Του Βασίλη Γ. Χατζηθεοδωρίδη
Τις τελευταίες μέρες ένα νέο «Νομοσχέδιο για την Αναβάθμιση του Σχολείου και την Ενδυνάμωση των Εκπαιδευτικών» συζητείται στην Ελληνική Βουλή, το οποίο μεταξύ άλλων προβλέπει την υποχρεωτική δημόσια γενίκευση της προσχολικής αγωγής και φροντίδας και για τα παιδιά ηλικίας 0-4 ετών.
Η κυβέρνηση διατείνεται επίμονα ότι το θέμα πέρασε από σειρά διαβουλεύσεων και η αντιπολίτευση ότι η κυβέρνηση αγνοεί συστηματικά τις επ’ αυτού διατυπωθείσες απόψεις της.
Κι αυτό, για να ξέρουμε πως ζούμε στην Ελλάδα, όπου αποφασίζει η εκάστοτε κυβερνητική πλειοψηφία, αφού η αντιπολίτευση κατά κανόνα διαφωνεί.
Η Υπουργός Παιδείας μάλιστα ανακοίνωσε στη Βουλή ότι διακόσια χρόνια μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, καθιερώνεται διετής Προσχολική Αγωγή, κάτι που δεν εφαρμόστηκε καθολικά ποτέ για λόγους που αποτελούν άλλο ένα μεγάλο θέμα για μελέτη.
Πρόκειται για βασικό μεταπολεμικό αίτημα της ελληνικής κοινωνίας, να διευκολυνθεί και η εργαζόμενη Ελληνίδα μάνα παιδιών 0-6 ετών, από τότε που άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες απόπειρες βιοτεχνικής και βιομηχανικής παραγωγής με τις γνωστές ελληνικές εταιρίες της δεκαετίας του 1960. Τότε που η Ελληνίδα άνοιγε δειλά-δειλά το δρόμο προς την ισότητα των δυο φύλων στην εξωοικογενειακή εργασία που είχε επιβληθεί από καιρό στις χώρες με βιομηχανική ιστορία και υποδομή. Ήταν μια περίοδος είκοσι περίπου ετών βιοτεχνικής και βιομηχανικής ανάπτυξης της χώρας.
Για λόγους που αποτελούν αντικείμενο έρευνας κοινωνιολόγων και οικονομολόγων και όχι παιδαγωγών, άρχισαν να εξαφανίζονται οι βιοτεχνίες και οι βιομηχανίες η μια μετά την άλλη από τη δεκαετία του 1980 (δες μεταξύ πολλών άλλων και Ανέστη Ντόκα, «Η μακρά και πικρή ιστορία των «λουκέτων» στην ελληνική βιομηχανία», στο διαδίκτυο 23.2.2014).
Η εξωοικογενειακή φροντίδα για το βρέφος, το μωρό και το νήπιο ήταν κάτι που είχε καθιερωθεί ως θεσμός στις πρώτες βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία κ.ά.) από τα τέλη του 19ου αιώνα.
Στο βαθμό που με αγγίζει το θέμα ως καθηγητή της Σχολής Νηπιαγωγών Θεσσαλονίκης επί μια 10ετία (1983-1992), αποτελούσε κοινωνική και παιδαγωγική αναγκαιότητα της εποχής η δυνατότητα κάλυψης της βρεφικής και παιδικής φροντίδας παιδιών ηλικίας 0-6 ετών με αιχμή τα 4-6 έτη, μια και η βιοτεχνία και η βιομηχανία απασχολούσε σημαντικό αριθμό γυναικών με παιδιά αυτής της ηλικιακής κατηγορίας.
Το 1984 στο μάθημα «Οργάνωση και διοίκηση της Προσχολικής Αγωγής», μου παρεχόταν η δυνατότητα να αναπτύξω το ζήτημα της επέκτασης της υποχρεωτικής (κρατικής) φροντίδας στα βρέφη (0-2 ετών) και κυρίως στην προνηπιακή ηλικία (2-4) ετών.
