Τα εγκαίνια της έκθεσης ισλαμικής τέχνης του Μουσείου Μπενάκη με τίτλο «Χίλιες και μια μορφές, ζωγραφιές και σχήματα» πραγματοποιήθηκαν, το απόγευμα του Σαββάτου, στον αύλειο χώρο του Σαντιρβάν, παρουσία πλήθους κόσμου. Η έκθεση που παρουσιάζεται με τη συνεργασία της Raycap θα είναι ανοικτή στο κοινό με ελεύθερη είσοδο έως τις 23 Νοεμβρίου 2025, τις ημέρες Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, τις ώρες 10.00-14.00 και 18.00-21.00 και την Κυριακή κατά τις ώρες 11.00-14.00 και 18.00-21.00.
Τα 62 εκθέματα που παρουσιάζονται στο Σαντιρβάν αποτελούν μέρος της συλλογής ισλαμικής τέχνης του Μουσείου Μπενάκη που περιλαμβάνει περίπου 12.000 εκθέματα. Ουσιαστικά μέσα από την έκθεση ο επισκέπτης ταξιδεύει στο χρόνο, με οδηγό αντικείμενα του παρελθόντος που προέρχονται από διαφορετικούς πολιτισμούς και χώρες αλλά έχουν κοινό χαρακτηριστικό την ισλαμική θρησκεία.
Όπως είπε μάλιστα μιλώντας στους δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια προγραμματισμένης ξενάγησής τους στην έκθεση, η ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια ισλαμικής τέχνης του Μουσείου Μπενάκη, Μίνα Μωραΐτου, τα εκθέματα προέρχονται από την θρησκευτική αλλά και την κοσμική ζωή στο Ισλάμ. Η ίδια ανέφερε ότι “Η ισλαμική τέχνη είναι η τέχνη που δημιουργήθηκε στους τόπους όπου κυριαρχεί η θρησκεία του Ισλάμ. Αυτό όμως δεν την καθιστά αναγκαστικά θρησκευτική, γιατί υπάρχει ένα πάρα πολύ μεγάλο κομμάτι κοσμικής τέχνης, το οποίο φαίνεται και από τα αντικείμενα. Η ισλαμική τέχνη, ως όρος, είναι κάτι δύσκολο, διότι καλύπτει χώρες και λαούς, οι οποίοι μεταξύ τους δεν έχουν άλλο στοιχείο, παρά τους ενώνει μόνο η θρησκεία. Είναι περίπου σαν να κάναμε μια έκθεση χριστιανικής τέχνης και να είχαμε έργα από την Ελλάδα, από τη Γαλλία, από την Αγγλία, από την Αμερική, από την Αιθιοπία». «Έχουμε πολλούς λαούς. Έχουμε Άραβες, έχουμε Πέρσες, έχουμε Τούρκους, αλλά όταν μιλάμε για την τέχνη τους, υπάρχουν κάποια στοιχεία που είναι σταθερά και αυτά τα στοιχεία αναδεικνύουμε”.
Η κ. Μωραίτου επεσήμανε ότι “Είναι η έκτη έκθεση που διοργανώνει το Μουσείο Μπενάκη στον χώρο του Σαντιρβάν. Η έκθεση αυτή είναι αφιερωμένη στην τέχνη του ισλαμικού κόσμου. Μία από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη αφορά την ισλαμική τέχνη και η βάση της συλλογής αυτής έρχεται από τον ιδρυτή του Μουσείου Μπενάκη, ο οποίος ο ίδιος συγκρότησε μια πολύ σημαντική συλλογή, αρχικά όσο ζούσε στην Αίγυπτο και όταν γύρισε και εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα, το 1927, συνέχισε και πολλά από τα αντικείμενα που υπάρχουν εδώ, εκτίθονταν στην Αθήνα, όταν άνοιξε το Μουσείο Μπενάκη το 1931”.
Σχετικά με την ενότητα της έκθεσης που αφορά την καλλιγραφία, η κ. Μωραΐτου ανέφερε: «Από τους πρώτους αιώνες έγινε η πιο σημαντική καλλιτεχνική έκφραση στον κόσμο του Ισλάμ». Όπως είπε, «η έννοια της καλλιγραφίας και της οργάνωσης ήταν πολύ έντονη. Υπάρχουν συγκεκριμένοι τύποι καλλιγραφίας ανά τους αιώνες, με συγκεκριμένες αναλογίες και κανόνες. Η πρώτη μορφή ονομάζεται κουφική. Είναι μια μορφή με ευδιάκριτες οριζόντιες και κάθετες γραμμές». Μάλιστα, συχνά υπήρχαν και ψευδοεπιγραφές, οι οποίες μόνο καθ’ όψη έμοιαζαν με τη γραφή. Ανάμεσα στα αντικείμενα αυτού του τμήματος της έκθεσης περιλαμβάνεται και ένα ενεπίγραφο λινό ύφασμα στο όνομα του χαλίφη αλ-Μουκτάντιρ (908-932). Η επιγραφή από κόκκινη μεταξωτή κλωστή περιέχει πληροφορίες για τον τόπο και τη χρονολογία ύφανσης. Τέτοια υφάσματα ονομάζονται τιράζ και προορίζονταν για την επίσημη ενδυμασία στην αυλή των ηγεμόνων”.
