Σάββατο Λαζάρου
Στήν πρώτη Ἐκκλησία, τό Σάββατο τοῦ Λαζάρου ονομαζόταν «ἀναγγελία τοῦ Πάσχα». Καί πράγματι, αὐτό τό Σάββατο ἀναγγέλλει καί προμηνύει τό ἑπόμενο Σάββατο, πού γιορτάζεται ἡ εἰς Ἅδου κάθοδος τοῦ Χριστοῦ. Ὁ χαρακτήρας τοῦ Σαββάτου τοῦ Λαζάρου εἶναι ἰδιότυπος. Διότι, ἐνῶ εἶναι Σάββατο, ἔχουμε τήν αἴσθηση Κυριακῆς, ἡμέρα πού ἔχει ἀναστάσιμη ἀτμόσφαιρα. Ἡ χαρά πού διαποτίζει τίς ἀκολουθίες αὐτῆς τῆς ἡμέρας τονίζει ἕνα κεντρικό
θέμα: τήν ἐπερχόμενη νίκη τοῦ Χριστοῦ κατά τοῦ Ἅδη. Ἅδης εἶναι ο βιβλικός ὅρος πού
χρησιμοποιεῖται γιά νά ὁρίσει τόν θάνατο μέ τήν παγκόσμια κυριαρχία του. Ἀλλά τώρα, μέ τήν ἀνάσταση τοῦ Λαζάρου, «ὁ θάνατος ἀρχίζει νά τρέμει». Τό Ἀπολυτικίο τῆς ἑορτῆς ἀρχίζει μέ τή φράση, «τήν κοινήν Ἀνάστασιν πρό τοῦ σοῦ Πάθους πιστούμενος, ἐκ νεκρῶν ἤγειρας τόν Λάζαρον, Χριστέ ὁ Θεός…». Ἡ ἀνάσταση τοῦ Λαζάρου βεβαιώνει καί τή δική μας ἀνάσταση ἐκ νεκρῶν. Τό θαῦμα πού ἐπιτελεῖ ὁ Χριστός βεβαιώνει, ἐπίσης, τήν ἀλήθεια τῆς
Ἐκκλησίας, ὅτι ὁ Χριστός ἔχει δύο φύσεις, τήν θεϊκή καί τήν ἀνθρώπινη. Μᾶς λέει ἕνα τροπάριο τῆς ἡμέρας: «Βαδίζεις, δακρύζεις καί μιλᾶς, Σωτήρα μου, γιά νά δείξεις τήν ἀνθρώπινή σου φύση. Γιά νά φανερώσεις δέ τή θεϊκή σου φύση, ἀνασταίνεις τόν Λάζαρο».
Στό κοντάκιο-ὕμνο τῆς ἑορτῆς ὁ ἱερός ὑμνογράφος καταγράφει τίς ἰδιότητες τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Χριστός εἶναι ἡ πάντων χαρά, ἡ Ἀλήθεια, τό Φῶς, ἡ Ζωή, ἡ Ἀνάσταση. Ἀπό ἄπειρη ἀγάπη ἔρχεται στόν κόσμο, ὄχι ἀπό ἀνάγκη, γιά νά ἀναστήσει τόν ἄνθρωπο, νά τοῦ χαρίσει τήν
ἄφεση, νά τόν ὁδηγήσει στή Βασιλεία του. Ἄς γευθοῦμε, λοιπόν, φέτος τό Πάσχα, τή χαρά τῆς ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου μας, τοῦ Λαζάρου καί τῆς δικῆς μας.
