Του Βασίλη Γ. Χατζηθεοδωρίδη
Δ’ ΜΕΡΟΣ
(Διαβάστε το Γ’ μέρος εδώ)
Να σημειωθεί επίσης πως έχει τη δική του βαρύτητα και το γεγονός ότι από τις αρχές του περασμένου αιώνα μέχρι σήμερα υπερτονίζεται στην πλούσια αριστερή βιβλιογραφία η εξάρτηση των αστικών κομμάτων της Ελλάδας από τους δυτικούς συμμάχους, ενώ η αντίστοιχη ιδεολογική προσήλωση του Κ.Κ.Ε. προς τη Σ. Ένωση παρουσιάζεται, σαν να μην είχε σοβαρή επίπτωση στην πρόσφατη ιστορική, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική διαμόρφωση του τόπου.
Το πρόσχημα του «ψυχρού πολέμου» και του «παραπετάσματος» άφηνε εκτός της επίμαχης επικαιρότητας τις δεκάδες χιλιάδες χειμαζόμενες ψυχές που ακολούθησαν το δρόμο του χώρου της ιδεολογικής τους εξάρτησης επί μισό αιώνα, ενώ κατά το ίδιο χρονικό διάστημα καταγγέλλονταν καθημερινά οι λαοί της Δύσης που έσπασαν μαζί μας τα δεσμά του φασισμού.
Υπήρχε επ’ αυτού, ακόμα από το 1938, η διακηρυγμένη αντίδραση του Κ.Κ.Β. σε περίπτωση καθόδου των Γερμανών στα Βαλκάνια: «…η εισβολή των βουλγαρικών στρατευμάτων, μαζί με τα χιτλερικά, στην Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία και η βίαιη προσάρτηση εδαφών είχαν προκαλέσει την έντονη αντίδραση του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας1».
Τον καλόπιστο αναγνώστη δυσκολεύουν στον σχηματισμό ολοκληρωμένης άποψης για το θέμα και οι εξής επισημάνσεις:
1) Όσα κείμενα του αριστερού χώρου ασχολήθηκαν με το θέμα, αφήνουν αδιευκρίνιστο το πότε ο Τζανής και ο Πασχαλίδης έφτασαν από τη Θεσσαλονίκη, πότε πέρασαν το Στρυμόνα και πότε ήρθαν στο Παγγαίο (σελ. 114).
2) Όσα από τα μέλη και τα στελέχη ακόμη αρνήθηκαν τη συμμετοχή τους στο κίνημα εκτελέστηκαν από το Κ.Κ.Ε., μέσα στο πρώτο μήνα από τα γεγονότα, ενώ εξαιρέθηκε ο Χαμαλίδης.
3) Οι βουλγαρομαθείς δεν εκτελούνταν όταν συλλαμβάνονταν από τους κατακτητές2, όπως π.χ. ο Α. Τζανής, ο Μ. Χαραλαμπίδης, η Μ. Θωμοπούλου.
4) Τι έγραφε το σφραγισμένο γράμμα3 που λέει ο Σ. Κανετίδης ότι έδωσε ο Χαμαλίδης στο Σπάρτακο, για να το ανοίξει σε περίπτωση που δεν θα επέστρεφε από τη Θεσσαλονίκη, όπου τον κάλεσε το Μακεδονικό Γραφείο;
5) Από τις μέχρι τώρα μαρτυρίες ανθρώπων του Κ.Κ.Ε. φαίνεται μάλλον αναιτιολόγητα περιορισμένο το ενδιαφέρον για τα αρχεία της Βουλγάρας Τίγκας Μιλούσεβα, πράκτορα του αντιφασιστικού αγώνα, που ήρθε με τον κατοχικό στρατό στη βουλγαροκρατούμενη περιοχή, καθώς και για σχετικές έρευνες από άλλους ερευνητές4.
