Ερωτοφωλιές, πόθοι και πάθη στη Δράμα του Μεσοπολέμου (Α’ μέρος)

ΜΕΡΟΣ Α’
Γεωργία Μπακάλη

Πού απολάμβαναν τον «απαγορευμένο αλλά επιθυμητό καρπό» νεαρά ή παράνομα ζευγάρια, αστοί και χωρικοί ερωτοπαθείς; Ποιό είδος διασκέδασης επέλεγαν για ηδονικές απολαύσεις; Τι αστυνόμευε το Τμήμα Ηθών; Ποιες ήταν οι κοινωνικές επιπτώσεις της εξωγαμιαίας ή αγοραίας σεξουαλικής δραστηριότητας;

Καμπαρέ, καφωδεία, εξοχικά κέντρα, χοροδιδασκαλεία, οίκοι ανοχής, δωμάτια εξωσυζυγικών συνευρέσεων, ραντεβού σε εξοχές, (αλληλο)απαγωγές, γυναίκες ελευθερίων ηθών, ευρωπαίες χορεύτριες, ξέφρενες διασκεδάσεις, ερωτικά σκάνδαλα και πάθη, βιασμοί ανήλικων κοριτσιών, «παρά φύσιν» ασέλγειες και λεσβιακοί έρωτες συγκροτούσαν την παλέτα της σεξουαλικής κουλτούρας της Δράμας. Αχαλίνωτη η ερωτική ζωή σε μια κοινωνία αντιφάσεων. Από εδώ η μακαριότητα μιας μειονότητας προνομιούχων μεσοαστών, από εκεί η φτωχολογιά ενός κόσμου που ανήκε στο προλεταριάτο της πόλης και ζούσε αθλίως σε προσφυγικά παραπήγματα ή και σε νεόδμητους συνοικισμούς. Η σκονισμένη το καλοκαίρι και λασπώδης τον χειμώνα, η σκοτεινή ή υποφωτισμένη τη νύχτα αλλά παραδομένη σε κάθε λογής διασκεδάσεις Δράμα τις δεκαετίες 1920 και 1930 άφηνε πίσω της ένα τραυματικό παρελθόν και ζούσε αυτό που ήταν διεθνώς ο Μεσοπόλεμος, μια εποχή απελευθερωμένης τόλμης, διψαλέας αναζήτησης απολαύσεων και σεξουαλικής ελευθεριότητας όπου ο κόσμος προσπαθούσε να ξεδώσει. Εποχή των νάιτ κλάμπ, των καμπαρέ, της τζαζ, του τσάρλεστον. Εποχή όπου οι πρώτες ρωγμές της γυναικείας απελευθέρωσης ήταν πια ορατές: γυναίκες έπιναν και κάπνιζαν, φορούσαν κοντές φούστες και μαγιό και κουρεύονταν αλά γκαρσόν. Συγχρόνως, το αναδυόμενο φεμινιστικό κίνημα δειλά δειλά σφυρηλατούσε τη χειραφέτησή τους. Για την εγχώρια κρατούσα τάξη αυτή η ελευθεριότητα συνεπαγόταν έκλυση ηθών. Το κράτος προσπαθούσε να ελέγξει τη σωματεμπορία, αφού δεν μπορούσε να καταργήσει τους οίκους ανοχής, και να προστατεύσει τη δημόσια υγεία με νομοθετικά μέτρα και με τη σύσταση του Τμήματος Ηθών.¹

Παρά τον συντηρητισμό της εποχής, η εκτός γάμου ερωτική ζωή έβγαινε στη δημοσιότητα. Ο τοπικός Τύπος άγγιζε τέτοια θέματα στο αστυνομικό ρεπορτάζ, σε ειδησεογραφικές στήλες και σε χρονογραφήματα, αποκαλύπτοντας έτσι τη σεξουαλική κουλτούρα της εποχής αλλά και έναν underground μικρόκοσμο βλάμηδων, νταήδων, νταβατζήδων και «αγαπητικών». Σχολίαζε τα ερωτικά ήθη άλλοτε ειρωνικά άλλοτε χιουμοριστικά και άλλοτε χαρτογραφώντας τις συνέπειες των ερωτικών σχέσεων μέσα από επίσημα στοιχεία που φωτίζουν άγνωστες πτυχές της τοπικής μικροϊστορίας. Μια ενδιαφέρουσα έρευνα αποκάλυπτε ότι από τους 211 γάμους που τελέστηκαν το 1929, μόνο οι μισοί ήταν βιώσιμοι. Και η εξήγηση: «Η μοιχεία οργιάζει», αφού τα περισσότερα διαζύγια οφείλονταν στην εγκατάλειψη της συζυγικής στέγης από τις συζύγους. Εγκατάλειψη που δεν οφειλόταν, κατά τον αρθρογράφο, στην τότε σοβούσα οικονομική κρίση. Όσοι είχαν απελευθερωθεί από τον σεμνοτυφικό πουριτανισμό πρέσβευαν τον τολμηρό εξισωτισμό «διατί εις τον άνδρα επιτρέπεται να οργιάζη και όχι και εις την γυναίκα;»²