Κυριακή Βαΐων βράδυ
Ἀπό ἀπόψε τό βράδυ εἰσερχόμαστε πλέον στόν λειτουργικό κύκλο τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος. Οἱ ἀκολουθίες τοῦ Ὄρθρου τῶν τριῶν πρώτων ἡμερῶν, πού τελοῦνται τό προηγούμενο βράδυ, ὀνομάζονται «ἀκολουθίες τοῦ Νυμφίου» ἤ τά «Νύμφια», πού σημαίνει στή γλώσσα
μας ἡ ἀκολουθία τοῦ γαμπροῦ. Ἀπό ποῦ προῆλθε ἡ ὀνομασία; Ὁ Χριστός χρησιμοποίησε πολλές εἰκόνες καί παραβολές γιά νά περιγράψει τή βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Ἡ κυριότερη εἶναι ἡ εἰκόνα τοῦ γάμου, ὅπως φαίνεται στήν παραβολή τῶν δέκα παρθένων. Ὁ γάμος εἶναι ἕνα γεγονός χαρᾶς καί θεωρεῖται εὐτυχής ὅποιος βρεθεῖ σέ γάμο. Ὁ Χριστός εἶναι ὁ νυμφίος τῆς
Ἐκκλησίας καί κάθε ἀνθρώπινης ψυχῆς. Ἔρχεται νά τελέσει τούς μυστικούς γάμους, νά συναντηθεῖ καί ἑνωθεῖ μαζί μας. Καί ἀναμένει τή δική μας ἀνταπόκριση στό κάλεσμα του.
Στό ἀποψινό συναξάρι διαβάζουμε: «Τήν ἁγία καί Μεγάλη Δευτέρα φέρνουμε στή θύμησή μας τον μακάριο Ἰωσήφ τόν πάγκαλο καί τή συκιά πού ξεράθηκε ὅταν τήν καταράστηκε
ὁ Κύριος». Τήν ἡμέρα, δηλαδή, αὐτή ἡ Ἐκκλησία βάζει μπροστά μας δύο ὑποδείγματα. Ἕνα θετικό κι ἕνα ἀρνητικό. Ὁ Ἰωσήφ εἶναι τό θετικό ὑπόδειγμα, ἡ ἄκαρπη συκιά τό ἀρνητικό.
Ὁ Ἰωσήφ, πρόσωπο ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη, προτυπώνει καί προεικονίζει τό πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, τό Πάθος καί τήν Ἀνάστασή του. Καί ἀποτελεῖ φωτεινό παράδειγμα γιά μᾶς. Διότι ἦταν πάγκαλος, ὄμορφος, λαμπρός, πού ἀντιστάθηκε στήν ἁμαρτία. Ἀγαποῦσε τόν πατέρα του καί τ’ ἀδέλφια τά συγχώρεσε γιά τό φθόνο τους. Ἀντίθετα, ἡ ἄκαρπη συκιά φανερώνει ὅτι πλησιάζει ἡ ὥρα τῆς Κρίσεως, καί ἡ Κρίση θά γίνει βάσει τῶν καρπῶν καί ὄχι τῶν φύλλων. Δηλαδή, βάσει τῶν ἔργων καί ὄχι τῶν ἐξωτερικῶν τύπων. Διότι, «κάθε δένδρο πού δέν ἔχει καρπούς, κόβεται καί καίεται στή φωτιά». Ἄς προσέξουμε: Ποῦ εἶναι οἱ καρποί;
Ποῦ εἶναι ἡ πνευματικότητα; Ποῦ εἶναι ἡ ἀγάπη; Ποῦ εἶναι τά καλά μας ἔργα; Ποῦ εἶναι οἱ θυσίες μας; Ὁ Χριστός ἀναζητεῖ καρποφόρους χριστιανούς!