Τότε καλυπτόταν εργασιακά τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δημόσιο τομέα η μητέρα από τα κράτη της ανατολικής και δυτικής Ευρώπης στις σοσιαλιστικές χώρες και σε περιφερειακό Α΄ και Β΄ βαθμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης στις δημοκρατικές χώρες δυτικού τύπου.
Σύμφωνα με το νόμο πλαίσιο 1566 του 1985, όπως διαμορφώθηκε με όλες τις αλλαγές του και ισχύει μέχρι σήμερα, η φοίτηση στο νηπιαγωγείο γίνεται και στη χώρα μας «σταδιακά υποχρεωτική..», «και εγγράφονται σε αυτό νήπια που συμπληρώνουν την 31η Δεκεμβρίου του έτους εγγραφής ηλικία τεσσάρων (4) ετών..», καθώς και εκείνα που γίνονται 5 ετών την 31η Δεκεμβρίου του έτους εγγραφής τους.
Και σκοπός του νηπιαγωγείου είναι «να βοηθήσει τα νήπια να αναπτυχθούν σωματικά, συναισθηματικά, νοητικά και κοινωνικά μέσα στα πλαίσια που ορίζει ο ευρύτερος σκοπός της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης
Ειδικότερα, σκοπός του νηπιαγωγείου –κατά τον παραπάνω νόμο- είναι: «να βοηθήσει τα νήπια να αναπτυχθούν σωματικά, συναισθηματικά, νοητικά και κοινωνικά μέσα στα πλαίσια που ορίζει ο ευρύτερος σκοπός της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης» και να τα βοηθάει στην πραγμάτωση των ειδικών στόχων που περιλμβάνονται στις παραγρ. α΄ έως και ε΄ του άρθρου 1 του παραπάνω νόμου. Λειτουργούν σε ανεξάρτητα νηπιαγωγεία και παιδικά κέντρα, οι νηπιαγωγοί των οποίων ανήκουν στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Πάγιο αίτημα των γονέων και κηδεμόνων ήταν από τότε η διευκόλυνση της εργαζόμενης μητέρας στη φύλαξη και τη φροντίδα των παιδιών της 0-6 ετών, ώστε να μπορεί απερίσπαστη, ως ένα βαθμό, να εργάζεται και να προσφέρει ουσιαστικά στις οικονομικές ανάγκες της οικογένειας αλλά και της ευρύτερης κοινωνίας.
Η πολιτεία παρακολουθούσε την πρόοδο, την εξέλιξη και την προαγωγή των άλλων κρατών της Ευρώπης στην αγωγή, την παιδεία, την εκπαίδευση και τη φροντίδα των παιδιών. Κατανοούσε το αίτημα, γνώριζε πολύ καλά την υποχρέωσή της να θεσμοθετήσει δημόσια οργανωμένη και καθολική συστηματική προσχολική αγωγή, αλλά φρόντιζε να την κρύβει κάτω από το χαλί, όπως έκανε και για πολλά άλλα θέματα.
Όταν ο κύκλος των ευπόρων π.χ. είδε ότι η Ελληνίδα μάνα πήγε να δουλέψει μαζικά στα εργοστάσια της Γερμανίας και αλλού, κάλεσε γυναίκες από την Αφρική και την Ασία σαν υπηρέτριες- γκουβερνάντες, προκειμένου να πάει η κυρία του σπιτιού για χαρτί, για γλέντι, για επίσκεψη ή για κοινωνική εκδήλωση κ.λ.π.
