Της Νόρας Κωνσταντινίδου
Σύμφωνα με το αρχαίο ρωμαϊκό ημερολόγιο ο χρόνος είχε την αρχή του στο μήνα Μάρτιο, καθώς η Άνοιξη υπήρξε η πρωταρχική πορεία του. Σήμερα και μπροστά από πολλά, πάμπολλα χρόνια είναι στη σειρά του νέου έτους τρίτος. Πρώτος μήνας του χρόνου καθιερώθηκε από τον Ρωμαίο Ρωμύλο προς τιμή του πατέρα του, τού γενάρχη των Ρωμαίων, του Άρη, του θεού των πολέμων. Mars για τους Ρωμαίους το όνομά του. Μάρτιος λέμε εμείς στη γλώσσα μας με την ελληνική εκφορά. Στη συνέχεια ο Νουμάς Πομπίλιος (754- 675) υπήρξε ο θρυλικός δεύτερος βασιλιάς της Ρώμης μετά τον Ρωμύλο. Ο θεός Ερμής ο αγγελιοφόρο της ειρήνης. Κατά τη βασιλεία του συνέδραμε η υπό του Νουμά γενομένη διαρρύθμιση του ημερολογίου και ο Μάρτιος μήνας μετατοπίσθηκε. Βρέθηκε από πρώτος, τρίτος στη σειρά των μηνών. Την αρχή του χρόνου την επιφορτίστηκε ο Ιανουάριος προς τιμήν του Ιανού, που λογίζεται ως θεός ειρηνικός. Το βέβαιον είναι και σύμφωνα με τον Πλούταρχο η μετατόπιση του Μαρτίου από τον τρίτο μήνα γίνηκε μετά το 153 π. Χ.
Ο Μάρτιος μήνας ανταποκρίνεται έμπρακτα στα περισσότερα από τα συνταιριασμένα γνωρίσματά του. Προσωνύμια λέγονται και είναι συνδεδεμένα με τις καιρικές συνθήκες, τις φυσικές ανωμαλίες ως αναταράξεις που προκύπτουν με θεϊκή βούληση:« Ο Μάρτης μια κλαίει μια γελάει». Κλαψομάρτη και Κλαψιάρη, τον αποκάλεσαν. Γδάρτη και Παλουκοκάφτη» τον ονόμασαν. «Πεντάγνωμο» τον είπαν και ο λόγος ορίζεται να πεζογελά με τις ευρηματικές λέξεις που θυμόσοφα του αποδίδονται: Μη σε γελάσει ο Μάρτης το πρωΐ και χάσεις την ημέρα. Όσο για τον κάτοχο του μήνα. Λέγεται: «Από Μάρτη καλοκαίρι και από Αύγουστο χειμώνας». Μακρινάρι γίνεται το καλοκαίρι καθώς η χαρά πολλαπλασιάζεται ώσπου να φθάσει στον κάπως μακρινό μήνα, τον Αύγουστο.
Παρά πέρα με τον έμμετρο λόγο σε χρήση τα ευφυολογήματα και τα χαριτολογήματα πληθαίνουν και ο Μάρτης πασίχαρης καμαρώνει μπερδεμένος.
«Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος πέντε φορές εχιόνισε
και πάλι το μετάνιωσε που δεν εξαναχιόνισε».
Η πτώση του χιονιού ενισχύει συχνά τη ρομαντική διάθεση των ανθρώπων ενώ η κλιματική παρουσία δεν παραμένει αμέτοχη. Προσφέρει χαρά, προκαλεί και ευχολόγια. Για το λόγο αυτό κατά το Μάρτιο μήνα στα χώρια μας πάνω στα βουνά μας η ευδιάθετη πρόθεση δεν περνάει απαρατήρητη. Γίνεται ευχή, που εκφωνείτε όπως στις παρακάτω γαμήλιες προσλαλιές:
Όπως στον Μάρτη τα βουνά ασπρίζουν από τα χιόνια
έτσι να ασπρίζουν τα μαλλιά της νύφης από τα χρόνια.
Οι αγρότες μας προσηλωμένοι στην ύπαιθρο και στις γεωργικές καλλιέργειες, από συνήθεια ή καλύτερα με το νου στραμμένο στις καιρικές συνθήκες ατενίζουν τον περίγυρο και συχνά τον ουρανό. Περιέργως πως, άνετα αναγνωρίζουν τα σημάδια που δίνει η μάνα φύση που την τιμούν και την ερμηνεύουν λογικά, Τα σημεία που φιλοξενούνται καθημερινά ως τη νέα εκδοχή πολύτιμα. Το χιόνι τους απασχολεί μαρτιάτικα. Οι βροχές και τα χιόνια ανασκαλίζουν τη μνήμη και οι ερωτήσεις δίνονται με το δυνητικό αν!
«Αν ρίξει ο Μάρτης δυο νερά και ο Απρίλης άλλο ένα
χαρά σ’ εκείνον τον ζευγά π’ έχει πολλά σπαρμένα;».
