Η Αντιφώνηση της Γεωργίας Μπακάλη κατά την βράβευση
για τη συνεισφορά της στην ανάδειξη του πολιτισμού και της ιστορίας της Δράμας
με το Βραβείο Διακεκριμένου Επιστήμονα στην ετήσια απονομή βραβείων της ΚΥΚΛΩΨ για το 2025:
Σας ευχαριστώ από ψυχής για τη μεγάλη τιμή. Ευχαριστώ την ΑΜΚΕ ΚΥΚΛΩΨ και ιδιαίτερα τον αγαπητό Άρη Θεοδωρίδη. Ευχαριστώ όλους εσάς που βρίσκεστε εδώ.
Είμαι πολύ συγκινημένη για το Βραβείο Διακεκριμένου Επιστήμονα. Μου δίνει μια σημαντική αίσθηση προοπτικής. Με ωθεί να συνεχίσω να εμπνέομαι από την ιστορία της Δράμας, να την ανακαλύπτω και να μοιράζομαι μαζί σας την ερευνητική εμπειρία μου. Δονκιχοτικό, το ξέρω, να προσπαθείς να βάλεις την ιστορία στην ατζέντα της πόλης. Υπάρχει όμως και μια φιλομαθής Δράμα.
Πέρα από τα προσωπικά συναισθήματα, εκείνο που έχει σημασία είναι ότι η βράβευση αυτή της Κύκλωψ μας υπενθυμίζει το ανεκτίμητο κεφάλαιο που διαθέτουμε, την τοπική μας Ιστορία. Κτιριακά κατάλοιπα και άυλα πολιτιστικά αγαθά, αρχειακά τεκμήρια, φωτογραφίες της παλιάς Δράμας και μαρτυρίες Δραμινών, αφηγούνται ιστορίες για την ιστορία της πόλης. Μας προσφέρουν μαθήματα πατριδογνωσίας για να οργανώσουμε τη συλλογική μας ταυτότητα. Είχαμε την τύχη τα συνέδρια που διοργάνωσε η ΔΕΚΠΟΤΑ με έγκριτους επιστήμονες να μας κληροδοτήσουν πλούσιο ιστορικό υλικό. Χρέος μας είναι να το αξιοποιήσουμε για την ιστορική μας παιδεία και αυτογνωσία.
Η πόλη σήμερα έχει ανάγκη από μια φιλοσοφία rebranding. Χρειάζεται να αναπτύξει μια καινοτόμο στρατηγική για την ανάδειξη και εξέλιξη της φυσιογνωμίας της, να αναβαθμίσει τις πολιτιστικές της δραστηριότητες με άξονα το ιστορικό της απόθεμα.
Ας πούμε: να στεγάσει σε κάποιο ιστορικό κτίριο ένα σύγχρονο μουσείο πόλης, που θα αφηγείται με οπτικοακουστικά μέσα το αστικό παρελθόν που γλιστράει πίσω από εποχές, γεγονότα και πρόσωπα, των οποίων είμαστε απόγονοι.
Σας ακούγεται τρελό αν η Δράμα προσπαθήσει να διεκδικήσει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο, να πάρει κάποια στιγμή τη σκυτάλη της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης; Δεν είναι τρελό. Γιατί αν ξέρεις την ιστορία της πόλης, αρχίζεις να τη βλέπεις αλλιώς, και μέσα από την άλλη ματιά καλλιεργείται η αγάπη για τον τόπο μας.
Λείπει αυτή η αγάπη εδώ και δεκαετίες. Σκεφτείτε μόνο για πόσα χρόνια το κτίριο μπροστά σας, σύμβολο μιας εποχής, ήταν ένα κτίριο φάντασμα. Ο χώρος δεν παρέπεμπε σε εικόνα ευρωπαϊκής πόλης. Χρειάστηκε η ευαισθησία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας για να αποκατασταθεί με ειδική φροντίδα και έτσι σήμερα να αποκτήσει μια θέση στην καρδιά μας.
