Είναι γνωστό ότι η αρτηριακή υπέρταση αποτελεί αίτιο άνοιας αγγειακής αιτιολογίας. Πρόσφατα δεδομένα τη συσχετίζουν όμως και με την παθογένεια της νόσου Αλτσχάιμερ (Alzheimer), ενώ η ήπια έκπτωση της νοητικής λειτουργίας θεωρείται ως παράγοντας κινδύνου για την εκδήλωση άνοιας.
Η άνοια είναι διαταραχή που χαρακτηρίζεται από εξασθένηση της μνήμης και τουλάχιστον μιας νοητικής λειτουργίας όπως η αφασία, η απραξία, η αγνωσία, γενικά η εκτελεστική λειτουργία. Τα συμπτώματα είναι εκδήλωση σταδιακής πτώσης από ένα προηγούμενο επίπεδο λειτουργικότητας και αρκετά σοβαρά ώστε να έχουν επιπτώσεις στην καθημερινή δραστηριότητα και ανεξαρτησία του ανθρώπου. Η άνοια διακρίνεται σε αγγειακού τύπου, τη νόσο Αλτσχάιμερ και διάφορες μικτές μορφές άνοιας.
Ο όρος άνοια αγγειακής αιτιολογίας έχει αίτιο αγγειακή εγκεφαλική νόσο και μπορεί να εκδηλωθεί μετά το εγκεφαλικό επεισόδιο σε περιοχή που παίζει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία της μνήμης. Οι ασθενείς που επιβίωσαν από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο έχουν 2-2.8 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν άνοια σε σχέση με τους υγιείς. Σε επιδημιολογική έρευνα που έγινε σε ηλικιωμένους 85 ετών στο Gothenburg στη Σουηδία, η άνοια αγγειακής αιτιολογίας αντιπροσωπεύει το 47% του συνόλου των περιστατικών άνοιας.
Η νόσος Αλτσχάιμερ ξεκινά με την εναπόθεση πεπτιδίων αμυλοειδούς β εντός και εκτός των νευρώνων. Σύμφωνα με νεότερα δεδομένα, περίπου το 1/3 των ασθενών με νόσο Αλτσχάιμερ έχουν κάποιο βαθμό αγγειακής νόσου και, βέβαια, έχουν στην ίδια σχεδόν συχνότητα αλλοιώσεις της μη αγγειακού τύπου άνοιας. Εδώ φαίνεται ότι ευθύνη φέρει και η υπέρταση. Όλες η ερευνητικές σχετικές μελέτες που έγιναν με σκοπό να διευκρινησθεί η σχέση μεταξύ αρτηριακής πίεσης και άνοιας έδειξαν ότι η υψηλή συστολική ή/και διαστολική πίεση αρτηριακή πίεση αποτέλεσαν παράγοντα κινδύνου για εκδήλωση άνοιας.
Η υψηλή συστολική-μεγάλη πίεση παλμού σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για αγγειακού τύπου άνοια και νόσο Αλτσχάιμερ, το πιθανότερο λόγω της αρτηριακής σκληρίας και της σοβαρής αθηροσκληρυντικής νόσου. Από την άλλη μεριά η χαμηλή-συστολική πίεση παλμού σχετίζεται επίσης με αυξημένο κίνδυνο άνοιας λόγω μειωμένης εγκεφαλικής αιμάτωσης.
Η 24ωρη καταγραφή της αρτηριακής έχει βρεθεί ότι εμφανίζει μεγαλύτερη συσχέτιση με τα καρδιαγγειακά επεισόδια σε σύγκριση με τη μέτρηση της αρτηριακής πίεσης στο ιατρείο. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι οι μεταβολές στην 24ωρη καταγραφή της αρτηριακής πίεσης σχετίζονται με τη νοητική λειτουργία. Η υψηλή συστολική αρτηριακή πίεση κατά τη διάρκεια της νύκτας αλλά και οι μεγάλες διακυμάνσεις στις τιμές της αρτηριακής πίεσης φαίνεται ότι συντελούν στις διαταραχές της νοητικής λειτουργίας. Το υπόστρωμα αυτών των διαταραχών πιθανότατα είναι η εγκεφαλική ατροφία η βλάβη στη λευκή ουσία του εγκεφάλου.
Η εγκεφαλική ατροφία, όπως αυτή απεικονίζεται με τη μαγνητική τομογραφία, φαίνεται ότι υπάρχει σε ασθενείς με αρτηριακή υπέρταση. Από την άλλη πλευρά αναφέρεται ότι η 24ωρη συστολική αρτηριακή πίεση αποτελεί ανεξάρτητο προγνωστικό παράγοντα για εμφάνιση εγκεφαλικής ατροφίας στους ηλικιωμένους χωρίς ιστορικό αρτηριακής υπέρτασης. Ένα πολύ σημαντικό κλινικό θέμα είναι να διευκρινισθεί αν η θεραπεία με αντιυπερτασικά μπορεί να επηρεάσει την επίπτωση της άνοιας, και σε θετική περίπτωση να επισημανθεί ποια κατηγορία φαρμάκων προσφέρει το μεγαλύτερο όφελος. Για το σκοπό αυτό έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτες.
Διουρητικά: θεωρούνται αθώα.. δεν φαίνεται να υπάρχει σημαντική διαφορά στο ρυθμό εξασθένησης των νοητικών λειτουργιών μεταξύ των ασθενών που λαμβάνουν διουρητικά ως αντιυπερτασική αγωγή και αυτών που δεν λαμβάνουν.
Ανταγωνιστές διαύλων ασβεστίου: Τα αποτελέσματα μεγάλης μελέτης υποδηλώνουν ότι η αντιυπερτασική αγωγή με ανταγωνιστές διαύλων ασβεστίου μπορεί να προφυλάξει από την εμφάνιση άνοιας, ειδικά μεταξύ ηλικιωμένων με συστολική αρτηριακή υπέρταση.
Αναστολείς μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης (α-Μεα): Προστατεύουν και αυτοί, όπως και οι ανταγωνιστές των διαύλων ασβεστίου, τους υπερτασικούς από άνοια. Τα αποτελέσματα δύο τυχαιοποιημένων μελετών δείχνουν σημαντική διαφορά στο ρυθμό έκπτωσης της νοητικής λειτουργίας μεταξύ των ασθενών που ελάμβαναν την αγωγή και αυτών που δεν την λάμβαναν.
Αναστολείς των υποδοχέων της αγγειοτασίνης ΑΤ1: Εδώ τα αποτελέσματα είναι εξ ίσου καλά με τους α-ΜΕΑ. Σχετικές μελέτες έδειξαν προστασία των υπερτασικών ασθενών από άνοια με το φάρμακο αυτό συγκριτικά με μάρτυρες που έπαιρναν εικονικό φάρμακο.
Από όλες τις παραπάνω μελέτες φαίνεται ότι η θεραπεία με ανταγωνιστές διαύλων ασβεστίου, αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτασίνης και αναστολείς υποδοχέων της αγγειοτασίνης ΑΤ1 θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης, εξασφαλίζοντας κατ΄αυτόν τον τρόπο προστασία της εγκεφαλικής λειτουργίας μέσω βελτίωσης της αιμάτωσης του εγκεφάλου