6) Οι φερόμενες5 ως δυνάμεις του Κ.Κ.Ε., σύμφωνα με τις πηγές που επικαλείται ο Σπ. Κουζινόπουλος, ήταν 140 ένοπλοι και 40 βοηθητικοί τις παραμονές των γεγονότων (σελ. 190). Αναφέρει και 100 ακόμα άλλους, οι οποίοι, κατά το Δασκάλοφ, διαλύθηκαν από το βουλγαρικό στρατό, όταν στις 5.10.1941 επιτέθηκαν στη φρουρά του Σιδηρ. Σταθμού Πλατανιάς. Στο βουνό έμειναν τον Οκτώβριο 50 περίπου αντάρτες (σελ. 194). Τον Ιούνιο-Ιούλιο 1942 διαλύθηκαν και έμειναν 6-7 (σελ. 196). Και στο Παγγαίο διαλύθηκαν το Μάρτιο 1942 (σελ. 200).
Στις 15 Οκτωβρίου 1942, η Ακαδημία Αθηνών, το Πανεπιστήμιο της Αθήνας, το Πολυτεχνείο, ανώτατοι επαγγελματικοί οργανισμοί της Ελλάδας και εκπρόσωποι των προσφύγων της Α.Μ.-Θ. σε διαμαρτυρία τους προς τη Γερμανία, την Ιταλία και τους Ερυθρούς Σταυρούς της Δ. Ευρώπης μεταξύ άλλων έγραψαν: «…οι Βούλγαροι εσκηνοθέτησαν κατά το τέλος Σεπτεμβρίου 1941 μίαν πρόφασιν και διενήργησαν τας γνωστάς σφαγάς του Οκτωβρίου π.έ. καθ’ όλην την έκτασιν της Ανατολικής Μακεδονίας… Τα θύματα γυναίκες, παιδιά, γέροντες, αδιακρίτως τάξεως ανήλθον εις άνω των 15.000. Άλλαι εκτιμήσεις αναβιβάζουν τον αριθμόν των θυμάτων εις 25.000… Οι πρόσφυγες εκ των βουλγαροκρατουμένων περιφερειών έχουν υπερβή τας 130.0006».
Επικαλούμενος ο Κουζινόπουλος την έκθεση του Θεόφιλου Μάλλιου (από το 1953), «που μένει τώρα στην Τσεχοσλοβακία» (σελ. 308), αναφέρει: «Στα τέλη της άνοιξης του 1942 στα βουνά της Δράμας είχαν απομείνει ελάχιστοι επαναστάτες, καθώς οι υπόλοιποι είχαν εξοντωθεί από τους κατακτητές ή είχαν λιποτακτήσει».
Κανείς δεν κάνει τελικά τον κόπο να ασχοληθεί με την καθολική αντίσταση του ελληνισμού της Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης που άρχισε μετά από ένα χρόνο περίπου και διατηρήθηκε μέχρι τις 12 Μαρτίου 1945, όταν παρέδωσαν οι ένοπλοι αντάρτες τον οπλισμό τους βάσει της Συμφωνίας της Βάρκιζας.
7) Στο συγκεκριμένο βιβλίο του Σπ. Κουζινόπουλου παρουσιάζονται βιογραφίες προσώπων, η ζωή και η δράση των οποίων δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση7 με τον χώρο της Ανατολικής Μακεδονίας και τα γεγονότα της Δράμας την εποχή εκείνη, ενώ από τους διακόσιους και πλέον καπετάνιους της Ένωσης Συμπολεμιστών Εθνικού Αγώνα (Ε.Σ.Ε.Α.) και μια δύναμη πάνω από 5.000 ένοπλων αγωνιστών8, αναφέρεται μόνο σε δέκα9. Ζητείται ερμηνεία…
Από την μετά το 1989 αριστερή βιβλιογραφία για το κίνημα της Δράμας, συνάγεται ανομολόγητα πως τελικά αυτό που του έλειπε –κατά το Κ.Κ.Ε.– ήταν η αποποίηση της ενοχής που το βαραίνει εδώ και επτά δεκαετίες, για το χαμό χιλιάδων αθώων ψυχών. Ενοχή που δεν κατορθώθηκε να απαλειφθεί ούτε με τον χαρακτηρισμό του κινήματος ως «προβοκάτσια» με ή χωρίς ερωτηματικά, ούτε και ως «γεγονότα» της Δράμας.