Ακολούθησε η μερική κάλυψη της ανάγκης με την ίδρυση δημοτικών παιδικών σταθμών του δημοσίου ή των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης πρώτου και δευτέρου βαθμού (κοινότητες, δήμοι, περιφέρειες) και νηπιακών ή βρεφονηπιακών σταθμών, για φροντίδα των παιδιών ηλικίας 0-4 ετών. Επειδή όμως το δημόσιο και η τοπική αυτοδιοίκηση κάλυπταν ελάχιστο ποσοστό βρεφών και προνηπίων, η εγγραφή γινόταν και γίνεται ακόμη -αν χρειαστεί -μετά από κλήρωση ή «με κοινωνικά κριτήρια» (Στους βρεφονηπιακούς σταθμούς απευθύνεται κυρίως σε άπορες ή πολύτεκνες ημεδαπές ή αλλοδαπές οικογένειες κ.λ.π.).
Η μη υποχρεωτική φροντίδα και αγωγή που περιλαμβάνει στη χώρα μας φροντίδα για βρέφη και προνήπια, προσφέρεται μόνο προαιρετικά και κατά περίπτωση δωρεάν ή με δαπάνη των γονέων και κηδεμόνων σε ιδιωτικούς, κρατικούς, κοινοτικούς ή δημοτικούς σταθμούς. Για παράδειγμα, στους βρεφονηπιακούς σταθμούς του Δήμου Αθηναίων η εγγραφή παιδιών είναι δωρεάν, αλλά ισχύουν κυρίως κριτήρια κοινωνικά τα οποία ορίζονται αρμοδίως. Και σε περίπτωση που ο αριθμός τους είναι -όπως συνήθως –πολύ μεγαλύτερος, επιλέγεται κλήρωση. Ανάλογα κριτήρια επιλογής ισχύουν και για τους ελάχιστους παιδικούς ή βρεφονηπιακούς σταθμούς του δημοσίου. Όπως φαίνεται, η προνηπιακή φροντίδα στη χώρα μας μετά τον πόλεμο (για να μην ανατρέξουμε στο απώτερο παρελθόν), παραμένει πολυτέλεια και καλύπτει στην καλύτερη περίπτωση το ένα τρίτο των παιδιών της συγκεκριμένης κατηγορίας. Και τελείως αυτονόητα το θέμα παραμένει οικονομικό (εν μέρει γεωγραφικό) και ποσοτικό (αριθμός παιδιών).
Φαίνεται πως το Υπουργείο Παιδείας ασχολήθηκε ερευνητικά με τον αριθμό των παιδιών και τη σχετική οικονομική δαπάνη του ζητήματος και αποφάσισε τελευταία τη σύνταξη ενός «Νέου πλαισίου για την προσχολική αγωγή των παιδιών 0-4 ετών στην Ελλάδα». Και φυσικά δεν είναι καθόλου απλό το θέμα αφού αφορά εκτός από το βασικό Υπουργείο Οικονομικών και τα Υπουργεία Εργασίας, Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Εσωτερικών.
Για ένα μεγάλο μέρος επαγγελματιών του χώρου της προσχολικής αγωγής και ειδικών επιστημόνων, το νέο σχέδιο νόμου (έκθεση με την επωνυμία «Κυψέλη»), εμφανίζεται ως ριξηκέλευθη σκέψη, χωρίς την ελάχιστη αναφορά ή παραπομπή στο νόμο πλαίσιο 1566/1985-όπως συμπληρώθηκε με νεότερους νόμους, υπουργικές αποφάσεις και εγκυκλίους που ισχύουν μέχρι σήμερα.
Η βασική διαφορά του νέου σχεδίου νόμου για την προσχολική αγωγή από το ισχύοντα παραπάνω μέχρι σήμερα νόμο πλαίσιο σε εθνικό επίπεδο, έγκειται στη δυνατότητα επέκτασής της πλέον και στα παιδιά ηλικίας των τεσσάρων και κάτω ετών. Και ο λόγος που καθιστά εφικτή την απόφαση αυτή είναι κυρίως η ραγδαία μείωση του αριθμού των παιδιών ηλικίας 0-4 ετών.