Μεγάλη Δευτέρα βράδυ
Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, στό συναξάρι τῆς σημερινῆς ἡμέρας διαβάζουμε: «Κατά τήν Ἁγία καί
Μεγάλη Τρίτη φέρνουμε στή θύμησή μας τήν παραβολή τῶν δέκα Παρθένων ἀπό τό ἱερό Εὐαγγέλιο». Ἡ Μεγάλη Τρίτη εἶναι γεμάτη νοσταλγία καί προσμονή. Τά τροπάρια
ἀναφέρονται κυρίως στήν παραβολή τῶν δέκα Παρθένων, τῶν ταλάντων, τοῦ τέλους τοῦ κόσμου καί τῆς κρίσης. «Μή μείνωμεν ἔξω τοῦ νυμφῶνος Χριστοῦ». Αὐτό εἶναι τό μήνυμα τῆς σημερινῆς ἡμέρας. Ἡ συνάντηση μέ τόν Χριστό δέν εἶναι ἀπροϋπόθετη. Χρειάζεται πάνω ἀπ’ ὅλα ἐγρήγορση, ἑτοιμότητα ψυχῆς, νήψη καρδιᾶς, προετοιμασία, μετάνοια. Ὁ Χριστός ζητᾶ ἀπό μᾶς μιά συγκεκριμένη στάση ζωῆς πού θεμελιώνεται πάνω στή διαρκή ἐγρήγορση.
Χωρίς αὐτήν ὁ ἄνθρωπος βρίσκεται μακριά ἀπό τό Χριστό, ὅ,τι κι ἄν ὁ ἴδιος νομίζει.
Γι’ αὐτό καί ἡ Ἐκκλησία, σοφά ἐνεργώντας, προβάλλει σήμερα ὡς πρότυπα τίς φρόνιμες παρθένες, οἱ ὁποῖες προνόησαν γιά τά ἀναγκαῖα καί δέν ἀφέθηκαν ὅπως οἱ μωρές στήν ἀμέλεια, τήν ἀναβλητικότητα καί τήν ἀδιαφορία. Οἱ πέντε μωρές παρθένες δέν εἶχαν «ἔλαιον». Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἑρμηνεύουν τό «ἔλαιον» μέ τό «ἔλεος», δηλαδή τήν ἀγάπη. Ἀναπλήρωναν τό λάδι τῆς ἀγάπης μέ τόν ἐγωϊσμό καί τήν αὐτοπεποίθηση τῆς παρθενίας τους. Ὁ ἐγωϊσμός δέν προσφέρει τήν ἀγάπη στούς ἀνθρώπους ἀλλά τή διαστρέφει καί τήν γυρίζει στόν ἑαυτό του. Ἡ ἑτοιμότητα, ἡ μετάνοια, ἡ καλλιέργεια τῶν ἀρετῶν, ἡ
ἐγρήγορση εἶναι ἀπαραίτητα γιά τόν ἄνθρωπο ὥστε νά δεχθεῖ τόν νυμφίο Χριστό.
Μέ τήν λάμψη τῶν ἀρετῶν καί τήν ὀρθή πίστη, πού εἶναι βέβαια δωρεές τοῦ Θεοῦ, θά φέρει τό ἄφθαρτο στεφάνι στούς ἀθλητές τοῦ Χριστοῦ. Εἴθε νά τό λάβουμε κι ἐμεῖς.
Μεγάλη Τρίτη βράδυ
Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, στό συναξάρι τῆς σημερινῆς ἡμέρας διαβάζουμε: «Κατά τήν Ἁγία καί Μεγάλη Τετάρτη οἱ Ἅγιοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὅρισαν νά θυμούμαστε τήν ἁμαρτωλή γυναίκα, πού ἄλειψε μέ ἀρώματα τόν Κύριο, γιατί αὐτή ἡ εὐλαβής πράξη ἔγινε λίγο χρόνο
πρίν ἀπό τό σωτήριο Πάθος Του». Ἡ Ἐκκλησία μᾶς παρουσιάζει μιάν ἀντίθεση. Τοῦ Ἰούδα καί τῆς Πόρνης, τῆς ἀπελπισίας καί τῆς πίστης, τῆς πώρωσης καί τῆς μετάνοιας, τῆς προδοσίας καί τῆς εὐγνωμοσύνης. Ἡ μετάνοια εἶναι ἡ δίδυμη ἀδελφή τῆς ἐγρήγορσης. Ἡ ἐγρήγορση
ὁδηγεῖ στή μετάνοια καί ἡ μετάνοια στήν ἐγρήγορση. Δέν μπορεῖ νά ὑπάρξει μετάνοια χωρίς ἐγρήγορση οὔτε κι ἐγρήγορση χωρίς μετάνοια. Νά ἐπισημάνουμε ἐδῶ κάτι πολύ οὐσιῶδες. Ἡ μετάνοια δέν εἶναι μόνον ἡ ἁπλή μεταμέλεια οὔτε καί ἡ τυπική ἀναγνώριση ἑνός σφάλματος.
