Δημήτρης Ι. Σφακιανάκης
«Το κέντρο της τάξης δεν πρέπει να είμαστε εμείς αλλά οι μαθητές μας».
Αναστάσιος Μουμτζάκης
«Το διδακτικό όραμα του Τάσου Μουμτζάκη ήταν μια σχολική τάξη που θα λειτουργούσε χωρίς φόβο και καταναγκασμό ως φυσιολογικός χώρος επαφής και διαλόγου, που θα γέμιζαν την ψυχή του μαθητή όχι απλώς με τυποποιημένες πληροφορίες αλλά με τη δημιουργική χαρά της ανακάλυψης»1.
Χρίστος Π. Φαράκλας
Η τετραμελής προσφυγική οικογένεια από την Κίο της Μικράς Ασίας που εγκαταστάθηκε και ρίζωσε στη Δράμα εκείνα τα δύσκολα χρόνια είχε έναν γιο που ήταν διαφορετικός από τα άλλα παιδιά. Του άρεσε το διάβασμα «σχεδόν όσο το παιχνίδι», όπως συνήθιζε να λέει, δεκαετίες αργότερα το παιδί εκείνο. Ως μαθητής, και στη συνέχεια ως φοιτητής στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, επέδειξε τον ίδιο σπάνιο ζήλο, σημειώνοντας εξαιρετικές επιδόσεις. Το πάθος για την ελληνική γλώσσα και τη διδασκαλία της τον αποσπά από τα στεγανά του συντηρητικού –προπάντων τότε– δημόσιου ελληνικού σχολείου. Αφού διορίστηκε το 1962 στο Γυμνάσιο Θηλέων Δράμας, τρία χρόνια μετά μετατάσσεται στη Φιλοσοφική Σχολή όπου διδάσκει ως λέκτορας το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Το καθεστώς των συνταγματαρχών ακυρώνει το 1968 τη μετάταξή του, οπότε και επανέρχεται στο Γυμνάσιο Θηλέων.
Η Μεταπολίτευση λειτούργησε ως καταλύτης για τον Αναστάσιο Μουμτζάκη σηματοδοτώντας
την πιο δημιουργική φάση της ζωής του. Μερικά χρόνια αργότερα η γόνιμη δραστηριότητά του κορυφώθηκε με την ανάληψη των καθηκόντων του ως Σχολικού Συμβούλου Φιλολόγων Δράμας (1983-1995).
Μια αφυπνιστική παρέμβαση στους κατοίκους του Καλαμπακίου
Μια ελάχιστα γνωστή πρωτοβουλία του, εκείνα τα πρώτα χρόνια της εκπαιδευτικής του δραστηριότητας, ήταν η ίδρυση Γυμνασίου στο Καλαμπάκι, το 1960. Στο χωριό τότε δεν υπήρχε Γυμνάσιο, και οι μαθητές ήταν υποχρεωμένοι να φοιτούν στο Γυμνάσιο Δοξάτου. Με δεδομένη την έλλειψη μεταφορικών μέσων –οι περισσότεροι αυτοεξυπηρετούνταν με ποδήλατα– πολλοί μαθητές δεν συνέχιζαν στο Γυμνάσιο. Ο Μουμτζάκης επιδόθηκε σε μια εκστρατεία αφύπνισης των γονιών, ώστε να εγγράψουν τα παιδιά τους στο Γυμνάσιο που ίδρυσε στο χωριό. «΄Ηρθε στο χωράφι, βρήκε τον πατέρα μου και τον έπεισε ότι πρέπει να συνεχίσω στο Γυμνάσιο. Χάρη στον Μουμτζάκη πολλοί από μας προχωρήσαμε στις σπουδές, πήγαμε στο Πανεπιστήμιο και δεν μείναμε αγρότες ή κτηνοτρόφοι. Το σημαντικότερο ήταν ότι άλλαξε το κλίμα και τη νοοτροπία των ανθρώπων του χωριού για τις σπουδές και την ενασχόληση των μαθητών με το σχολείο και το διάβασμα. Οι περισσότεροι, δουλευτάδες της γης, δεν είχαν συμφιλιωθεί με το γεγονός ότι το παιδί τους ασχολούνταν με το διάβασμα και όχι με τις δουλειές στο χωράφι» σημειώνει ο Κώστας Τσομπανίδης, μαθηματικός, συνταξιούχος εκπαιδευτικός, που όπως τονίζει, «πώς να μην αισθάνομαι απέραντη ευγνωμοσύνη για έναν τέτοιο άνθρωπο, που άλλαξε τη ζωή μου;».