Ο Λαός πίστευε και πιστεύει: Από Μάρτη καλοκαίρι και από Αυγούστο Χειμώνας, όπως γράφτηκε λίγο παραπάνω. Ωστόσο σώζουν συμβολικά οι παραινέσεις που δίνονται: «Φύλα ξύλα για το Μάρτη, για να μην κάψεις τα παλούκια». Πανελλήνια είναι η Παράδοση για την γραία η οποία κατά το τέλος του μήνα Μαρτίου (νομίζοντας ότι πέρασαν οι μέρες οι παγερές που την έχουν ταλαιπωρήσει), επενεργεί απρόοπτα. Τελεία κα παύλα στις πικρές άγριες ημέρες για τις οποίες απερίσκεπτα εκφώνησε μια φράση που της ήρθε στο στόμα . « Πριτς Μάρτη μου!». Ο Μάρτης όμως θύμωσε και «κοκάλωσε τη γραία». Για το λόγο αυτό οι πρώτοι τρεις ή έξη μέρες του Μαρτίου λέγονται «μέρες της γριάς» ή αποφράδες. Οι Αποφράδες μέρες προσδιορίζουν εξαιρετικά δυσάρεστα γεγονότα. Κι ο Θεός: (Είδες; Δεν είδα! Άκουσες; Δεν άκουσα! υποτίθεται να απαντά αξεδιάλυτα, αν παρ’ ελπίδα ερωτηθεί).
Μεγαλοδύναμος Θεέ μου είσαι. Δόξα Συ, αναπέμπει ο πιστός. Κι ο Γεωργός αναλογίζεται: (Χιόνισε… και οι φύτρες του σταριού καταπράσινες πλέον βγήκαν (από σπαρμένες στη γη), στην επιφάνεια. Άπλωσαν τους βλαστούς τους πάνω στο έδαφος και αποκοιμήθηκαν κάτω από το χιόνι). Έτσι, εξηγείται το κατά πως το ένα σπυρί σταριού που με τη σπορά σπάρθηκε και φύτρωσε μόνο του. Δεν (αντέχει στη μοναξιά). Η παραδίπλα της μιας ρίζας φύτρα από το σπαρμένο σπυρί που βλάστησε, έβγαλε της χαράς τα πολλά παράρριζα . Τόσο πολλά που παραξενεύουν. Ωστόσο, επεξηγούν, όχι με λόγια αλλά με πράξεις. Μόλις ο Μάρτης καταναλώνει τις μέρες του γύρω από το μοναχικό σπυρί της σποράς, ακολουθούν τα ριζώματα.
Μαζί με τη βροχή που σχεδόν πάντα ακολουθεί, «ο Μάρτης εμψυχώνει τον Θεριστή που έχαιρε». Χαίρονταν μαζί του κι ο γεωργός. Τα χέρια του έτριβε κι έλεγε: «Κάλλιο Μάρτης καρβουνιάρης παρά Μάρτης λιοπυράρης.
Αλλά και τον Μάρτη μήνα οι ακτίνες του ήλιου ιδίως το πρωί θεωρούνται λίαν καυστικοί. Γ ια το λόγο αυτό σύμφωνα με το έθιμο φορούν τον μάρτι μια κοκκινόασπρη κλωστή στον καρπό του ενός χεριού, ώσπου να δουν τα χελιδόνια, λέγοντας παράλληλα: «Όποιος έχει κόρη ακριβή το Μάρτη μήνα του ήλιου το μάτι να μην τη δει», προσθέτοντας και τη συμβουλή: «Το Μάρτη στον ήλιο να μην κοιμηθείς ».
Αποδίδονται ξεχωριστοί χαιρετισμοί ατενίζοντας την αναγεννώμενη φύση. Η υποδοχή της Άνοιξης πανηγυρίζεται με αγύρτικα άσματα κυρίως από μικρούς μαθητές οι οποίοι την 1η Μαρτίου περιέρχονται από σπίτι σε σπίτι, έχοντας πάνω στο κεφάλι ομοίωμα χελιδονιού και στεφάνια από λουλούδια πανέμορφα. Άδοντες ζητούν φιλοδωρήματα από τις νοικοκυρές, Το έθιμο αυτό είναι πανάρχαιο προ χριστιανικό και λέγεται « χελιδόνισμα», με παράλληλα τραγούδια, όπως:
Ήρθεν, ήρθε χελιδόνα
ήρθεν κι’ άλλη μεληδόνα
κάθισε και λάλησε
και γκλυκά κελάδησε
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ
Συ καλή νοικοκυρά
έμπα στο κελλάρι σου
φέρ’αυγά περδικωτά…
Στη σχολική ζωή οι μικροί μαθητές δεν έχουν καμία διάθεση να περιοριστούν στα εποχιακά και μόνον αυτά τραγούδια. Οι γιορτινές ημέρες και κυρίως αυτές του Μαρτίου είναι υπολογίσιμες . Κορυφαία όλων ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου την 25η Μαρτίου, όπως μεταξύ των άλλων οι Κωδωνισμοί του ημέρας του Ευαγγελισμού, την αυγή και πριν ο ήλιος ανατέλλει. Την ημέρα της 25ης Μαρτίου τα παιδιά του σχολείου έτρεχαν για να δώσουν το παρόν στους κήπους στα αμπέλια, στα χωράφια τραγουδώντας με κωδωνισμούς το «όλη Δόξα όλη χάρη». Η συνέχεια της ημέρας αποτελεί ανέσβηστη της μνήμης την εγγραφή.