Πρόσφατη επιλογή φαίνεται πως είναι η υπαγορευμένη από ειδικούς να παρουσιαστεί προς τα έξω το γνωστό για τις τραγικές συνέπειες του κινήματος ως «…μία πρόωρη μεν, πλην όμως ηρωική επαναστατική ενέργεια», στην οποία δε συμμετείχε η κεντρική επιτροπή του Κ.Κ.Ε., ούτε το Μακεδονικό Γραφείο Θεσσαλονίκης. Και όλα αυτά, παρά την πασίγνωστη «σταλινική εξουσία» που ασκούσαν πάνω στα μέλη τους από την αρχή ως το τέλος του αγώνα.
Έτσι απλά μετακυλούσε η παντοδύναμη κεντρική εξουσία την ευθύνη στην Περιφερειακή Επιτροπή Ανατολικής Μακεδονίας και ειδικότερα στον Γραμματέα της Δυτικομακεδόνα Παντελή Χαμαλίδη (Πέτρο ή Αρμένη)!..
Τέλος, σε ό,τι αφορά τον ακριβή προσδιορισμό του αριθμού των αθώων θυμάτων της περιόδου, οι απόψεις μας συμπίπτουν απόλυτα με εκείνες του Κων. Μιχόπουλου, όπως αναφέρονται στη σελ. 89 του βιβλίου «Δοξάτο ηρωική και μαρτυρική πόλη», Δοξάτο 2007:
Στο υπ’ αριθ. 32-3-425. 11.1946 απόρρητο έγγραφο του Κέντρου Αλλοδαπών της Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής Δράμας, προς το Γ’ Κέντρο Αλλοδαπών Μακεδονίας-Θράκης στη Θεσσαλονίκη, με θέμα «Περί λαβούσης χώραν συσκέψεως των βουλγαρικών αρχών εν Δράμα προς δημιουργίαν εικονικής επαναστάσεως» μεταξύ άλλων γράφεται: «..αναφέρω ότι εκ της ενεργηθείσης υπό της υπηρεσίας μου ενόρκου προανακρίσεως κατά των Βουλγάρων εγκληματιών πολέμου της περιφερείας Δράμας, προέκυψαν τα κάτωθι εν σχέσει με την δημιουργηθείσαν υπό των βουλγαρικών αρχών κατοχής εικονικήν επανάστασιν του ελληνικού πληθυσμού Δράμας». – Ο Διοικητής του Κέντρου.
Τον τίτλο «Προς το ψευδοκίνημα» (σελ. 31-38) βρίσκουμε και στο βιβλίο του Κώστα Στολίγκα «Με αίμα και δάκρυ», εκδόσεις Κυριακίδη, β’ έκδοση 2006.
Σημείωση: Οι αριθμοί των σελίδων, που δεν παραπέμπουν σε πηγή, αναφέρονται στο βιβλίο του Σπ. Κουζινόπουλου, «Η ΔΡΑΜΑ 1941…».
Η βία είναι το τελευταίο καταφύγιο των αποτυχημένων
Ισαάκ Ασίμοφ, Αμερικανός συγγραφέας (1920-1972)
Στην τυραννία είναι πολύ ευκολότερη η δράση από τη σκέψη
Hannah Arend, Γερμανίδα φιλόσοφος (1906-1975)
Στον πόλεμο η αλήθεια είναι το πρώτο θύμα
Αrthur Ponsonbυ (1825-1895)
1 Σπ. Κουζινόπουλος, σελ. 232.
2 Δ. Πασχαλίδης – Τ. Χατζηαναστασίου, σ. 268.
3 Σπ. Κουζινόπουλος, σελ. 207.
4 Ό.π., πως του ακαδημαϊκού Παντελέι Σέρεφ, σελ. 14.
5 Ο όρος οφείλεται στο γεγονός ότι τουλάχιστο στη βουλγαροκρατούμενη περιοχή, η αντίσταση του ελληνικού λαού κατά του κατακτητή, ήταν ενιαία και ενωτική, χωρίς ιδεολογικές διακρίσεις. Οι σκοποί των στελεχών του ΚΚΕ ήταν απόλυτα καλυμμένοι με αυστηρή μυστικότητα για ευνόητους λόγους. Αργότερα μονοπώλησε αυθαίρετα τον κατοχικό αντιστασιακό αγώνα της Ανατολικής Μακεδονίας. Κυρίως το 1944, όταν έφερε στην περιοχή δυνάμεις της από τον Έβρο και σχημάτισε κυβέρνηση ως την άνοιξη του 1945.