Εξακολουθούμε όμως να παραδίνουμε στη λήθη χωρίς ενοχές το άλλοτε ΚΙΧΝΕ. Το κτίριο αυτό υπήρξε αρχικά Οθωμανικό Γυμνάσιο και έπειτα Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Δεν είναι συγκινητικό ότι εκεί νοσηλεύονταν στρατιώτες που πολέμησαν για την πατρίδα; Και στην άλλη πλευρά της πόλης φθείρεται το μνημειώδες Καπνικό Ινστιτούτο. Ξεχνάμε όμως ότι τέτοιες μέρες εκεί γύρω στο 1946 συνεργείο του Δήμου με τη συνδρομή του Στρατού ξέθαβε ομαδικό τάφο εκτελεσθέντων το 1941…
Για τα κτίρια αυτά δεν κατάφερε καμία δημόσια αρχή να παρέμβει και να τους δώσει νέο ρόλο. Να γίνουν γόνιμοι χώροι που θα προσφέρουν συμπυκνωμένη εμπειρία ιστορικής γνώσης, για παράδειγμα για τον καπνό, για το προσφυγικό στοιχείο ή ακόμη για το τοπικό μας μαρτυρολόγιο, ο κατάλογός του είναι μακρύς: από τον Μακεδονικό Αγώνα μέχρι και τον Εμφύλιο.
Η πόλη έχει ανάγκη να διαβάσει την ιστορία της. Γιατί η σημερινή γενιά μαθαίνει (ή και δε μαθαίνει) τις ρίζες της με αδιάφορο τρόπο στο ελληνικό σχολείο. Και εμείς οι μεγάλοι ξεμπερδεύουμε με μια αόριστη μνήμη και στερεότυπες τελετές.
Ας μη μένουμε άλλο απαθείς. Η ιστορία της πόλης δεν αντέχει άλλη απαξίωση. Βίωσε τη λαίλαπα της κατεδάφισης οθωμανικών κτισμάτων μια φορά στον Μεσοπόλεμο και μετά τις δεκαετίες του ‘50-‘60 (τότε γκρεμίστηκαν το Διοικητήριο, οι Φυλακές, το σπίτι του Δράμαλη). Εποχή της ανασυγκρότησης τότε, αλλά η πόλη μας ανοικοδομήθηκε με φοβερές στρεβλώσεις. Θυσιάστηκε μέρος του Κήπου και οι δροσερές πισίνες για να γίνει το Ξενία. Τις θυμούνται όσοι πλατσούριζαν παιδιά τη δεκαετία του ‘50.
Σας μιλώ για βαριές απώλειες του αστικού μας πολιτισμού. Θα ήταν βαρύτερες αν δεν αντιστεκόταν στο γκρέμισμα ο άνθρωπος που ταυτίστηκε απόλυτα με την οντότητα της πόλης, ο ποιητής Νίκος Κωνσταντινίδης. Μελετούσε τα μνημεία της και έγραφε άρθρα τη δεκαετία του ‘60 με σκοπό να τα διασώσει που κινδύνευαν από ανιστόρητους. Ίσως χάρη σε αυτόν δεν κατεδαφίστηκε ο ναός των Εισοδίων.
Η πόλη έχει και κρυμμένα μυστικά, εννοώ κληρονομιές που παραμένουν και θα παραμείνουν αθέατες. Δεν μπορούμε να κατεδαφίσουμε κτίρια στην οδό Βενιζέλου για να ξεθαφτεί η καταχωνιασμένη χριστιανική κατακόμβη.
Όμως τα τείχη και η Αγία Σοφία, δηλαδή η βυζαντινή καρδιά της πόλης, μπορούν να αναδειχτούν. Ένας υψηλής αισθητικής φωτισμός νυχθημερόν θα μπορούσε να φωτίσει τον όγκο και την τειχοποιία τους, και να μας προσφέρει μια ελκυστική οπτική εμπειρία κάνοντας κατανοητό σε όλους, πολίτες και επισκέπτες, το ιστορικό βάθος της πόλης, τη στρατηγική και θρησκευτική σημασία του μικρού κάστρου που ήταν κάποτε η Δράμα.
