Οι γιορτές και τα έθιμα του Δωδεκαημέρου

- Έθιμα, δρώμενα και τελετουργικά του ελλαδικού χώρου, της περιοχής της Δράμας και της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας κατά την περίοδο 25 Δεκέμβρη μέχρι 6 Γενάρη

0
799

Το εκκλησιαστικό εορταστικό Δωδεκαήμερο περιλαμβάνει το χρονικό διάστημα των εορτών μεταξύ τών Χριστουγέννων και της παραμονής των Θεοφανίων κατά το οποίο δεν πραγματοποιείται καμία νηστεία και απαντάται ως εορταστική περίοδος στην εκκλησιαστική παράδοση από τους βυζαντινούς χρόνους.
Στην ουσία αυτό το εορταστικό διάστημα περιλαμβάνει και περικλείει τρείς μεγάλες γιορτές, την γέννηση του Χριστού στις 25 Δεκέμβρη, την Περιτομή του την 1η Γενάρη όπου την ίδια μέρα γιορτάζεται και η μνήμη του Αγίου Βασιλείου και την Βάπτισή του στις 6 του ίδιου μηνός.
Ωστόσο παρόλο που το δωδεκαήμερο αποτελεί εορταστική περίοδο της εκκλησιαστικής παράδοσης περιλαμβάνει έθιμα και τελετουργικά τα οποία τελούνται και επιβιώνουν ως και τις μέρες μας ήδη από τους αρχαίους χρόνους. Αρκετά από αυτά τα έθιμα σήμερα έχουν να κάνουν με την δοξασία πως μέχρι να αγιασθούν τα νερά οι καλικάντζαροι και τα δαιμόνια κυκλοφορούν και αναστατώνουν τα σπίτια και τις εργασίες των ανθρώπων. Ωστόσο ο σκοπός της τέλεσης των εθίμων αυτών στο παρελθόν ήταν να ξορκίσουν οι άνθρωποι το κακό και να εγκαινιάσουν την νέα περίοδο της αναγέννησης της φύσης. Άλλωστε παλαιότερα που οι ανθρώπινες κοινωνίες ήταν περισσότερο αγροτικές και λιγότερο αστικές αυτή η χειμερινή περίοδος αποτελούσε μια περίοδο ανάπαυλας κατά την οποία κυριαρχούσε η αβεβαιότητα και η ελπίδα για την επάρκεια της σοδειάς που θα ακολουθούσε. Συνεπώς τα τελετουργικά ανταλλαγής ευχών και ξορκίσματος των δαιμονίων ήταν ιδιαίτερα σημαντικά.
Την παραμονή των Χριστουγέννων ένα από τα πρώτα έθιμα τα οποία τελούνται είναι το έθιμο των καλάντων. Πρόκειται για ένα αρχαίο έθιμο καθώς λίγο πριν την έναρξη της χειμερινής περιόδου τα παιδιά έψαλλαν τα κάλαντα του Ομήρου στους ιδιοκτήτες των σπιτιών κατά την αρχαιότητα. Τα κάλαντα αποτελούν ένα εθιμοτυπικό που αφορά στην ανταλλαγή ευχών. Τα παιδιά γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και εύχονται ψάλλοντας για την ευημερία και την μακροημέρευση του κάθε σπιτιού. Κάλαντα ψάλουν τα παιδιά την περίοδο του Δωδεκαημέρου και τις παραμονές της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανίων.
Κυρίαρχη θέση στα εθιμοτυπικά τελετουργικά της απομάκρυνσης των δαιμονίων και κάθε λογής κακού κατέχει και η φωτιά. Σε κάποιες περιοχές διατηρείται ακόμη το έθιμο του καιόμενου χριστόξυλου, ενός ξύλου αγριοκερασιάς ή αχλαδιάς, το οποίο οι άνθρωποι έκαιγαν στο τζάκι και έριχναν κατόπιν τις στάχτες του στα χωράφια τους για να απομακρύνουν τα ζιζάνια και τα δαιμόνια. Φωτιές άναβαν συχνά στα χωράφια και τα τζάκια των σπιτιών τους για να διώχνουν το κακό.
Σημαντικό τελετουργικό του δωδεκαημέρου αποτελεί και ο αγιασμός των υδάτων την ημέρα των Θεοφανίων καθώς και το εθιμοτυπικό του αγιασμού και της ευλογίας των σπιτιών στις 5 Γενάρη.