Πού φώλιαζαν για να βρουν γιατρειά οι χτυπημένοι από τα βέλη του φτερωτού θεού της Αφροδίτης; Ποια σημεία της πόλης προσφέρονταν για ερωτική εξομολόγηση; Ειδυλλιακές γωνιές μέσα στην οργιώδη βλάστηση της Αγίας Βαρβάρας (ας τη φανταστούμε χωρίς τη σημερινή αποψίλωση και τσιμεντοποίηση) ή κάποιες κρυψώνες μακριά από τα αδιάκριτα βλέμματα και υπό το σεληνόφως στην κατάφυτη, εκτός πόλεως τότε, οδό Προσοτσάνης (σημερινή Ευξείνου Πόντου). Για τον επί πληρωμή έρωτα υπήρχαν επιλογές σε κλειστούς χώρους. Λειτουργούσαν οίκοι ανοχής και δεκάδες παράνομα σπίτια, για τα οποία η αστική κοινωνία θεωρούσε πως έπρεπε να παρθούν μέτρα. Νόμιμοι οίκοι ανοχής στην οδό Αφροδίτης, στο κέντρο (οδός Σμύρνης) ή σε συνοικίες (Ορτακινά, Δενδράκια, Γύφτικα, Σπαρτάκου κ.ά.), σε δωμάτια πανδοχείων (π.χ. στο «Σοχούμ» στον Σιδηροδρομικό Σταθμό). Παράνομοι οίκοι ανοχής λειτουργούσαν σε σπίτια κυριών, όπου ελευθεριάζουσες γυναίκες δέχονταν επισκέψεις (π.χ. στη οδό Ρεύματος, Άρμεν, Φιλίππου, Γαληνού). Ερωτική πιάτσα ήταν η περιοχή του Κρατικού συνοικισμού όπου βρίσκονταν τα γραφεία της Μεραρχίας. Αξιωματικοί, στρατιώτες και πολίτες μπαινόβγαιναν σε σπίτια γυναικών. Στην αργκό της εποχής τα «Αστεφάνωτα» ήταν συνοικία ή υποσυνοικία ερωτικών συνευρέσεων, άγνωστο πού ακριβώς. Δωμάτια σπιτιών νοικιάζονταν από σπιτονοικοκύρηδες σε παράνομα ζευγάρια. Καπνέμπορος (ύπανδρος) νοίκιασε διαμέρισμα στην οδό Φιλώτα όπου γευόταν τα ρόδα μιας όμορφης Κωνσταντινοπολίτισσας μοδιστρούλας.³ Στις καπναποθήκες δε οι σχέσεις εξουσίας και οι εσωτερικοί χώροι πρόσφεραν το κατάλληλο περιβάλλον για τη διακόρευση ανήλικων κοριτσιών που εργάζονταν εκεί αντί πινακίου φακής.⁴
Η πορνεία, νόμιμη ή παράνομη, ήταν αποτέλεσμα της εξαθλίωσης και της ορφάνιας νεαρών, ευάλωτων γυναικών που κινούνταν στα στενά σοκάκια των προσφυγικών συνοικισμών. Κυκλώματα αποπλάνησης κοριτσιών και γυναικών, στα οποία εμπλέκονταν και υψηλά ιστάμενοι πολίτες, αποκαλύπτονταν συχνά στον Τύπο. Προαγωγοί, άνδρες ή γυναίκες δε δίσταζαν να εξωθήσουν στην πορνεία προσφυγοπούλες. Η σωματεμπορία και η πορνεία ήταν σημαντικές δραστηριότητες της οικονομικής ζωής στη Δράμα. Η άνθησή τους την περίοδο του Μεσοπολέμου ήταν απο- τέλεσμα της μεγάλης κοινωνικής κρίσης που προκάλεσε στην πόλη η έλευση των προσφύγων.⁵ Τα φαινόμενα αυτά ενδημούσαν τότε και σε άλλες προσφυγουπόλεις. Γνωστή η κακόφημη Μπάρα της Θεσσαλονίκης,⁶ τα Βούρλα και η Τρούμπα στην περιοχή του Πειραιά.