Δε μας λείπει η πολιτιστική κληρονομιά. Λείπουν οι άνθρωποι που θα την αναδείξουν και θα εκφράσουν ένα βιώσιμο όραμα. Που το έχει ανάγκη η πόλη στον 21ο αιώνα. Θα μπορούσε να της αποφέρει αίγλη, κύρος και κέρδος. Με σεβασμό στην Ιστορία. Στον πολιτισμό. Στους ανθρώπους.
Η Ιστορία δεν διδάσκει μαθήματα, αλλά μπορεί να μας βοηθήσει να δούμε το διαχρονικό αποτύπωμα κάποιων ανθρώπων. Πώς επέδρασαν στο τοπικό γίγνεσθαι, και να αντλήσουμε από το έργο τους.
Ας είμαστε ειλικρινείς. Η Δράμα έβγαλε ελάχιστες τέτοιες προσωπικότητες. Και δεν ήταν Δραμινοί. Θα ξεχώριζα τον μητροπολίτη Χρυσόστομο και τον Αντώνη Καστρινό. Τους θεωρώ σούπερ σταρ.
Τον Μητροπολίτη για την προτεραιότητά του να προσφέρει ποιοτική εκπαίδευση, να μας κληροδοτήσει μια αθλητική παράδοση και λαμπρές κτιριακές παρακαταθήκες στα δύσκολα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα. Αναλλοίωτα διατηρούν την ομορφιά τους τα Εκπαιδευτήρια. Εδώ και πάνω από έναν αιώνα διαμορφώνουν και ορίζουν την ταυτότητα της πόλης μας.
Μετά ήρθε ο Καστρινός. Παρά τα μεγάλα προβλήματα που μάστιζαν την πόλη μετά τον Εμφύλιο, έφτιαξε το φαινόμενο Δόξα. Μια ομάδα επική, ίνδαλμα ανά το Πανελλήνιον, και γι’ αυτό κυρίαρχη στη συλλογική αφήγηση. Η Δόξα Δράμας ήταν η ίδια η δόξα της πόλης. Καθυστερεί όμως μια οφειλή: να δοθούν ονόματα της θρυλικής ομάδας σε οδούς – ξεχνάμε ότι κάποιοι υπήρξαν θύματα φρικτών γεγονότων.
Μνημόνευσα αυτούς τους δύο για να πω πόσο σημαντικό είναι ένας ηγέτης μιας τοπικής κοινότητας ή μιας ομάδας ανθρώπων να έχει σχέδιο και όραμα. Και η κοινωνία να τον στηρίζει.
Η Ιστορία της Δράμας μας αφορά όλους ή πρέπει να μας αφορά. Θα αισθανθείτε, όπως κι εγώ πολύ τυχεροί ζώντας σε έναν τόπο με ιστορία συναρπαστική, τόσο που μπορεί να εμπνεύσει για να γραφτεί ένα μυθιστόρημα.
Εδώ και 20 χρόνια έρευνας είναι μέσα μου η έξαψη για την ιστορία μετά το 1922. Η πόλη, τότε στον Μεσοπόλεμο: αστική, πολύχρωμη, μποέμ, κοσμική, λιγάκι αναρχική, πολιτικά φορτισμένη, πασπαλισμένη με άφθονη σκόνη και φουλ στις αντιθέσεις, λίγοι ευημερούσαν και πολλοί φυτοζωούσαν.