Εθιμοτυπικά του δωδεκαημέρου με μακρά παράδοση στον χρόνο είναι και τα τελετουργικά δρώμενα των μεταμφιέσεων που τελούνται κατά κύριο λόγο στην περιοχή του Νομού μας και σε κάποια χωριά του Παγγαίου. Το δωδεκαήμερο αποτελεί μια εορταστική περίοδο πλούσια σε λατρευτικά παραδοσιακά δρώμενα και εθιμοτυπικά τελετουργικά για την ευρύτερη περιοχή τα οποία αναβιώνουν κάθε χρόνο ενώνοντας την πολιτιστική και πολιτισμική κληρονομιά με την εκκλησιαστική παράδοση.
Το δρώμενο με την ονομασία Μπαμπούγερα τελείται κάθε χρόνο στο χωριό της Καλής Βρύσης στην γιορτή των Θεοφανίων και για τις δύο επόμενες ημέρες. Πρόκειται για ένα έθιμο με διονυσιακές ρίζες κατά το οποίο οι άντρες φορούν δέρματα ζώων και τραγόμορφες μάσκες και ζωσμένοι με κουδούνια γυρνούν στους δρόμους του χωριού.
Ένα ακόμη δρώμενο του δωδεκαημέρου το οποίο συντηρείται στην περιοχή είναι και αυτό των Αράπηδων που πραγματοποιείται και πάλι την ημέρα των Θεοφανείων στο Μοναστηράκι, στον Ξηροπόταμο, στο Παγονέρι Δράμας και στην Νικήσιανη Καβάλας. Είναι συνδεδεμένο και αυτό το τελετουργικό με την λατρεία του Διονύσου καθώς πρόκειται για την αναπαράσταση μιας πάλης μεταξύ μεταμφιεσμένων αντρών στην οποία συμβολίζεται ο θάνατος και η ανάσταση του Διονύσου και η αναγέννηση της φύσης καθώς σταματάει σταδιακά η χειμερινή ανάπαυση της και μεταβαίνουμε σε περίοδο καρποφορίας.
Στους Πύργους Δράμας τελείται τριήμερο δρώμενο με την ονομασία Αρκούδες στο οποίο και πάλι κυριαρχούν οι προβιές των ζώων, οι μεταμφιέσεις και τα κουδούνια ενώ την τελευταία μέρα του τελετουργικού αναβιώνει παράλληλα και το έθιμο της «Μπάμπως», της μαμής που βοηθά στην γέννηση.
Στην Πετρούσα την ίδια μέρα αναβιώνει το έθιμο του Μπάμπιντεν ή αλλιώς το έθιμο της καμήλας στο οποίο μεταμφιεσμένοι άντρες κάνουν τον γύρο της καμήλας περιφέροντάς την με τραγούδια και χορούς σε όλο το χωριό.
Έθιμο του δωδεκαημέρου αποτελεί και το δρώμενο των Μωμόγερων που λαμβάνει χώρα σε Καλλίφυτο και Σιταγρούς την δεύτερη μέρα κάθε νέου έτους και αποτελεί ένα γλέντι με χορό στο οποίο συμμετέχουν μεταμφιεσμένοι σε γέροντες οι άντρες του χωριού.
Τα έθιμα, τα δρώμενα και τα τελετουργικά του δωδεκαημέρου έχουν μακρά ιστορία και παράδοση μέσα στον χρόνο και κυρίως στον χώρο της υπαίθρου και των επαρχιακών πόλεων και ενσωματώθηκαν ομαλά, συνεκτικά, εορταστικά, λατρευτικά και άρρηκτα μέσα στην χριστιανική λατρευτική περίοδο των Χριστουγέννων, όμως αρκετά από αυτά έλκουν την καταγωγή τους είτε από την διονυσιακή λατρεία, είτε από τις ρωμαϊκές γιορτές με την ονομασία Saturnalia, οι οποίες έχοντας αρχαιοελληνική και ανατολίτικη επιρροή, τελούνταν από 17 έως 25 Δεκέμβρη και γιόρταζαν τον Αήττητο Ήλιο την ίδια ακριβώς χρονική περίοδο, την περίοδο της Γεννήσεως του Θεανθρώπου.

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ
Captcha verification failed!
Η βαθμολογία χρήστη captcha απέτυχε. Παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μας!