Το μποτιλιάρισμα δεν είναι ελληνική πρωτοτυπία. Παντού στην Ευρώπη, το κυκλοφοριακό πρόβλημα στα αστικά κέντρα οδηγεί σε χρόνια συμφόρηση με σοβαρές συνέπειες στο περιβάλλον, την υγεία, την ποιότητα της ζωής μας. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε να μετακινούμαστε. Ο μοναδικός τρόπος να αντιμετωπίσουμε το κυκλοφοριακό είναι να ενισχύσουμε τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς , προωθώντας, παράλληλα, εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης στην πόλη
Μέσα Μαζικής Μεταφοράς φιλικά προς το περιβάλλον, οι λεγόμενες «πράσινες μεταφορές», δηλαδή φιλικές προς το περιβάλλον, απασχολούν όλους μας και δεν πρέπει να τις υποτιμούμε. Η πολιτική βούληση να προωθηθούν και να εφαρμοστούν πολιτικές υπέρ του περιβάλλοντος σε θέματα μεταφορών, και η ανάπτυξη των σιδηροδρομικών και των συνδυασμένων μεταφορών είναι απαραίτητη, καθώς θα περιορίσουν τις πιο ρυπογόνες οδικές μεταφορές και θα βελτιώσουν το δίκτυο των εμπορευματικών μεταφορών με τρόπο πιο φιλικό προς το περιβάλλον. Αντίστοιχο προσανατολισμό πρέπει να έχουν και οι καθημερινές μας μετακινήσεις και για το λόγο αυτό θα πρέπει να μειωθεί η χρήση του ΙΧ και να αυξηθεί η χρήση εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης, όπως τα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Ποδήλατο
Το αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι ότι, σε αντίθεση με τα μεταφορικά μέσα που χρησιμοποιούν κινητήρα εσωτερικής καύσης, το ποδήλατο είναι το πιο φιλικό προς το περιβάλλον. Η ενέργεια που χρειάζεται είναι απολύτως ανακυκλώσιμη (τροφή) και δεν δημιουργεί κανένα απόβλητο (το απόβλητο που δημιουργεί είναι κι αυτό φιλικό προς το περιβάλλον). Δεν δημιουργεί θερμορρύπανση. Δεν δημιουργεί ατμοσφαιρική ρύπανση. Δεν συμβάλλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, ούτε στη δημιουργία όξινης βροχής. Δεν καταναλώνει το υπερβολικό οξυγόνο που καταναλώνει ο χημικός κινητήρας. Δεν δημιουργεί πρόβλημα χώρου (παρκάρισμα). Δεν δημιουργεί οπτική (αισθητική) ρύπανση. Ένα σύγχρονο ποδήλατο ζυγίζει 10-15 κιλά και προσφέρεται σε διάφορα μεγέθη ανάλογα με το σώμα του αναβάτη. Μπορεί μεταφέρει ένα άτομο (και δεύτερο για μικρές αποστάσεις) καθώς και αντικείμενα βάρους μέχρι 30 κιλά στη σχάρα. Μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα 30-40 χιλιομέτρων την ώρα στην ευθεία και να ανέβει ακόμα και μεγάλες ανηφόρες χωρίς ιδιαίτερο κόπο με τη χρήση ταχυτήτων. Ένα μέσο σύγχρονο ποδήλατο κοστίζει σήμερα από 100 έως όσο αντέχει η τσέπη. Σε πειράματα που έγιναν από το σύλλογο “Φίλοι του Ποδηλάτου” σε συνεργασία με την Ένωση Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων κάτω από καθημερινές συνθήκες κυκλοφορίας, βρέθηκε ότι το ποδήλατο, για αποστάσεις μέχρι 13 χιλιόμετρα είναι γρηγορότερο από το αυτοκίνητο. Ένας ποδηλάτης καταναλώνει 15 θερμίδες ανά χιλιόμετρο και κιλό, ένα ποσοστό που ισοδυναμεί με το 4% της ενέργειας που καταναλώνει για την κίνηση ενός αυτοκινήτου και του οδηγού του. Το ποδήλατο στην πόλη: – Ξεκινά αμέσως – Είναι το πιο ευέλικτο μέσο μεταφοράς (δεν σταματά στο μποτιλιάρισμα) – Παρκάρει παντού (10 ποδήλατα πιάνουν χώρο ίσο με ένα αυτοκίνητο) – Μεταφέρεται εύκολα πάνω από σκάλες, πεζοδρόμια και πεζόδρομους
Αλλαγές στις συνήθειες του αυτοκινήτου
Στην μέρες μας δεν υπάρχει πλέον οικογένεια που να μην κατέχει τουλάχιστον ένα επιβατικό όχημα και τουλάχιστον ένα μέλος της να έχει άδεια διπλώματος και να οδηγεί για τουλάχιστον 20 χρόνια. Παρόλα αυτά όμως λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν για το πώς γίνεται μια σωστή συντήρηση στο όχημα μας και με ποιους τρόπους μπορούμε να επιτύχουμε μια οικολογική οδήγηση με άμεσο αντίκτυπο στο περιβάλλον αλλά και στην τσέπη μας. Πλέον ζούμε σε μία εποχή φινέτσας και μεγάλης ιπποδύναμης που σαν κύριο σκοπό έχουνε την επίδειξη και όχι την εξυπηρέτηση στις ανάγκες μας.