Η Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας μας γνωρίζει ότι τα παιδιά ηλικίας 0-4 ετών το 1954 ήταν συνολικά 600.716, το 2001 ήταν 529.399, ενώ το 2019 ήταν μόλις 351.654 (2016:92898, 2017:88553, 2018:86440, 2019:83763). Αν αναλογιστεί κανείς και τις οικονομικές δυνατότητες της χώρας διαδοχικά κατά τις τρεις αυτές περιόδους, μπορεί να κατανοήσει εύκολα πόσο εφικτή είναι σήμερα η σχετική λύση του προβλήματος. Οι δυο αυτές βασικές μεταβλητές σε συνάρτηση και με τα ισχύοντα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το ίδιο θέμα, καθιστούν αυτονόητη την ανάγκη επέκτασης της υπογρεωτικής κρατικής φροντίδας για και για τα παιδιά αυτά.
Ο ιδιωτικός τομέας των ιδρυμάτων για τα παιδιά της ηλικίας αυτής, προβλέπει «την κατάργησή τους, αφού τα παιδιά και τα βρέφη θα οδηγηθούν στη δωρεάν κρατική φροντίδα». Οι ιδιοκτήτες τους επικαλούνται ως έσχατο αντιστάθμισμα στο νομοσχέδιο την ποιότητα του έργου τους: Λένε μεταξύ πολλών άλλων: «Υπάρχει το όραμα αλλά η απόσταση από την εφαρμογή είναι τεράστια και χρειάζεται συγκεκριμενοποιήση και πλάνο για να εφαρμοστεί.
Πιστεύω επίσης ότι ο παιδαγωγικός επαγγελματισμός συνδέεται επιχειρηματικά στενά με την ευημερία και την πρόοδο μιας ιδιωτικής δομής».
Απομένει η κυβερνητική βούληση για τη μελέτη, το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός προγράμματος, προσαρμοσμένου στις φυσικές, τις κοινωνικές, τις ψυχολογικές και τις πνευματικές και πολιτιστικές ανάγκες και τα γενικά χαρακτηριστικά της ελληνικής παιδείας, από επιλεγμένα μέλη υψηλού κύρους της ειδικής επιστημονικής κοινότητας και ικανά μάχιμα επαγγελματικά στελέχη της προσχολικής αγωγής από όλο το φάσμα των ιδεολογιών και των αντιλήψεων. Με αυτονόητη πάντα την συναντίληψη και τη συμφωνία όλων ανεξαιρέτως των συμβαλλομένων μερών για ανεπιφύλακτη αποδοχή και ενός σύγχρονου επιστημονικά, νομικά, κοινωνικά, και παιδαγωγικά τεκμηριωμένου συστήματος αξιολόγησης όλων των φορέων του θεσμού της Προχολικής Αγωγής (νομοθετικό πλαίσιο, κτιριακή υποδομή, περιεχόμενα μάθησης, προγράμματα σπουδών και κάθε κατηγορίας και μορφής επιστημονικό προσωπικό) που υπηρετεί το σύστημα χωρίς εξαιρέσεις.
Γνωρίζουν οι πάντες πως η παιδεία αποτελεί διαχρονικό θέμα αυστηρά εθνικό. Κλήρος και λαός εργάστηκαν επί ολόκληρους αιώνες σε εποχές πλήρους απουσίας ελληνικής κρατικής οντότητας (συνήθως συνωμοτικά ενωμένοι) και διέσωσαν και μεταβίβασαν από γενιά σε γενιά γλώσσα, θρησκεία, πατρίδα και πολιτισμό αξιών.
Και σήμερα, το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, αν εφαρμοστεί χωρίς τις γνωστές απαράδεκτες εν πολλοίς αγκυλώσεις, θα συνεχίσει να επιβεβαιώνει την πρωτοπορία και καταξίωσή του διεθνώς. Σε όλες τις επιστήμες οι Έλληνες κατέχουν υψηλές ερευνητές θέσεις σε όλον τον κόσμο.