Ἡ μετάνοια εἶναι αὐτό πού ἠ ἴδια ἡ λέξη ἀναφέρει, δηλαδή, ἀλλαγή νοῦ, μεταστροφή ζωῆς, μεταβολή στόχων, ἐπανιεράρχηση προτεραιοτήτων. Ἡ εἰλικρινής μετάνοια γεννᾶ τό μίσος καί τήν ἀποστροφή πρός τήν ἁμαρτία καί ὁδηγεῖ τόν ἄνθρωπο σέ μιά ἐσωτερική ἀναγέννηση. Ὁ μετανοημένος ἄνθρωπος εἶναι «νέος» ἄνθρωπος. Ἔχει κηρύξει ἀδυσώπητο πόλεμο κατά τοῦ ἁμαρτωλοῦ παρελθόντος καί προσβλέπει μέ ἐλπίδα στό ἔλεος, τήν ἀγάπη καί τή συγχωρητικότητα τοῦ φιλάνθρωπου Θεοῦ. Σὠθηκε ἡ πόρνη ἐπειδή μετανόησε. Χάθηκε ὁ Ἰούδας γιατί ραθύμησε καί παρέμεινε ἀμετανόητος. Σώθηκε ἡ πόρνη γιατί παρά τήν κατάντια της δέν ἔχασε τήν ἐλπίδα της. Χάθηκε ὁ Ἰούδας γιατί ὅλη του τήν ἐλπίδα τή στήριξε στό χρῆμα, στόν χρυσό καί ὄχι στόν Χριστό. Καί ὁ πλοῦτος, τό ξέρουμε, εἶναι ὁ πιό ἄπιστος φίλος! Ποιό ἦταν τό ἀντίτιμο τῆς προδοσίας. Τριάντα ἀργύρια. Μικρότερη ἡ τιμή ἀπ’ ὅσο θά ἀγόραζε κανείς ἕνα γαϊδούρι! Τόσο τυφλώνει τόν ἄνθρωπο ἡ φιλαργυρία. Ποτέ νά μήν προδώσουμε τόν Κύριό μας καί τούς συνανθρώπους μας.
Μεγάλη Τετάρτη βράδυ
Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, στό συναξάρι τῆς σημερινῆς ἡμέρας διαβάζουμε: «Τήν Ἁγία καί Μεγάλη Πέμπτη, οἱ ἅγιοι Πατέρες, πού ὅλα τά ρύθμισαν σωστά καί τά παρέδωσαν σέ μᾶς, ἀντλώντας ἀπό τά ἱερά Εὐαγγέλια καί τούς θείους Ἀποστόλους, καθόρισαν νά γιορτάζουμε
τέσσερα γεγονότα: τόν ἱερό Νιπτήρα, τόν Μυστικό Δεῖπνο, δηλαδή τήν παράδοση τῶν φρικτῶν Μυστηρίων, τή θαυμαστή Προσευχή τοῦ Κυρίου καί τήν Προδοσία τοῦ Ἰούδα».
Καθένα ἀπό τά τέσσερα αὐτά γεγονότα ἐμπερικλείει μέσα του τό μεγαλεῖο τῆς ἄμετρης ἀγάπης τοῦ σαρκωμένου Θεοῦ γιά τόν ἄνθρωπο. Πρῶτον, τό πλύσιμο τῶν ποδιῶν τῶν
μαθητῶν του ἀποτελεῖ αἰώνιο καί ἀξεπέραστο μήνυμα ἐθελουσίας, δυναμικῆς καί καρποφόρας ταπείνωσης. Ἡ ἐν Χριστῷ ζωή εἶναι ζωή ταπείνωσης καί ὄχι ἐξουσίας.
