Της Νόρας Κωνσταντινίδου
Πεντηκοστάριον αποκαλείται η σύνθετη λέξη στην οποία ανταποκρίνεται η λήξη των πενήντα ημερών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Σύμφωνα με την ετήσια Ημερολογιακή ενημέρωση της κινητής εορτής του Πάσχα η φετινή πρώτη μέρα της Πεντηκοστής άρχισε στις 26.2.2023 και έληξε στις 16.4.2023. ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ είχαμε στις 16 Απριλίου του 2023. Η έναρξη με τις εκφράσεις της τελετής δηλώνεται με προσευχή προσαρμοσμένη με το «Ευλογητός ο Θεός, το Βασιλεύ ουράνιε και το Δεύτε προσκηνήσωμεν». Μετά τα προκαταρτικά ψάλλεται ο κανών «Κύματι Θαλάσης», όπως γράφεται όλο από την αρχή: Κύματι Θαλάσσης τον κρύψαντα πάλαι / διώκτην τύραννον υπό γης έκρυψαν/ των σεσωσμένων οι παίδες˙ αλλ’ ημείς ως αι νεάνιδες τω Κυρίω άσωμεν˙ ενδόξως γαρ δεδόξασται».
Ο παραπάνω Ειρμός, όπως γράφτηκε, ψάλθηκε μετά το Τρισάγιον και περνώντας στα καθιερωμένα ευχολόγια καλύφθηκε η δεδομένη αποστολή των ύμνου που συνέθεσε η μοναχή Κασσιανή προσθέτοντας την παρουσία της γυναίκας υμνογράφου σε μια καίρια στιγμή, χωρίς να είναι μόνη και μοναδική. Καμία νεανίδα από καταβολής κόσμου δεν μένει μονή της στην πορεία για τη σύνοδο στο τελετουργικού της πλατείας για το ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ. Η πρόταση στις νεανίδες για τη συμμετοχή τους αποτελεί δώρημα, ενώ προς τις γυναίκες γίνεται ευγενική παρότρυνση και συμβουλευτική ώθηση, προς την ενεργό δράση της υμνογραφίας. Ψάλλεται από τον προεξάρχοντα ιερέα που εξέρχεται της ωραίας Πύλης κρατώντας αναμμένη λαμπάδα στο χέρι του:
«Δεύτε λάβετε φως
εκ του ανεσπέρου φωτός
και δοξάσατε Χριστόν
τον αναστάντα εκ νεκρών.
Ενδεικτικά ολοκληρώνεται η παραπάνω υμνογραφία με το Χριστός Ανέστη. Εγγράφεται προληπτικά στις ρωγμές του μυαλού για πολλαπλή διάρκεια αυτή που απαιτεί η μνήμη. Σίγουρα και για το λόγο αυτό αποδίδεται ο ύμνος στην πρώτη του εκφορά στοχαστικά τρεις φορές. Από την καταστόλιστη εξέδρα τη βραδιά της Αναστάσεως η εκφορά των λέξεων δανείζεται το απαιτούμενο εύρος. Επρόκειτο ως το θαυμαστό φανέρωμα αγάπης αληθινής από εξέδρας προς το πλήθος των πιστών, ενώ το άναμμα της κάθε λαμπάδας στο φυτίλι της με άγιο φως παίρνει άλλη διάσταση. Γίνεται αποστολή χρέους. Τοξεύουν οι γλώσσες οι φωτεινές στις λαμπάδες τον ουρανό ψηλά. Στοχεύουν οι περισσότερες τις χιλιάδες των άστρων διατρανώνοντας τον ύμνο: «Δόξα σοι ο Θεός ημών, δόξα σοι». Ακούγεται ο ψίθυρος. Ψέλνει από βάθους ψυχής ο λαός με τάσεις επανάληψης, όπως υπαγορεύουν τα παραδοσιακά έθιμα που κι ο τελευταίος γνωρίζει.
Ο επικεφαλής της συνοδείας που προεξάρχει της κουστωδίας ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Δράμας Δωρόθεος ακούγεται: Απαγγέλνει εξόχως εύρυθμα και εξαιρετικώς μεγαλόφωνα, μεταξύ ανάγνωσης και ψαλμού το κατά Μάρκον Ευαγγελίο (ιστ’ ι-8): «Διαγενομένου του Σαββάτου Μαρία η Μαγδαληνή και Μαρία η του Ιακώβου και Σαλώμη ηγόρασαν αρώματα ίνα ελθούσαι αλείψωσι τον Ιησούν. Και λίαν πρωί της μιας των σαββάτων έρχονται επί το μνημείον, ανατείλαντος του ηλίου. […] Και εξελθούσαι έφυγον από του μνημείου˙ είχε δε αυτάς τρόμος και έκστασις και ουδενί ουδέν είπον˙ εφοβούντο γαρ». Αμέσως μετά συνεχίζουν οι ιεροψάλτες αποδίδοντας το αναστάσιμο άγγελμα έξι φορές. Αγώνας επιτακτικός για να αποστηθίσουν το ίδιο βράδυ τον ύμνο οι περισσότεροι.