Οικολογική οδήγηση (ecodriving)
Στην εποχή των πανάκριβων καυσίμων και των κλιματικών αλλαγών υπάρχει ένας τρόπος οδήγησης του αυτοκινήτου μας, που αναδεικνύεται οικο-λογικός, «έξυπνος» και. φιλικός προς την τσέπη μας. Πρόκειται για την οικολογική, οικονομική και ασφαλή οδήγηση, γνωστή διεθνώς ως ecodriving. Το ecodriving μειώνει δραστικά την κατανάλωση καυσίμων αλλά και την ηχορύπανση, τις εκπομπές καυσαερίων και αερίων του θερμοκηπίου, τα τροχαία ατυχήματα, το κόστος συντήρησης και επισκευών του οχήματος. Και όχι μόνον: αυτός ο τρόπος «οδικής συμπεριφοράς» αμβλύνει το άγχος του οδηγού, άρα κάνει καλό και στην υγεία. Παρότι η ολοένα και πιο αυστηρή νομοθεσία διασφαλίζει ότι το κάθε αυτοκίνητο γίνεται σταδιακά πιο «καθαρό», τα 216 εκατομμύρια αυτοκίνητα στους δρόμους της Ευρώπης σήμερα αποτελούν συλλογικά μια σημαντική πηγή της ατμοσφαιρικής ρύπανσης που σκοτώνει περί τα 370.000 άτομα κάθε χρόνο. Παρότι η συνολική ποσότητα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ε.Ε. μειώνεται, οι οικιακές εκπομπές στα 15 αρχαιότερα κράτη μέλη της Ε.Ε. έχουν αυξηθεί κατά 26% από το 1990 – και πάνω από το 90% αυτών προέρχεται από τα οδικά μέσα μεταφοράς. Γίνονται διάφορες προσπάθειες αντιμετώπισης της πρόκλησης αυτής. Για παράδειγμα, μια στρατηγική της Ε.Ε. που θεσπίστηκε το 1995 είχε στόχο τη μείωση των μέσων εκπομπών CO2 από τα καινούρια αυτοκίνητα στα 120 g/km έως το 2012, δηλαδή περίπου 25%. Η βελτίωση των μέσων μαζικής μεταφοράς αποτελεί άλλη μία προτεραιότητα, προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι πολίτες να αφήνουν τα αυτοκίνητά τους στο σπίτι. Και όταν η χρήση του αυτοκινήτου είναι απαραίτητη, υπάρχουν τρόποι οδήγησης που έχουν μικρότερο αντίκτυπο στον πλανήτη. Με εταίρους σε εννέα κράτη μέλη της Ε.Ε., η πανευρωπαϊκή εκστρατεία ECODRIVEN παρουσιάστηκε το Σεπτέμβριο του 2007, με στόχο την ευαισθητοποίηση για αυτούς ακριβώς τους φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους οδήγησης, που είναι γνωστοί και ως «eco-driving»
Συμπεράσματα
Στην Ελλάδα δεν είναι μόνο το αυτοκίνητο που χρησιμοποιείται καταχρηστικά. Δεν είναι το αυτοκίνητο που προκαλεί όλα τα προβλήματα. Η κυκλοφοριακή αναρχία είναι επακόλουθο προβλημάτων πιο θεμελιακών όπως η πολεοδομική αυθαιρεσία, που μεταφράζεται στον τρόπο που αναπτύσσεται η ελληνική πόλη και στον τρόπο που κατανέμονται οι διάφορες χρήσεις γης. Η ελλιπής πολεοδομική νομοθεσία και η διστακτικότητα της πολιτείας στην άσκηση μιας πολεοδομικής πολιτικής, που να εξασφαλίζει την ομαλή λειτουργία της πόλης, βρίσκονται στη ρίζα των δυσλειτουργιών στο οδικό δίκτυο. Είναι φανερό ότι υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για να βελτιωθεί ριζικά η κατάσταση. Όπως υπάρχουν και κίνδυνοι να επιδεινωθούν σημαντικά οι κυκλοφοριακές συνθήκες αν δεν παρέμβουμε. Οι αστικές μετακινήσεις δεν είναι ένα σύστημα που μπορεί να αντιμετωπισθεί με ένα μόνιμο σχεδιασμό, εφ’ άπαξ. Αντίθετα η ραγδαία εξάπλωση των πόλεων προκαλεί ένα φαύλο κύκλο: Αύξηση της χρήσης Ι.