Από τους στυλοβάτες της μεγάλης γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του Γεωργίου Ράλλη
Η πιο σημαντική προσφορά ωστόσο του Μουμτζάκη ήταν η συστράτευσή του με την ομάδα των πρωτοπόρων εκπαιδευτικών που υλοποίησαν το έργο της γλωσσοεκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, το οποίο δρομολογήθηκε το 1976 με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Ράλλη. Μέσα στο κλίμα ευφορίας και προσδοκιών που πυροδότησε η Μεταπολίτευση, ομάδα φωτισμένων εκπαιδευτικών στρατεύτηκε για να απαγκιστρώσει την εκπαίδευση από τα δεσμά της αρχαιοπληξίας, του λογιοτατισμού, του στείρου παιδαγωγικού φορμαλισμού όπου τον είχε καθηλώσει η χούντα των συνταγματαρχών. «Ήταν η χρονιά που το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα αλλά και η ελληνική κοινωνία γνώρισαν την πιο σημαντική, την πιο δημοκρατική και την πιο ανθρωποκεντρική γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση των τελευταίων 100 χρόνων»2. Εύλογα, η γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1976 υπήρξε ορόσημο στην ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης, γιατί καθιέρωσε τη δημοτική γλώσσα σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, την 9χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση και την αναθεώρηση των Προγραμμάτων Σπουδών.
Ο Αναστάσιος Μουμτζάκης ήταν από τους αθόρυβους αλλά και εξαιρετικά δημιουργικούς εργάτες εκείνης της αφυπνιστικής συλλογικής προσπάθειας. Με στέρεη φιλολογική σκευή, διδακτική εμπειρία και παιδαγωγική ευαισθησία επιδόθηκε στη συγγραφή διδακτικών βιβλίων για τη γλώσσα, βιβλίων που υπηρετούσαν ριζική στροφή στη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος. Για πρώτη φορά στην ιστορία της εκπαίδευσης καθιερώθηκε η διδασκαλία της ζωντανής νεοελληνικής γλώσσας, και τα βιβλία του Μουμτζάκη συνέβαλαν αποφασιστικά σε αυτή τη στροφή. Συνέγραψε 7 σχολικά βιβλία δημιουργώντας το αναγκαίο υποστηρικτικό υλικό που υπηρετούσεε τον νέο προσανατολισμό στη διδασκαλία της γλώσσας. Όσοι υπήρξαν μαθητές στο Γυμνάσιο ή το Λύκειο από τη δεκαετία του 1980 κι εξής θα θυμούνται τα Αρχαία Ελληνικά για την Α΄ Λυκείου, το Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής για το Λύκειο, το Συντακτικό της Νέας Ελληνικής, τη Νεοελληνική Γλώσσα για την Α’, τη Β’ και τη Γ΄ Γυμνασίου, τα Βιβλία για τον μαθητή και τον καθηγητή3.
Η άγνωστη «περιπέτεια» της διδακτορικής διατριβής του
Μια όχι ιδιαίτερα γνωστή σελίδα της επιστημονικής διαδρομής του Αναστάσιου Μουμτζάκη ήταν η διδακτορική διατριβή του. Συστηματικός μελετητής του Μακρυγιάννη και της γλώσσας του, ήδη από τα νεανικά του χρόνια, είχε ολοκληρώσει τη διατριβή του με θέμα «Η επανάληψη των γλωσσικών δομών στα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη». Είναι μια πρωτότυπη γλωσσολογική ανάλυση του έργου του Μακρυγιάννη, την οποία όμως δεν είχε φροντίσει να καταθέσει και να υποβάλει στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Την άφησε για πολλά χρόνια στο συρτάρι, αδιαφορώντας ότι θα του εξασφάλιζε την αναγόρευσή του σε διδάκτορα. Χρειάστηκε η επίμονη πίεση του γνωστού γλωσσολόγου, καθηγητή στο ΑΠΘ Χρίστου Τσολάκη, για να την υποβάλει εντέλει το 1991 και να την υπερασπιστεί ενώπιον της αρμόδιας Εξεταστικής Επιτροπής. Χαρακτηριστικό της μετριοφροσύνης και του σπάνιου ήθους του Αναστάσιου Μουμτζάκη είναι το γεγονός ότι όχι μόνο δεν πρόβαλε αλλά συνειδητά αποσιωπούσε τον τίτλο του διδάκτορα.