Πασίγνωστοι οι ύμνοι, οι οποίοι επενεργούν ακαριαία και ως ευεργετικοί βροχή σε κατάξερο χωράφι. Παρομοιάζονται με τους πιστούς που προσήλθαν στην τελετή ύστερα από νηστεία και προσευχή και στέγνωσαν από χαρμολύπη. Υποδέχεται τους ειρμούς το εκκλησίασμα τη βραδιά της Αναστάσεως από σέβας απροσμέτρητο. Με τις αγγελικές φωνές τους ιερείς και ιεροψάλτες άδουν ευδιάθετα καθώς επενδύουν στις προστακτικές τους τις διακριτές λέξεις από ένα κατανοητό λεξιλόγιο ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ. Γι’ αυτό και εισερχόμενοι στο Ναό ψάλλοντας τον αναστάσιμο κανόνα, μαζί και την Ωδή:
«Αναστάσεως ημέρα!
λαμπρυνθώμεν λαοί˙
Πάσχα Κυρίου Πάσχα.
Εκ γαρ θανάτου προς ζωήν
και εκ γης προς ουρανόν
Χριστός ο Θεός ημάς
διαβίβασεν,
επινίκιον άδοντες».
Δυστυχώς δεν υπάρχουν ολοκληρωμένες πληροφορίες για τη ζωή και το έργο των περισσοτέρων υμνογράφων. Δεν διεσώθησαν στο σύνολό τους οι δημιουργοί των ύμνων και δεν είναι σχετικά πολλοί οι καταγραμμένοι ονομαστικά υμνογράφοι που έζησαν πριν από το διάταγμα της ανεξιθρησκίας από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο. Επομένως γίνεται επιβεβλημένη προς το παρόν η αναφορά και μαζί η ενθύμηση του Φώτη Κόντογλου. Στο βιβλίο το Η ΠΟΝΕΜΕΝΗ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗ αγωνιά για τη δόξα της εκκλησίας μας που την θεωρεί κιβωτό της Ορθοδοξίας μας για τους «φυλαγμένους θησαυρού μας», καθώς γράφει: «Άραγε πότε θα ανοίξουμε τα μάτια μας, για να δούμε καλά τι θησαυρούς έχουμε κληρονομήσει εμείς οι Έλληνες;».
Ως μια συμβολική ανταπόκριση στον Λογοτέχνη, Αγιογράφο και κορυφαίο πνευματικό δημιουργό δίνονται τα ονόματα καταξιωμένων υμνογράφων που τίμησαν την ελληνική παράδοση. Ανάμεσά τους και μεταξύ των πρώτων «ο Μεθόδιος Επίσκοπος εν Λυκία των Πατάρων». Έζησε προς το τέλος του 3ου αιώνα και τις αρχές του 4ου. Απεβίωσε ως μάρτυρας το 312 μ.Χ. Από τα έργα του διασώθηκε αυτό στο οποίο έχει μιμηθεί το Συμπόσιο του Πλάτωνα, χρεώνοντάς του τον τίτλο, «Συμπόσιο των δέκα Παρθένων».
Ο Παμφίλου Ευσέβιος και ο Ιεροσολύμων Κύριλλος ονοματίζονται επίσημα. Πολλά άλλα ονόματα θα λέγαμε έμειναν άγνωστα χωρίς τη συνοδεύουσα φήμη. Ή, η φήμη τους λειτούργησε αρνητικά, όπως των αιρετικών της εποχής που ακολούθησαν τον Άρειο. «Απόρρητους τους ονόμασε και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Όπως κι αν έχει, τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους ψέλνονταν συγκεκριμένοι ύμνοι το απόβραδο στον εσπερινό. Το ίδιο και τα πρωινά στον εωθινό. Όπως, το:
Χριστός ανέστη εκ νεκρών,
θανάτω θάνατον πατήσας
και τοις εν τοις μνήμασι
ζωήν χαρισάμενος.
Γνωστός ο χαρμόσυνος στίχος. Αναγνωρίζεται ως ηχώ που εξακολουθεί να πλανάται στον αέρα ως κληροδότημα Αγίων που μαρτύρησαν για την πίστη τους. Γίνεται στη συνέχεια αχός βγαίνοντας από τα στόματα πολλών, διότι: «Τα σύμπαντα γιορτάζουνε».
