Με τον ερχομό του τελευταίου μήνα του καλοκαιριού και κάθε απόβραδο οι καμπάνες των εκκλησιών στην πόλη και την ύπαιθρο της Δράμας ηχούν σημαδιακά. Ο αέρας διασκορπίζει πρόθυμα στον περίγυρο τον ήχο από τις καμπανοκρουσίες τα δειλινά, ως την ημέρα της παραμονής του πρώτου δεκαπενθήμερου του αυγουστιάτικου μήνα. «Υπακούουν» θαυμαστά τα άψυχα σήμαντρα στον χρήστη τους. Μεταδίδουν το άγγελμα, στο οποίο υπερτονίζεται η προσέλευση των πιστών στους ναούς, όπως και η ελεύθερη είσοδος των χριστιανών στις εκκλησίες. Οι ψαλμωδίες των ακολουθιών στους «Μικρούς και Μεγάλους Παρακλητικούς Κανόνες δεν σταματούν». Το αποκορύφωμα του συνόλου των τιμητικών και τυπικών εκφράσεων εκδηλώνεται ανήμερα των γεγονότων. Ικανοί ιεροψάλτες υμνωδούν την «αμώμητον ψυχήν της παρθενομήτορος», καθώς εκκλησιαστικά κείμενα μιλούν για τη μετάσταση της Παναγίας από τη γη στους ουρανούς.
Ολοκληρωμένο το απολυτίκιο της μέρας αποδίδει την Κοίμηση της Υπεραγίας Θεοτόκου. Ψέλνεται προς τιμή της ζωοδόχου Παναγίας που έχει, όπως παρακάτω: «Εν τη γεννήσει την παρθενίαν εφύλαξας˙ εν τη κοιμήσει τον κόσμον ου κατέλιπες, Θεοτόκε. Μετέστης προς την ζωήν, μήτηρ υπάρχουσα της ζωής˙ και ταις σαίς πρεσβείες λυτρουμένη εκ θανάτου τας ψυχάς ημών». Η υπέρβαση του θανάτου που γράφεται στη φράση, όπως το γνωστό, «μετέστης προς την ζωήν μήτερ υπάρχουσα της ζωής» πλησιάζει νοηματικά προς τον ύμνο της αναστάσεως του Χριστού, όπως το, «Θανάτω, θάνατον πατήσας». Αναδεικνύεται πλέον πανομοιότυπα και λεκτικά η ταύτιση των δυο ύμνων: Ο πασχαλιάτικος του Απριλίου για τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό (Πάσχα των Ελλήνων), με αυτόν του δεκαπενταύγουστου της Αειπάρθενου Μαρίας (Μικρό Πάσχα του καλοκαιριού).
Τιμάται Πανελλήνια «το Ρόδον το αμάραντον, η Θεομήτορ παρθένος, η Θεομακάριστος Μαρία, η αειμακάριστος και παναμώμητος μητέρα του Θεού, με το δικό τους των πιστών ιδιαίτερο τρόπο. Σεβαστικά και συνειδητά, ακριβώς όπως η παράδοση και οι άγραφοι τυπικοί ή τοπικοί κανόνες υπαγορεύουν. Δικαιώνονται άμεσα ή έμμεσα όσοι αναφέρονται σε υπαρκτά πεντακόσια ονόματα της Παναγίας ή και επτακόσια, ακόμη και χίλια. Οι λόγοι που αιτιολογούν τα πολλά ονόματα της μητέρας του Υιού του Θεού, οφείλονται στα αντίστοιχα προσκυνήματα της Μεγαλόχαρης. Η Παναγία είναι μια και μόνη και το πλήθος της Θεοτοκωνυμίας συνάδει με το γεγονός, όχι μόνο για την ευσέβεια που αποδίδει ο λαός στο πρόσωπο της Κοιμωμένης Μάνας, αλλά και στον εθνικό και ιστορικό δεσμό των δυο πλευρών. Για το λόγο αυτό, τα περισσότερα από τα ονόματα είναι συνδεδεμένα με τους τόπους λατρείας της Παναγίας, με τους αγώνες του λαού για Ελευθερία και το προσφυγικό πρόβλημα της χώρας εμπλέκεται φανερά.
Στις εικοσιπέντε περίπου μετρημένες εκκλησίες της Παναγίας στη Δράμα και τα περίχωρά της, οι καθαρά αφιερωμένες στη Θεογεννήτρια μητέρα καλύπτουν μερικώς τα πιστεύω μας. Στο βιβλίο «Ταπεινή ωραιότητα» των εκδόσεων της ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΔΡΑΜΑΣ η θέση του τόπου ανήκει στην Κοινότητα και το όνομα της εκκλησίας στη λατρευτική εικόνα της Παναγίας: Λιβαδάκι, Κοίμησης Θεοτόκου. Πανόραμα, Κοίμησης Θεοτόκου. Γραμμένη, Γενέθλιο της Θεοτόκου. Τα ονόματα που έδωσαν απλοί πολίτες απουσιάζουν όπως Παναγία Χουτουρά, ή και Παναγία Παντουχαρά. Δυο παραδείγματα από τα πολλά που γνώριζαν οι πρόσφυγες στην… «πατρίδα» τους και που τα άφησαν πίσω τους. Τα ονόματα εκείνων των εκκλησιών των Ορθοδόξων Ελλήνων, πέρα από τις καταστροφές που υπέστησαν, σαν να ήταν απαγορευμένα μέχρι θανάτου, δεν τα έλεγαν στην «πατρίδα» την έξω των σημερινών συνόρων. Δεν τα χρησιμοποιούν ως σήμερα, εκτός από ελάχιστες των περιπτώσεων. Το προσωνύμιο που τους δόθηκε είναι κι αυτό το ζητούμενο, από γνώση πόσο η νοσταλγία κατέτρωγε τα σωθικά των πατεράδων μας.
Το κεφάλαιο αυτό είναι πολυδιάστατο και χρήζει το ενδιαφέρον όλων μας. Τα Εκατοντάχρονα από την Μικρασιατική καταστροφή δεν μας αποδίδει άφεση αμαρτιών. Το χρέος μας αποζητά αποπληρωμή.