Ισχυρό πολιτιστικό αποτύπωμα στην κοινωνία της Δράμας
Αναστάσιος Μουμτζάκης άφησε ως εκπαιδευτικός έργο ποιοτικό και πολυδιάστατο. Πέρα από τα σχολικά βιβλία, την πληθώρα των φιλολογικών άρθρων του και τις πάμπολλες εισηγήσεις του σε επιστημονικά συνέδρια και σεμινάρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό, άφησε με τη δραστηριότητά του ισχυρό πολιτιστικό αποτύπωμα στη γενέτειρα πόλη του. Αξέχαστες θα μείνουν οι ομιλίες του στους Δραμινούς, −κάποιες αφιερωμένες στον Μακρυγιάννη, τον Σολωμό, τον Σεφέρη κ.ά.−, για το βάθος της ανάλυσης και τον άψογο, ασυνήθιστα υποβλητικό λόγο του.
Σταθμός υπήρξαν και οι υποδειγματικές ραδιοφωνικές εκπομπές του για τη σωστή χρήση της γλώσσας στο Ράδιο Ηχώ της Δράμας, οι οποίες αποτυπώθηκαν στο βιβλίο Η γλώσσα μας και τα προβλήματά της4.
Για όσους από μας τους φιλολόγους είχαμε την τύχη να συναντηθούμε με τον Τάσο Μουμτζάκη συμμετέχοντας στις δημιουργικές πρωτοβουλίες του –σε εισηγήσεις ή σεμινάρια διδακτικής, σε δοκιμαστικές διδασκαλίες σε σχολική τάξη, σε διερευνητικές ομάδες προετοιμασίας για την ανανέωση του μαθήματος των αρχαίων ελληνικών ή στην έκδοση τοπικού φιλολογικού περιοδικού5–, θεωρούμε εαυτούς τυχερούς: μας πλούτισε με νέες γνώσεις και εμπειρίες, μας έμαθε να είμαστε επαρκέστεροι διδακτικά μέσα στη σχολική τάξη, μας αφύπνισε ώστε να εσωτερικεύσουμε βαθιά μέσα μας τον καθοριστικό παιδαγωγικό ρόλο του εκπαιδευτικού για τη συγκρότηση του έφηβου μαθητή. Η μόνιμη έγνοια του, για μια δημοκρατική εκπαίδευση, της διδακτικής πράξης που έχει επίκεντρο όχι τον διδάσκοντα αλλά τον μαθητή, ήταν αφυπνιστική για πολλούς ανήσυχους φιλολόγους. Εντέλει στάθηκε ο αξεπέραστος Σχολικός Σύμβουλός μας, που μας έδωσε ερεθίσματα, ώστε να ξεπεράσουμε ή έστω να αντιπαλέψουμε τις ανεπάρκειές μας.
1 ΧΡΟΝΙΚΑ της Δράμας, 13.4.2009.
2 Από τα πρακτικά του συνεδρίου: «1976-2011: 35 Χρόνια από τη Γλωσσοεκπαιδευτική Μεταρρύθμιση» (Δίον Πιερίας, 4-6 Νοεμβρίου 2011).
3 Βασίλης Συμεωνίδης, «Α. Β. Μουμτζάκης, η δράση και το έργο του κατά την πρώτη δεκαετία της μεταρρύθμισης», στο http://users.sch.gr/symfo/sholio/diafora/11/11.moumtzakis.htm.
4 Ήταν εβδομαδιαία, δεκάλεπτης περίπου διάρκειας εκπομπή που διήρκεσε από τον Νοέμβριο του 1991 ως τις αρχές του 1995.
5 «Θέματα διδακτικής θεωρίας και πράξης», Πολυγραφημένη έκδοση για τους φιλολόγους των Γυμνασίων και Λυκείων του νομού Δράμας, Γραφείο Σχολικού Συμβούλου φιλολόγων.
ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ
(Το κείμενο θα αναρτηθεί και στην ιστοσελίδα για την ιστορία και τον πολιτισμό της Δράμας, Πύλη της Δράμας https: //www. pylidramas. gr/, στο σχετικό αφιέρωμα που θα ακολουθήσει).