Για την ενότητα της έκθεσης που αφορά τη γεωμετρία η κ. Μωραΐτου εξήγησε: “Τη γεωμετρική διακόσμηση τη βρίσκουμε στη θρησκευτική τέχνη. Υπάρχει ένας σαφής διαχωρισμός μεταξύ της θρησκευτικής και της κοσμικής τέχνης. Και αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει απεικόνιση ανθρώπων και ζώων στη θρησκευτική τέχνη. Σε αυτή την ενότητα, μεταξύ άλλων αντικειμένων, εκτίθενται και ξυλόγλυπτες διακοσμητικές πλάκες με σύνθετα γεωμετρικά σχέδια, οι οποίες προέρχονται από την Αίγυπτο του 15ου αιώνα και το Ιζνίκ των μέσων του 16ου αιώνα. Στις πλάκες το σχέδιο βασίζεται στην ανάπτυξη ενός άστρου, το οποίο έχει τη δυνατότητα να επεκτείνεται απεριόριστα στον χώρο και αποτυπώνει τον συγκερασμό γεωμετρίας και καλλιτεχνικής έκφρασης, δημιουργώντας ένα αρμονικό διακοσμητικό σύνολο”.
Μια άλλη ενότητα της έκθεση αφορά το αραβούργημα και το φυτικό κόσμημα. Για τα οποία κ. Μωραΐτου, υπογράμμισε “Έχουν μια μικρή διαφορά. Και τα δύο βασίζονται στα λουλούδια και τα φυτά, όμως το αραβούργημα έχει μια σχηματοποίηση παραπάνω και είναι πιο συμμετρικό, πιο στυλιζαρισμένο. Ένα από τα αντικείμενα αυτής της ενότητας είναι ένας καθρέπτης μέσα σε κουτί, διακοσμημένο με ζωγραφική. Το κύριο θέμα της σκηνής είναι ένα τριαντάφυλλο και ένα πουλί. Έχει αλληγορική σημασία και παραπέμπει σε ποίηση των Σούφι, που είναι η μυστικιστική πλευρά του Ισλάμ. Το τριαντάφυλλο είναι ο θεός και το πουλί είναι ο πιστός. Είναι η προσπάθεια που πουλιού να φτάσει το τριαντάφυλλο”.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ενότητα της έκθεσης που αφορά την εικονογραφία, για την οποία η κ. Μωραΐτου εξήγησε “Την εικονογραφία θα τη βρούμε μόνο στην κοσμική τέχνη. Σε έργα που είναι για τα παλάτια, για τα ανάκτορα» και τόνισε ότι «επειδή δεν υπάρχει η θρησκευτική τέχνη, αυτό που απεικονίζουν στα έργα είναι κυρίως τι κάνουν οι άνθρωποι στα παλάτια, η αυλική ζωή. Ανάμεσα στα εκθέματα σε αυτή την ενότητα της έκθεσης περιλαμβάνεται μια κούπα με επίχρυση σμάλτινη διακόσμηση που φέρει θέματα εμπνευσμένα από τη δυτική ζωγραφική, όπως πορτραίτα Ευρωπαίων ευγενών και γυναικείες μορφές που κρατούν βρέφος, θυμίζοντας αντίστοιχες παραστάσεις της Παναγίας. Η κούπα προέρχεται από το Ιράν του 19ου αιώνα. Συχνά οι μορφές φορούν ευρωπαϊκές ενδυμασίες, στοιχείο που υπογραμμίζει τη στενή σχέση μεταξύ Ιράν και Ευρώπης τον 19ο αιώνα, όταν η τέχνη επηρεάζεται από την αυξανόμενη εισαγωγή ευρωπαϊκών αντικειμένων. Τέτοια πολυτελή αντικείμενα της άρχουσας τάξης προορίζονταν για τον ιδιωτικό χώρο”.
Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός της έκθεσης ανήκει στην Ναταλία Μπούρα και η μουσική επένδυση που συνοδεύει τους επισκέπτες κατά την είσοδό τους στην έκθεση είναι του Ηλία Παντελιά.