Θα ήθελα να μη διακινδυνέψει να θεωρηθεί εκτός θέματος και η άποψη ότι το πνευματικό κεφάλαιο της χώρας που βρίσκεται διάσπαρτο σε διάφορα πνευματικά κέντρα και ιδρύματα του εξωτερικού, θα μπορούσε κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις και συνθήκες να βρεθεί στην Ελλάδα και να στελεχώσει μαζί με το εδώ επιστημονικό προσωπικό πανεπιστημιακά κρατικά και ιδιωτικά ιδρύματα (μετά από σχετική τροποποίηση του συντάγματος), στα οποία να διδάσκονται όλες οι επιστήμες που παρέμειναν αξεπέραστες εδώ και χιλιάδες χρόνια, όπως διαμορφώθηκαν από τους γνωστούς σοφούς της ελληνικής αρχαιότητας. Έτσι που η Ελλάδα να καταστεί με την προσέλευση και διακεκριμένων αλλοδαπών επιστημόνων μια παγκόσμια πανεπιστημιούπολη στην οποία θα φοιτούν άνθρωποι δέκα οκτώ ετών και άνω από όλον τον κόσμο, ώστε να την μεταβάλει σε διεθνή χώρα της επιστήμης, της τέχνης και του πολιτισμού. Αρνούμαι επίσης κατηγορηματικά την επιπολαιότητα, για τυχόν ένταξη της άποψης αυτής στο χώρο της ουτοπίας.
Πηγές:
– Νόμος 1566/1985, όπως συμπληρώθηκε μέχρι σήμερα,
– Βασίλη Γ. Χατζηθεοδωρίδη, Οργάνωση και Διοίκηση της Προσχολικής Αγωγής, Θεσσαλονίκη 1985,
– Το νέο πλαίσιο για την προσχολική αγωγή των παιδιών 0-4 στην Ελλάδα, Κωνσταντίνος Μεγήρ, Δρ. Φαίη Μακαντάση, Δρ. Άγις Τερζίδης, Αλέξια-Αρσινόη Βουρδουμπά, Γεωργία Μπέρτου, Γιούλα Μπλέσιου, Ελίντα Καλπογιάννη, Μαρί Τζανικιάν, Μάρκος Ζάγκας-Τσακίρης, Όλγα Κουνάρη, Ελένη Γερουλάνου, Ειρήνη Συνανίδου,
– Διαδίκτυο, Δ. Μιχαηλίδου, paidi.gov.gr, 5 Ιουλίου 2021, Το νέο πλαίσιο για την προοσχολική αγωγή των παιδιών Ο-4 ετών στην Ελλάδα,
– Διαδίκτυο, alfa/ita – εκπαίδευση, 22.04.2021, Δίχρονη προσχολική αγωγή: Απαράδεκτο και το 2ο σχέδιο,
– Διαδίκτυο, esos.gr, Καθημερινή Ηλεκτρονική Εφημερίδα για την παιδεία, 05/07/2021,
– Διαδίκτυο, iefimerida.gr>politiki>d.mihailidoy.pros, Δ. Μιχαηλίδου , Το νέο τοπίο της προσχολικής αγωγής παιδιών 0-4 ετών, 7 Ιουλίου 2021
– tovima.gr>2021/07/05>society>proshol 95/07/2021 Διαβούλευση για το νέο πλαίσιο προσχολικής αγωγής παιδιών 0-4 ετών,
– Διαδίκτυο ypergasias.gov.gr, Διαβουλεύσεις για το νέο πλαίσιο προσχολικής αγωγής παιδιών 0-4 ετών,
– Διαδίκτυο, Δ. Μιχαηλίδου: Όχημα για τη μείωση των ανισοτήτων οι βρεφονηπιακοί-Τι αλλάζει στην προσχολική αγωγή, σύνταξη Γεωργία Παμπουχίδου 05/07/2021.