Είναι η πιο συγκινητική φάση της ιστορίας της γιατί είναι κοντά μας χρονικά και κοντά στην οικογενειακή μας ιστορία. Είναι η ιστορία των παππούδων και των πατεράδων μας. Εκείνων που έζησαν στην Περίθαλψη, στη Νέα Κρώμνη, στα Ορτακινά, που φοίτησαν στο νεόδμητο τότε Γυμνάσιο Αρρένων, ή εκείνων που δούλεψαν στα δεκάδες καπνομάγαζα της πόλης, τότε που στο εξωτερικό μόνο οι Κροίσοι μπορούσαν να καπνίζουν τον μεθυστικό καπνό μας, που εδώ κάπνιζε ακόμα και η φτωχολογιά.
Η προσφυγούπολη Δράμα αντιμετώπισε πρωτοφανείς προκλήσεις και βγήκε σε πολλά πρωταθλήτρια.
Πρέπει να αποτελεί στοιχείο της περηφάνιας μας ως Δραμινών ότι και οι ντόπιοι άντεξαν το βάρος αυτό και οι Μικρασιάτες, Πόντιοι και Θρακιώτες πρόγονοί μας με καταπληκτικό δυναμισμό άλλαξαν την εικόνα της Δράμας.
Και αν στην Αθήνα ήταν η οικογένεια Γερουλάνου που δώρισε γη για τους πρόσφυγες, εδώ ήταν ο Δήμος Δράμας που παραχώρησε δωρεάν εκτάσεις για να χτιστούν προσφυγικοί συνοικισμοί, που έγιναν λίκνα μιας νέας πολιτισμικής ταυτότητας.
Πρωτεία και αλλού. Πρώτη στη δημιουργία κινηματογράφων, χάρη στον Εβραίο Αιμίλιο Κακή που ίδρυσε τον Μέγα Κινηματογράφο και έκανε την πόλη σινεφίλ.
Το σημαντικότερο, υπήρξε σπορά και συνέχεια στην κουλτούρα αυτή. Εννοώ την Κινηματογραφική Λέσχη της Δράμας, που εμπνεύστηκε και σχεδίασε τα πρώτα Φεστιβάλ.
Πρώτη στη φωτογραφική τέχνη χάρη στον καλλιτέχνη φωτογράφο και κινηματογραφιστή από την Ανατολική Θράκη, τον Θεόδωρο Νικολέρη. Το Φεστιβάλ των μικρομηκάδων και το Μουσείο Φωτογραφικών Μηχανών και πατάνε στην ιστορία.
Πρωτεία και στο ποδόσφαιρο. Αλάνες παντού, ένα Στάδιο καύχημα και σμήνη παιδιών ανδρώνονταν στις τοπικές ομάδες, μέχρι που πρώτη η Ελπίς έπαιξε για το κύπελλο Ελλάδος το 1939 στην Αθήνα με τον ΠΑΟ.
Εκπληκτικά πράγματα.
Αγαπητοί μου,
Η Ιστορία είναι πολύ σημαντική υπόθεση. Γιατί η ιστορία είναι ένας τρόπος να σκεφτόμαστε. Μπορεί να μας βοηθήσει να δούμε πόσο διαφορετικά ήταν τα πράγματα στο παρελθόν. Εννοώ να γνωρίζουμε τις δυνατότητες που είχε κάποτε η πόλη μας. Παρόλο που δεν είχε λιμάνι και δεν ήταν καμιά μεγαλούπολη, όπως η Θεσσαλονίκη, άκμασε με την ελληνική παιδεία, τις μετακινήσεις ανθρώπων και ως κομβικός σταθμός στις επικοινωνίες Ανατολής και Δύσης, όταν από εδώ περνούσε η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκη-Κωνσταντινούπολη.
Σήμερα οι Δραμινοί μπορούν εύκολα να πετάξουν μέχρι το Λονδίνο, αλλά δεν μπορούν να πάρουν τη γραμμή Δράμα- Κωνσταντινούπολη. Ούτε να πετάξουν από τη Δράμα στην Αθήνα. Κάποτε όμως μπορούσαν. Εδώ υπήρχε αερολιμένας. Η γεωγραφία της ήταν στο παρελθόν πλεονέκτημα, σήμερα αυτό χάθηκε με ευθύνη κάποιων, και παραπονιόμαστε ότι είμαστε αποκομμένη περιοχή. Και περιμένουμε τη σύνδεση με την Εγνατία.