Χ. – Νέα οδικά έργα – Ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων – Αύξηση των μετακινήσεων – Αύξηση της χρήσης Ι.Χ. κ.ο.κ. Συμπέρασμα: Όσο περισσότερες αρτηρίες γίνονται, τόσο περισσότερο αυξάνονται η κυκλοφορία και η συμφόρηση. Το αποτέλεσμα είναι η υπερφόρτωση του οδικού δικτύου να οξύνεται αδιάκοπα. Γι’ αυτό δεν θα πρέπει να καλλιεργούνται ανεδαφικές προσδοκίες στο κοινό ότι με κάποιο οδικό έργο ή με κάποιο κυκλοφοριακό μέτρο θα λυθούν τα προβλήματα (π.χ. δακτύλιος, διάνοιξη, μικρή περιμετρική, πολυώροφα γκαράζ στο κέντρο κλπ). Απαιτείται μια δέσμη μέτρων ανάλογα με τους στόχους που θέτει κάθε φορά η κοινωνία όταν γίνεται ανασχεδιασμός του συστήματος.
Προτάσεις
Η ανεξέλεγκτη και πολλές φορές παράνομη χρήση του Ι.Χ. μέσα στους στενούς και ανεπαρκείς δημόσιους χώρους των ελληνικών πόλεων (και κυρίως μέσα στα ιστορικά και πυκνοδομημένα κέντρα τους) δεν υπηρετεί τις οικονομικές δραστηριότητες (εμπόριο, τουρισμό, υπηρεσίες κλπ), την ποιότητά ζωής, την προστασία του περιβάλλοντος και τη δημόσια υγεία. Αντίθετα ο περιορισμός των μετακινήσεων με το Ι.Χ. και η συνειδητή επιλογή των μαζικών μεταφορών, της ποδηλασίας και της πεζοκίνησης είναι εκείνη που εξασφαλίζει την βελτίωση της ποιότητας ζωής και την ανάκαμψη της οικονομίας. Όσο περισσότερες διευκολύνσεις προσφέρουμε στα Ι.Χ. τόσο περισσότερο αυξάνεται η χρήση τους και ο πληθυσμός τους. Είναι σαν ένα αέριο που εξαπλώνεται επικίνδυνα και καταλαμβάνει όσο χώρο του αφήσεις. Στο μέλλον θα υποχρεωθούμε να εφαρμόσουμε περιοριστικά μέτρα όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες (π.χ. Ιαπωνία): όποιος αγοράζει Ι.Χ. θα πρέπει να διαθέτει ιδιωτική θέση στάθμευσης. Ο σημερινός πολίτης δεν πρέπει να υιοθετήσει το μοντέλο της απρόσωπης, μηχανοκρατούμενης και πυκνοδομημένης πόλης. Η απομάκρυνσή μας από τη φύση προκαλεί ψυχοσωματικές ανισορροπίες, απομόνωση, εγκληματικότητα. Η κάθε πόλη έχει ανάγκη από κατάλληλους και ελκυστικούς δημόσιους χώρους, που αλλάζουν το τοπίο, που αναδύουν από το παρελθόν την ιστορία και τον πολιτισμό της, που γίνονται ο αγαπημένος τόπος συνεύρεσης ανθρώπων και ομάδων. Εκεί ο ενεργός πολίτης μπορεί να ξαναβρεί τους δεσμούς του με το χώρο και την πόλη του, να διασώσει την ταυτότητά του, να προστατέψει τη γειτονιά του (με ζώνες ήπιας κυκλοφορίας και με πεζοδρόμους), να οργανώσει την κυκλοφορία με τοπικές διαδρομές και τέλος να διεκδικήσει και να αναπλάσει τους αναγκαίους χώρους για αστικά πάρκα, για εστίες πολιτισμού, για επικοινωνία, για να έχει τα γιορτινά του σαλόνια. (Πώς θέλουμε σε κάθε συνοικία να διοργανώσουμε πολιτιστικά δρώμενα όταν παράλληλα δεν προστατεύουμε τη λειτουργικότητά της;). Για το σχεδιασμό, την ανάπτυξη και τη λειτουργία μιας πόλης δεν αρκούν οι ειδικοί για τον πολεοδομικό και κυκλοφοριακό σχεδιασμό αλλά θα πρέπει να συνδράμουν και οι κοινωνιολόγοι, οι περιβαλλοντολόγοι και ακόμα οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, που γνωρίζουν την ιστορία και τον πολιτισμό κάθε τόπου. (Π.