Την απόφαση ανάθεσης της έκδοσης βιβλίου με τίτλο «Δράμα. Πολεοδομική και αρχιτεκτονική αναμόρφωση της πόλης (1870-1940)» υπέγραψε ο Δήμαρχος Δράμας, Γιώργος Παπαδόπουλος.
Ο Δήμος Δράμας προγραμματίζει την έκδοση μιας επιστημονικής μονογραφίας, με τίτλο «Δράμα. Πολεοδομική και αρχιτεκτονική αναμόρφωση της πόλης (1870-1940)», η οποία αποτελεί έργο της αρχιτέκτονος Κορνηλίας Τρακασοπούλου.
Η εν λόγω μελέτη εστιάζει στην ανάλυση των μετασχηματισμών του αστικού και περιβάλλοντος χώρου της πόλης κατά την υπό εξέταση χρονική περίοδο. Βασίζεται στη συστηματική συλλογή, καταγραφή και επεξεργασία δεδομένων από πρωτογενείς πηγές, οι οποίες αποκάλυψαν ανεκτίμητα αρχειακά τεκμήρια. Η περαιτέρω αξιοποίηση αυτού του υλικού, σε συνδυασμό με ιστορικές φωτογραφίες και πληροφορίες από τοπογραφικά σχέδια, αποτέλεσε τη βάση για τη διερεύνηση των προαναφερθέντων μεταβολών. Επιπρόσθετα, ουσιώδη δεδομένα προέκυψαν από την επιτόπια αυτοψία και την τεκμηρίωση δημόσιων και επιλεγμένων ιδιωτικών κτιρίων, με σκοπό τη συμπλήρωση και επικύρωση των πληροφοριών που αντλήθηκαν από τις γραπτές πηγές και τον Τύπο της εξεταζόμενης περιόδου.
Αντικείμενο της μελέτης είναι η διερεύνηση της πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής αναμόρφωσης της πόλης της Δράμας που πραγματοποιείται από τα τέλη του 19ου αιώνα έως την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ως χρονική αφετηρία ορίζεται η δεκαετία του 1870, που σηματοδοτεί τις πρώτες αλλαγές στον χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία της πόλης. στο πλαίσιο του “εκδυτικισμού” που εκφράζεται με το διάταγμα Τανζιμάτ από το 1839 και μετέπειτα. Η μελέτη -προϊόν πολύχρονης έρευνας- επικεντρώνεται αρχικά στα γενικότερα χωροταξικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της πόλης του 19ου αιώνα, επιχειρώντας την ανασύσταση του αστικού τοπίου της εποχής. Παράλληλα, επιχειρεί να καλύψει ερευνητικά κενά και να διευρύνει θεματικές που παραμένουν, ακόμη και σήμερα, συσκοτισμένες και εν πολλοίς ξεχασμένες.
Η αναφορά στην “αναμόρφωση της πόλης” που περιέχεται στον τίτλο της μελέτης σκιαγραφεί τρεις κρίσιμες χρονικές περιόδους και τρεις βασικούς άξονες ανάλυσης. Ο πρώτος άξονας αφορά στην παρουσίαση των οθωμανικών μνημείων (θρησκευτικών και κοσμικών) και τις νέες τυπολογίες που αναδεικνύονται κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο. Την εποχή αυτή, η πόλη φαίνεται να κυριαρχείται από δυναμικούς παράγοντες, ειδικά σε σύγκριση με την προγενέστερη περίοδο, καθώς δυναμική ώθηση δίνεται από την οικονομία και τη δημογραφία.Οι μεγάλες αλλαγές που καταγράφονται σχετίζονται με σημαντικές κρατικές δραστηριότητες, που έχουν στόχο τη σύνδεση της πόλης με το λιμάνι της Καβάλας απ’ όπου εξάγεται ο καπνός, την κατασκευή της Ενωτικής Σιδηροδρομικής Γραμμής (1895) για τη μεταφορά του καπνού και την κατασκευή του επιβλητικού συγκροτήματος του Οθωμανικού Μονοπωλίου Καπνού (1885-1886). Ταυτόχρονα, νέες τυπολογίες κάνουν την εμφάνισή τους (δημόσια κτίρια, κατοικίες καπνεμπόρων, σύγχρονα ξενοδοχεία), που συμβάλλουν στην αναμόρφωση της εικόνας της πόλης.Ο δεύτερος άξονας παρουσιάζει τις διαδικασίες και τα πρώτα μέσα που επιτρέπουντον μετασχηματισμό της πόλης μετά την απελευθέρωση (1913) και έχουν στόχο τον“εκπολιτισμό” και τον εξελληνισμό της. Σε μία πρώτη περίοδο, ξεκινούν οι προσπάθειες για την αποτύπωση του υφιστάμενου αστικού ιστού και τη σύνταξη του πρώτου ρυμοτομικού σχεδίου (1919). Ακολουθούν οι πρώτες πολεοδομικές “πειραματικές” και “υποδειγματικές” επεμβάσεις της δημοτικής αρχής και τα πρώτα έργα. Στο τέλος της δεκαετίας του 1920 εκπονείται το νέο σχέδιο πόλης.
Ο τρίτος άξονας επικεντρώνεται στην περίοδο ακμής του Μεσοπολέμου (1918-1940) που συνδέεται με νέα οικονομική άνθηση. Το κράτος αποκτά επιτελικό ρόλο, προγραμματίζει, παρεμβαίνει και διανείμει πόρους για την αποκατάσταση των πρώην οθωμανικών δημοσίων κτιρίων που προορίζονται για τη στέγαση των νέων διοικητικών αρχών.
Ταυτόχρονα, νέοι τύποι κτιρίων κάνουν την εμφάνισή τους: τράπεζες, εμπορικές στοές, αγορές μικρεμπορίου, κτίρια για την εκπαίδευση. Αν, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, η βιομηχανία του καπνού επιβάλλεται μέσω των εγκαταστάσεων της στον αστικό χώρο, τα νέα κτίρια που αναδεικνύονται χάρη στην οικοδομική και οικονομική άνθηση, συμβάλλουν με τη σειρά τους στην ανανέωση της εικόνας της πόλης του Μεσοπολέμου.
Η δεκαετία του 1920, χαρακτηρίζεται από ένα νέο εξέχον γεγονός, δηλαδή την ανταλλαγή των πληθυσμών και την άφιξη των προσφύγων, εννέα μόλις χρόνια μετά την απελευθέρωση της πόλης. Οι ανάγκες που υπάρχουν, σε συνδυασμό με τη σημαντική αύξηση του πληθυσμού, επιβάλλουν την ανάληψη πρωτοβουλιών για την αναδιοργάνωση της πόλης, που συνοδεύονται από αξιοσημείωτες αλλαγές στο αστικό τοπίο. Η μελέτη εστιάζει στους φορείς, τους θεσμούς και τα μέτρα που νομοθετούνται για την αποκατάσταση των προσφύγων, και κυρίως στη διερεύνηση των αρχών οργάνωσης-σχεδιασμού των προσφυγικών συνοικισμών (1924-1938), οι οποίες αν και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, έχουν απασχολήσει, ελάχιστα, την επιστημονική κοινότητα μέχρι και σήμερα.