Ο αντρικός πληθυσμός που επιθυμούσε ερωτικές περιπτύξεις με κάτι πιο εξωτικό, με ξανθιές, καλλίγραμμες ευρωπαίες χορεύτριες, ξενυχτούσε στα καμπαρέ μεθώντας με δροσερό αφρώδη καμπανίτη ‒ κοινώς σαμπάνια. Για έναν τοπογραφικό προσδιορισμό, ενδεικτικά σημειώνουμε τα πιο γνωστά: στην οδό Ίωνος Δραγούμη το καφωδείο των αδελφών Φούσκα, το καμπαρέ του επιχειρηματία Ευάγγελου Ζαχάρη και το καφωδείο του «Παράδεισος» στην οδό Κωνσταντινουπόλεως, στην ίδια οδό και το καμπαρέ-ντάνσιγκ το «Πράσινο σαλόνι». Τα τολμηρά μουσικοχορευτικά θεάματα των κέντρων αυτών εκτόξευαν την αδρεναλίνη ξενύχτηδων και γλεντζέδων. Τα σεπαρέ στα καμπαρέ πρόσφεραν ιδιωτικότητα για να ικανοποιήσουν τα γούστα πελατών που είχαν να ξοδέψουν. Η λέξη σεπαρέ, ταυτισμένη με τη σεξουαλική ζωή του Μεσοπολέμου, σήμαινε έναν απομονωμένο χώρο σε κέντρο διασκέδασης, σε πατάρι ή σε υπόγειο, όπου οι πελάτες είχαν τη δυνατότητα να απολαύσουν το ποτό τους και να ζήσουν μια ερωτική περιπέτεια. Ξέφρενες οι νύχτες στα περίφημα καμπαρέ της Δράμας μέχρι τις 3.30 ώρα πρωινή (τα φώτα έσβηναν στις 4) και μέχρι τις 2.30 στα καφωδεία. Και οι ξενύχτηδες για πατσά στου Μερακλή.

Μια «καινοτομία» ενός επιχειρηματία έφερε τα πάνω κάτω στη βραδινή διασκέδαση. Στα εξοχικά κέντρα του εμφανίστηκαν δύο γκαρσόνες να σερβίρουν, και επειδή τα κέντρα αυτά, ως αναμενόταν, έκαναν χρυσές δουλειές, κάποιοι διευθυντές παρόμοιων κέντρων έσπευσαν όπως όπως να περισυλλέξουν από τους δρόμους γυναίκες ελευθεριάζουσες και να αντικαταστήσουν με αυτές τα γκαρσόνια τους. Οι συνέπειες ήταν μοιραίες. Οι γκαρσόνες μετέδωσαν «αφθόνως και γενναιοδώρως το αφροδίσιον προϊόν αυτών».⁷ Η αυτοκτονία νεαρού, γόνου εύπορης οικογένειας, που κόλλησε αφροδίσιο από γκαρσόνα συντάραξε την τοπική κοινωνία. Ας όψεται το Τμήμα Ηθών που έκανε τα στραβά μάτια, παγιδευμένο ίσως στις σειρήνες της ερωτικής πρόκλησης: χωροφύλακες, θαμώνες του εξοχικού κέντρου «Ζύρνοβο», διασκέδαζαν με γκαρσόνες…

¹ Ελεύθερος Λόγος, 24.11.1925˙ Μακεδονία, 14.7.1930.
² Α.-ΣΑΣ, «Μία επικίνδυνος τάσις των γυναικών
του νομού μας», Θάρρος, 11.1.1930.
³ Θάρρος, 16.12.1928.
⁴ Θάρρος, 19.7.1925.
⁵ Γεωργία Μπακάλη, Η γένεση της νέας Δράμας: Προσφυγική εγκατάσταση και τοπική ανασυγκρότηση, Θεσσαλονίκη 2024, σ. 88-107.
⁶ Κωνσταντίνος Γ. Τζιάρας, Τα λαϊκά στρώματα στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου (1922-
1940): κοινωνική και πολιτική διάσταση της φτώχειας, (αδημ. διδ. διατριβή, ΑΠΘ 2017).
⁷ Θάρρος, 28 & 29.9.1928.