Δεύτερον, ὁ μυστικός Δεῖπνος εἶναι τό κεντρικότερο μέρος τῆς πίστης μας. Ὁ Ἰησοῦς κόβει τό ψωμί καί τό δίνει. Βάζει τό κρασί στό ποτήρι καί τό δίνει. Καί λέει, «αὐτό εἶναι τό σῶμα μου καί αὐτό εἶναι τό αἷμα μου». Λέει «εἶναι», δέν λέει «μοιάζει». Ὁ ἀμνός τοῦ Θεοῦ «θύεται» γιά τή ζωή καί τή σωτηρία τοῦ κόσμου. Γι’ αὐτό ἡ Ἐκκλησία μᾶς προτρέπει νά πλησιάσουμε τή μυστική Τράπεζα μέ καθαρές ψυχές.
Τρίτον, ἡ γεμάτη ἀγωνία προσευχή τοῦ Ἰησοῦ στόν κῆπο τῆς Γεθσημανῆ φωτίζει τήν ἀνθρώπινη διάσταση τοῦ Κυρίου. Διστάζει μπροστά στήν ὀδύνη πού πλησιάζει. Οἱ ἐνδοιασμοί ὅμως δίνουν τή θέση τους στήν ὑπακοή: «Πατέρα μου, νά μή γίνει αὐτό πού θέλω ἐγώ ἀλλά ὅπως θέλεις ἐσύ».
Καί τέταρτον, ἡ προδοσία τοῦ Ἰούδα ἀντιπροσωπεύει τήν ἀντίδραση τῶν πιό σκοτεινῶν δυνάμεων τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης: ἡ φιλαργυρία, ἡ ἀσέβεια, ἡ ἀγνωμοσύνη καί ἡ διαβολή βρίσκουν στή μορφή τοῦ αἰώνιου Ἰούδα τόν καλύτερο ἐκφραστή τους.
Καί δέν εἶναι τυχαῖο ὅτι, ἐνῶ ὁ Χριστός εἶναι ἡ καταξίωση τῆς ζωῆς, ὁ Ἰούδας εἶναι ἡ ἀπαξίωση τῆς ζωῆς, εἶναι ὁ θάνατος. Γι’ αὐτό καί αὐτοκτονεῖ! Ὁ Κύριος νά μᾶς ἀπαλλάξει ἀπό τέτοια διαστροφή.
Μεγάλη Πέμπτη βράδυ
Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, στό συναξάρι τῆς σημερινῆς ἡμέρας διαβάζουμε: «Τήν Ἁγία καί Μεγάλη Παρασκευή τελοῦμε τήν ἀνάμνηση γιά τά ἅγια καί σωτήρια καί φρικτά Πάθη τοῦ Κυρίου καί Θεού καί Σωτήρα μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Τά φτυσίματα, τά χτυπήματα στήν κεφαλή καί στό πρόσωπο, τίς βρισιές, τίς κοροϊδίες, τήν προφυρή χλαίνη, τό καλάμι, τό σφουγγάρι, τό ξίδι, τά καρφιά, τή λόγχη. Καί πάνω ἀπ’ ὅλα τό Σταυρό καί τό θάνατο, πού μέ τή θέλησή του καταδέχθηκε γιά μᾶς. Κι ἀκόμα τή σωτήρια ομολογία πάνω ἀπό τό Σταυρό τοῦ καλόγνωμου ληστῆ, πού σταυρώθηκε μαζί μέ τόν Κύριο».