χ. ένας συγκοινωνιολόγος μπορεί εύκολα να συνηγορήσει στο να κλείσει ένα ποτάμι και να γίνει λεωφόρος ενώ ένας περιβαλλοντολόγος θα πει όχι. Στην Ευρώπη σήμερα ανοίγουν όσα ποτάμια στο παρελθόν τα είχαν κλείσει). Μέχρι πρότινος, η πολιτεία δεν αξιοποίησε τους ειδικούς επιστήμονες για την προώθηση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς. Αντιθέτως άσκησε πολιτική πριμοδότησης του Ι.Χ. Οι επιβαρύνσεις που προκαλεί στο κοινωνικό σύνολο η χρήση του Ι.Χ. είναι πολλαπλές και δημιουργούν ένα υψηλό κόστος το οποίο δεν καλύπτεται από τους χρήστες του Ι.Χ. παρά μόνο σε ένα μικρό ποσοστό. Το υπόλοιπο μετακυλίεται και επιβαρύνει το κοινωνικό σύνολο. Τέτοιες επιβαρύνσεις είναι: α) Ρύπανση (ατμοσφαιρική, ηχητική, αισθητική κλπ). β) Απώλειες σε ανθρωποώρες, καύσιμα, φθορές, ατυχήματα, δημόσια υγεία. γ) Κατάληψη δημόσιων και κοινόχρηστων χώρων (δρόμοι πολλών λωρίδων, χώροι στάθμευσης, πυλωτές, πεζόδρομοι). δ) Δέσμευση επαγγελματικών χώρων (συνεργεία, πλυντήρια, πρατήρια καυσίμων, καταστήματα πωλήσεων, ανταλλακτικών, πολυώροφα γκαράζ κλπ). ε) Απώλεια συναλλάγματος από τις εισαγωγές αυτοκινήτων. στ) Κοινωνικές επιπτώσεις: τα αυτοκίνητα σε κάθε γειτονιά έχουν καταπατήσει χώρους που πριν ανήκαν στα παιδιά, στους ηλικιωμένους, στους πεζούς και στους ποδηλάτες. Ένα αξιόπιστο και σύγχρονο σύστημα αστικών μεταφορών που μειώνει το κοινωνικό κόστος, βελτιώνει την ποιότητα και συχνότητα των αστικών συγκοινωνιών και προστατεύει το περιβάλλον, δεν προσφέρει οφέλη μόνο στους χρήστες του αλλά επίσης στις οικονομικές μονάδες της περιοχής, στους κατοίκους, στους κατόχους των Ι.Χ., στους φορείς που αναλαμβάνουν το συγκοινωνιακό έργο και τέλος σε όσους διαχειρίζονται τους εθνικούς και κοινοτικούς πόρους. Στο κόστος λειτουργίας του συστήματος, που είναι συνάρτηση του επιπέδου εξυπηρέτησης, του εξοπλισμού και των αναγκαίων υποδομών, θα πρέπει να συνεισφέρουν όλοι όσοι ωφελούνται, με κατάλληλο επιμερισμό. Π.χ. ένα ανταποδοτικό τέλος για τους κατοίκους και τις επιχειρήσεις, μαζί με τα τέλη στάθμευσης από τα Ι.Χ. και τα έσοδα από παραβάσεις, θα αποτελούσαν ένα σημαντικό ποσό για την επιδότηση του εισιτηρίου. Άλλωστε η συμμετοχή του πολίτη είναι αυτή που τον ενεργοποιεί για να διεκδικήσει και να υποστηρίξει ένα σωστό σύστημα. Παράλληλα η πολιτεία θα μπορούσε, αξιοποιώντας εθνικούς και κοινοτικούς πόρους, να αναλάβει το υψηλό κόστος για την απόκτηση χώρων στάθμευσης εκτός της κεντρικής περιοχής. Οι χώροι στάθμευσης (parking) δεν πρέπει να προτείνονται χωρίς τεκμηριωμένη μελέτη, ιδιαίτερα για τα κέντρα των πόλεων.