Αλλά ας έρθουμε στο παρόν, αυτής της σιωπηρής και ανθεκτικής πόλης.
Η αποκατάσταση και επανάχρηση ιστορικών κτιρίων είναι το δυνατό μας χαρτί. Στους χώρους αυτούς χτίζεται η σχέση του πολίτη με την ιστορία του τόπου του. Γιατί τελικά οι πόλεις δεν κρίνονται μόνο από τους δρόμους που φτιάχνουν, αλλά και από το αν διαμορφώνουν πολίτες με ιστορική συνείδηση. Αυτή είναι βαθιά πολιτική πράξη.
Σήμερα έχουμε το προνόμιο να απολαμβάνουμε ιστορικούς χώρους, που γίνονται πεδίο αλληλεπίδρασης, βιώσιμης ανάπτυξης και συλλογικής εμπειρίας, όπως η αποψινή σε τούτον εδώ τον πολιτιστικό κόμβο.
Και σε σχέση με αυτό θα πω κάτι για να ενδυναμώσω την αυτοπεποίθησή μας:
Αν το κέντρο της Αθήνας στην οδό Πανεπιστημίου κοσμεί η νεοκλασική Τριλογία της: Πανεπιστήμιο, Ακαδημία, Βιβλιοθήκη, το μέγαρο της οποίας χρηματοδότησαν οι ομογενείς αδελφοί Βαλλιάνου που κατείχαν το 1880 μεγάλο στόλο με έδρα το Σίτυ του Λονδίνου, την καρδιά της Δράμας κοσμεί το μνημειακό συγκρότημα Μαρμάρινο Σπίτι και Καπναποθήκη του καπνεμπόρου Ιωάννη Αναστασιάδη, μεγάλου ευεργέτη των ελληνικών σχολείων της Δράμας.
Ο σύγχρονος ευεργετισμός εκδηλώνεται από Δραμινούς πατριώτες και εκφράζεται με μεγαλόπνοα έργα που σηματοδοτούν ένα αισιόδοξο μέλλον για τον τόπο μας.
Η αποψινή εκδήλωση μου δίνει την ευκαιρία να ευχαριστήσω τον τοπικό Τύπο για τη συνεργασία. Το περιοδικό Δίοδος και τις εφημερίδες Χρονικά της Δράμας, Πρωινός Τύπος και Καλημέρα Κυρά Γη. Ευχαριστίες απευθύνω και στους φιλίστορες αναγνώστες για την εμψύχωση.
Πολλές οφειλές μας στην οικογένεια Αποστολίδη για την ιδέα και την αρχική υποστήριξη της ιστοσελίδας Πύλη Δράμας και στην εταιρεία ΒΑ Group του Ανέστη Βουβαλίδη για τη συνεπή συνεργασία. Και φυσικά ιδιαίτερες ευχαριστίες στους επισκέπτες μας της Πύλης Δράμας, όπου ο συνάδελφός μου Δημήτρης Σφακιανάκης και η υποφαινόμενη αναρτούμε άρθρα για την τοπική ιστορία.
Η Πύλη Δράμας είναι μια προσπάθεια να συνδεθούμε με τον καλειδοσκοπικό πλούτο του παρελθόντος μας, για να καλλιεργήσουμε την πολιτισμική αυτοσυνειδησία μας. Για να καταλαβαίνουμε πού έχουμε γεννηθεί, πώς είναι να μένεις σε έναν τόπο με επάλληλες στρώσεις ιστορίας, πώς επιδρά η ιστορία στην εξέλιξη της ζωής μας, πώς μπορούμε να κατανοήσουμε την κοινωνία μας και τον εαυτό μας.