6 Αρχεία ΓΕΣ, ΔΙΣ, έκδ. Το Βήμα Ιστορία 2014, τόμος 5ος, σελ. 96.
7 Όπως, φον Άλτενμεργκ Γκίντερ (σελ. 355), Αναγνωστόπουλος Τάσος (σελ. 356), Βελουχιώτης Άρης (358), Γκρόζος Απόστολος (σελ. 361), Δεληβέρης Νίκος (σελ. 362), Ζαχαριάδης Νίκος (σελ. 366), Λάσκαρης Μιχάλης (σελ. 375), Μανιαδάκης Κων. (σελ. 378), Μεταξάς Ιωάννης (σελ. 380), Μήτσου Κων. (σελ. 380), Μόσχος Χρήστος (σελ. 382), Μπογατσόπουλος Μιχ. (σελ. 383), Νικολαΐδης Αβραάμ (σελ. 384), Πασαλίδης Γιάννης (σελ.387), Ρίπεντροπ Γιόχαν (σελ. 389), Ρούσος Πέτρος (σελ. 390), Τζαμαλούκας Αίας (σελ. 393), Τσολάκογλου Γεώργιος (σελ. 398), Ψαρρός Δημ. (σελ. 404). Τέτοια πρόσωπα συναντούμε στο βιβλίο του Ι.Μ.Χ.Α., Η Βουλγαρική Κατοχή στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 286-303, το οποίο όμως ασχολείται με την κατοχή στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο από το Στρυμόνα ως τον Έβρο.
8 Το συνολικό αριθμό των επίσημα αναγνωρισμένων αγωνιστών της Ε.Σ.Ε.Α. (ένοπλων, συνδέσμων, τροφοδοτών), σύμφωνα με τα σχετικά έγγραφα του Υπουργείου Εθν. Άμυνας και τα Μητρώα Αγωνιστών του Γενικού Αρχηγείου και των Αρχηγείων Μπόζ Νταγ, Καρά Ντερέ, Μπαϊράμ Τεπέ, Παγγαίου, Τσάλ Νταγ και Κοτζά Ορμάν αποτελούσαν: 18 του Γενικού Αρχηγείου του Αντωνίου Φωστηρίδη, 56 του Στρατού και της Χωροφυλακής, 217 οπλαρχηγοί – καπετάνιοι, 10.144 αγωνιστές άλλων βαθμών και ιδιοτήτων και 1309 νεκροί και τραυματίες (Βασίλη Γ. Χατζηθεοδωρίδη, Οι Ανυπότακτοι, Αγωνιστές της εθελοθυσίας στην Αν. Μακεδονία-Θράκη 1941-1945, Δράμα 2010).
9 Βασιλειάδης Κων. (σελ. 357), Κάπας Νίκος (σελ. 369), Καρανάσιος Βαγγέλης (σελ. 370), Μακρίδης Οδησσέας (σελ. 377), Παπαδάκης Παντελής (σελ. 385), Πεχλιβανίδης Θωμάς (σελ. 389), Σελαλματζίδης Ηλίας (σελ. 390), Τοπούζογλου Αναστάσιος (σελ. 394), Τσακιρίδης Θεόδ. (σελ. 395), Μικρόπουλος Θεόδωρος (σελ. 381). Για το θάνατο μάλιστα του τελευταίου, παρασυρμένος ο συγγραφέας από τους Πασχαλίδη Δ. και Χατζηαναστασίου Τ., αναφέρει ως τόπο θανάτου εκείνον του Αβραμίδη Αναστάση (Σουφλί το1948), ενώ είναι γνωστό ότι πέθανε στην Αθήνα και κηδεύτηκε στο χωριό του Πρινόλοφο Δράμας, στις 31.1.1981. Μάλιστα η κάλυψη των εξόδων μεταφοράς της σωρού του έγινε με έρανο μεταξύ των συγγενών και των συμπολεμιστών του.
