Του Αχιλλέα Παπαδόπουλου, Ειδικού Καρδιολόγου
Μέρος Α’
Ο καφές είναι κακοχαρακτηρισμένος, επειδή κάνει κακές παρέες… Συχνά ακούμε τη σύζυγο να επιτίθεται στις συνήθειες του ετέρου ημίσεος με φράσεις όπως: «όλο καφέ και τσιγάρο είναι γιατρέ μου – μυαλό δεν βάζει!». Βοηθάμε βέβαια κι εμείς οι γιατροί που δεν ανατρέπουμε την εικόνα, αφήνοντας τον καφέ στο εδώλιο – ας πρόσεχε τις παρέες του! Άλλωστε μία από τις βασικές μας οδηγίες σε ανθρώπους, που επιχειρούν την απεξάρτησή τους από το κάπνισμα, είναι και η διακοπή η έστω μείωση της κατανάλωσης καφέ. Δικαιολογημένα, αφού η αλλαγή των συνηθειών των καπνιστών, με αποφυγή όλων όσων έχουν συνδεθεί με το κάπνισμα, βοηθάει στην απεξάρτησή τους.
Ο καφές δεν ήταν ανέκαθεν απρόσεκτος στις παρέες του. Για αιώνες, σε διαφορετικούς πολιτισμούς, χρησιμοποιήθηκε για να τονώνει και να διεγείρει τα μυαλά των ανθρώπων. Σήμερα υπάρχουν μελέτες που καταδεικνύουν την αξία του καφέ στην υποβοήθηση των νοητικών δραστηριοτήτων, με πρώτη και καλύτερη τη μνήμη. Σε μια από τις σημαντικότερες σχετικές μελέτες, ερευνητές του Πανεπιστημίου Johns Hopkins ζήτησαν από υγιείς ενήλικες να παρατηρήσουν εικόνες εσωτερικού και εξωτερικού χώρου και να πάρουν από ένα χάπι. Στις μισές περιπτώσεις το χάπι περιείχε 200 χιλιοστογραμμάρια καφεΐνης και στις υπόλοιπες τίποτα (εικονικό φάρμακο). Την επόμενη ημέρα, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να ξεχωρίσουν τις εικόνες που είχαν δει ανάμεσα σε άλλες, κάποιες από τις οποίες ήταν παρόμοιες. Όσοι είχαν πάρει το χάπι καφεΐνης μπορούσαν συχνότερα να ξεχωρίσουν τις αρχικές εικόνες από αυτές που τους έμοιαζαν, αλλά διέφεραν σε κάποιες λεπτομέρειες. Η συγκεκριμένη δυνατότητα (διάκριση ανάμεσα σε παρόμοιες εικόνες) επιλέχθηκε, ακριβώς, επειδή θεωρείται, από τους ειδικούς νευροβιολόγους, ως η ποιοτικότερη λειτουργία της μνήμης. Η ποσότητα καφεΐνης, που περιείχε το χάπι και η οποία επέδρασε ευεργετικά στη μνήμη των υγιών εθελοντών, είναι ισοδύναμη με μία μεγάλη κούπα η δύο μικρά φλιτζάνια καφέ. Δεν προξενεί άλλωστε εντύπωση η διαπίστωση, πως η διεγερτική επίδραση του καφέ μπορεί κάποτε να αποδειχθεί σωτήρια σε δραστηριότητες, όπως η οδήγηση. Αυτό φάνηκε σε μελέτη σύγκρισης της κατανάλωσης καφέ 530 οδηγών λεωφορείων, που υπέπεσαν σε ατύχημα κατά την οδήγηση στην Αυστραλία, με τυχαίο δείγμα Αυστραλών επαγγελματιών οδηγών. Ο καφές μείωσε την πιθανότητα ατυχήματος σχεδόν κατά τα δύο τρίτα!
Φαίνεται πάντως πως η μείωση τροχαίων ατυχημάτων χάρις στην τονωτική του επίδραση είναι ένας μόνο από τους τρόπους, με τους οποίους ο καφές σώζει ζωές. Σήμερα έχουμε ικανά στοιχεία αθώωσής του, όσον αφορά στην υποτιθέμενη βλαπτική του επίδραση στην υγεία μας, και μάλιστα στοιχεία αναγόρευσής του σε ευεργέτη, όταν βεβαίως απεμπλακεί από τις κακές του παρέες. Σύμφωνα με τη διεξοδικότερη σχετική μελέτη από την Ιατρική σχολή του Χάρβαρντ, η οποία χρησιμοποίησε δεδομένα από την παρακολούθηση σχεδόν 160.000 γυναικών (που συμμετείχαν στις Nurses’ Health Study Ι και II) και 40.000 ανδρών περίπου (που συμμετείχαν στην Health Professionals Follow-up Study) από τα μέσα της δεκαετίας του 1980, η κατανάλωση καφέ, από ένα έως πέντε φλιτζάνια ημερησίως, προστατεύει από απώλειες λόγω καρδιαγγειακής νόσου, όπως επίσης από νευρολογική νόσο και από αυτοκτονίες. Οι απώλειες από καρκίνο δεν φάνηκε να επηρεάζονται από την κατανάλωση καφέ. Τελικώς, η κατανάλωση καφέ μείωσε τις συνολικές απώλειες από οποιαδήποτε νόσο, κυρίως χάρις στη μείωση των απωλειών από έμφραγμα και εγκεφαλικό επεισόδιο. Η συνολική ευεργετική επίδραση μεγάλωνε από το ένα στα τρία και στα πέντε φλιτζάνια, αυξάνοντας δηλαδή την κατανάλωση αυξανόταν και το όφελος. Η ομάδα με το μεγαλύτερο όφελος ήταν αυτή που κατανάλωνε 2-3 φλιτζάνια καφέ. Για κατανάλωση πέραν των πέντε φλιτζανιών ημερησίως χάθηκε η ευεργετική επίδραση, δεν υπήρχε δηλαδή διαφορά ανάμεσα στους υγιείς συμμετέχοντες, που κατανάλωναν περισσότερα από πέντε φλιτζάνια καφέ, συγκριτικά με όσους απείχαν οποιασδήποτε τακτικής κατανάλωσης (Circulation. 2015;132:2305-2315). Η ευεργετική επίδραση της τακτικής κατανάλωσης καφέ, αλλά και πράσινου τσαγιού, στη μείωση εμφραγμάτων και εγκεφαλικών επεισοδίων, καταγράφηκε επίσης σε μακροχρόνια παρακολούθηση περισσοτέρων από 80.000 υγιών Ιαπώνων, ανδρών και γυναικών (Stroke, 2013;44:00-00). Και σε αυτήν τη μελέτη η ευεργετική επίδραση του καφέ ήταν ανάλογη της κατανάλωσης, με μέγιστο όφελος στα 2-3 φλιτζάνια ημερησίως.