Σε κάθε περίπτωση η Πολιτεία οφείλει να εφαρμόσει τα κατάλληλα φίλτρα για να προστατέψει τους δημόσιους χώρους και τις λειτουργίες τους. Τροχαία ατυχήματα, η ανοιχτή πληγή μας. Η πολιτεία οφείλει να αναλάβει παιδαγωγικό ρόλο. Η συστηματική διαφώτιση του κοινού πρέπει να προηγείται από τους ελέγχους και τα μέτρα ασφάλειας: κυκλοφοριακή αγωγή στα σχολεία, πάρκα κυκλοφοριακής αγωγής, ειδικές παρουσιάσεις στα ΜΜΕ, περιοδική επανεξέταση οδήγησης για ανανέωση διπλώματος, αυστηροί τεχνικοί έλεγχοι και μέτρα ασφάλειας. Μετά το περπάτημα, το ποδήλατο αντιπροσωπεύει τον πιο ‘αθώο’ και ήπιο τρόπο μετακίνησης. Είναι αθόρυβο, δεν ρυπαίνει, δεν καταναλώνει χώρο και καύσιμα, είναι το λιγότερο επικίνδυνο μέσο απέναντι στον πεζό, αλλά και στον αναβάτη του. Ποδήλατο χρησιμοποιεί όποιος θέλει να είναι ευέλικτος όπως ο πεζός, αυτόνομος στις μετακινήσεις του, χωρίς να ζημιώνει το περιβάλλον, όποιος επιθυμεί να έχει επαφή με την πόλη και να απολαμβάνει τη μετακίνησή του. Είναι φτηνό και συμπαθές γιατί συνδέεται με τον καθένα από τα πρώτα του παιδικά χρόνια. Σε μια εποχή που πρέπει να γίνει μεγάλη προσπάθεια να βελτιωθούν οι συνθήκες περιβάλλοντος στις πόλεις για την υγεία, την ασφάλεια, την ποιότητα ζωής και την βιώσιμη ανάπτυξη, η χρήση του ποδηλάτου για τις καθημερινές μετακινήσεις, έγινε κοινά αποδεκτό, ότι θα ήταν μια πολύ αποτελεσματική λύση. Οι συνθήκες που ευνοούν την κίνηση του ποδηλάτου είναι αυτές που θα χαρακτήριζαν τη βιώσιμη πόλη: μικρές ταχύτητες αυτοκινήτων, καθαρός αέρας, χαμηλά επίπεδα θορύβου, όμορφο οδικό περιβάλλον, επαρκής σήμανση και πληροφόρηση. Πρόκειται για χαρακτηριστικά εκείνης της πόλης που για τη λειτουργία της θα δώσει μεγάλο ρόλο στις συλλογικές μεταφορές, στο περπάτημα και το ποδήλατο. Αυτοί οι τρεις τρόποι είναι αλληλένδετοι και ικανοί να απελευθερώσουν τον κάτοικο από την εξάρτηση του αυτοκινήτου. Ίσως το πιο βασικό προσόν του ποδηλάτου είναι η μικρή κατάληψη χώρου. Κι’ αυτό γιατί η εξοικονόμηση χώρου είναι ό,τι πιο σημαντικό διότι ως προς τον κορεσμό τα πράγματα θα γίνουν μάλλον χειρότερα.
Εν κατακλείδι δυνατότητες που έχει η κυκλοφοριακή και περιβαλλοντική εκπαίδευση μπορούν να αποτελέσουν μια διέξοδο για την κάλυψη των σημερινών αναγκών του συνεργατισμού στην Ελλάδα. Η ύπαρξη εκπαιδευμένων πολιτών και όχι απλά ενημερωμένων, αποτελεί προϋπόθεση για την υλοποίηση της άμεσης βελτίωσης της κάθε πόλης και όχι μόνο.