν από τη Μικρόπολη. Ήταν δικηγόρος. Διετέλεσε βουλευτής με το Λαϊκό Κόμμα, νομάρχης και πρόεδρος της «Δόξας».

²⁷ Θάρρος, 02.07.1953.

²⁸ Ο υποστράτηγος Μιλτιάδης Κοιμήσης (1878-1935) ήταν διοικητής της ΙΧ Μεραρχίας Ανατολικής Μακεδονίας. Πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους και στο Μικρασιατικό μέτωπο. Μετά την κατάρρευση του κινήματος Πλαστήρα-Βενιζέλου, το 1935, ο απόστρατος Κοιμήσης εκτελέστηκε (24 Αριλίου 1935, Μεγάλη Τετάρτη) με την ψευδή κατηγορία ότι συμμετείχε στο κίνημα. Βλ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος, Μετά το 1922. Η παράταση του Διχασμού, Αθήνα 2017, σ. 73.

²⁹ Ο Μ. Κοιμήσης δεν πρωτοστάτησε μόνο στην ολοκλήρωση του Σταδίου αλλά και στην ίδρυση του Ωδείου της Δράμας, της Νυκτερινής Σχολής, συνέδραμε συλλόγους και σωματεία, όπως τον Κυνηγετικό Σύλλογο, τους Προσκόπους κ.ά.

³⁰ Επισημότητα, λαμπρότητα και χρήση της τεχνολογίας είναι τα στοιχεία που παρατηρεί κανείς διαβάζοντας τα σχετικά ρεπορτάζ. Ο αθλητής της «Δόξας» Κ. Βάρναλης εκφώνησε τον όρκο. Κινηματογραφικός οίκος της Θεσσαλονίκης ανέλαβε να κινηματογραφήσει τους αγώνες. Τα πνευματικά δικαιώματα της ταινίας θα ανήκαν στη «Δόξα». Ο καλλιτέχνης φωτογράφος της πόλης Θ. Νικολέρης θα φωτογράφιζε φάσεις των αγώνων.

³¹ Ήταν ένα από τα μεγαλύτερα της Ελλάδας: 18.000 τ.μ., στίβος 408 μ., κερκίδες για 2.000 άτομα.

³² Θάρρος, 06&16.10.1927.

³³ Θάρρος, 26.07.1929.

³⁴ Φάρος, 27.02.1937.

Β’ μέρος εδώ

Δ’ μέρος εδώ