Ἀπ’ τή νύχτα παρακολουθεῖ ἡ Ἐκκλησία στιγμή-στιγμή τά γεγονότα. Διαβάζονται οἱ δώδεκα εὐαγγελικές περικοπές πού σταδιακά μᾶς ξετυλίγουν τήν ἀγωνία καί τό πάθος. Ἀπ’ τό ἀνώγειο τοῦ μυστικοῦ δείπνου στή Γεθσημανή, ἀπό τή Γεθσημανή στό Συνέδριο, ἀπό τό Συνέδριο στό Πραιτώριο-Διοικητήριο, ἀπό τό Πραιτώριο στόν αἱματοβαμμένο Γολγοθά καί τέλος ἀπ’ τό Γολγοθά στόν τάφο.
Ὁ εὐαγγελιστής Ἰωάννης, στό πρῶτο ἀποψινό Εὐαγγέλιο, μᾶς παραδίδει τήν ἀρχιερατική προσευχή τοῦ Ἰησοῦ, ἡ ὁποία εἶναι ἀποχαιρετιστήριος λόγος. Οὐσιαστικά πρόκειται περί διδασκαλίας ἡ ὁποία συμπληρώνει τήν ἐπί τοῦ Ὄρους Ὁμιλία του.
Ἡ ἀρχιερατική προσευχή εἶναι καί μία προσευχή γιά τήν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας. Καί γι’ αὐτό παραμένει διαχρονικά ἐπίκαιρη.
Ὁ Ἰησοῦς, στήν προσευχή αὐτή, ἀναφέρει στόν Πατέρα του ὅτι ὁλοκλήρωσε τό ἔργο πού Τοῦ ἀνέθεσε, γιά νά γνωρίσουν οἱ ἄνθρωποι τή δυνατότητα τῆς αἰώνιας ζωῆς.
Τό ἔργο αὐτό θά ὁλοκληρωθεῖ ἀπόψε στό ἑκούσιο (θεληματικό) Πάθος Του. Ὁ Κύριος δόξασε τόν Θεό-Πατέρα μέ τήν ἑκούσια θυσία Του. Ὁ Σταυρός τοῦ Κυρίου γιά μᾶς τούς ὀρθόδοξους χριστιανούς δέν εἶναι τόσο τό ἀποκορύφωμα τῆς ταπείνωσης τοῦ Χριστοῦ, ὅσο ἡ ἀποκάλυψη τῆς θείας δυνάμεως καί δόξας.
Μεγάλη Παρασκευή πρωΐ
Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, Τήν Μεγάλη Παρασκευή τό πρωΐ τελοῦνται οἱ ἀκολουθίες τῶν Μεγάλων Ὡρῶν. Ὀνομάζονται καί Βασιλικές Ὧρες, γιατί οἱ ψαλμοί πού τίς ἀποτελοῦν ἔχουν Μεσσιακό χαρακτήρα καί ἀναφέρονται στόν Βασιλέα–Μεσσία Χριστό.
Ὁ 21ος Ψαλμός, γιά παράδειγμα, εἶναι ὁ κατ’ ἐξοχήν Μεσσιακός. Τό πρόσωπο πού πάσχει καί ὑποφέρει εἶναι μέν ὁ Δαβίδ καί κατά προέκταση ὁ Ἰσραήλ. Ὅμως, ὅλος ὁ Ψαλμός παραπέμπει στό πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καί στό σωτήριο Πάθος του.
Γιά παράδειγμα, λέει: «Θεέ μου, γιατί μέ ἐγκατέλειψες;… Ὅσοι μέ βλέπουν, χλευάζουν… Μ’ ἔριξες σέ χωμάτινο τάφο θανάτου… Μοίρασαν τά ροῦχα μου καί γιά τόν χιτώνα μου ἔριξαν κλῆρο…».
Ἰδιαίτερα ὁ προφήτης Ἠσαΐας περιγράφει μέ ἐξαιρετική σαφήνεια τά πάθη καί τή δόξα τοῦ Χριστοῦ. Γι’ αὐτό οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας τόν θεωροῦν πέμπτο Εὐαγγελιστή.
Ἄς ἀκούσουμε ὁρισμένα λόγια τοῦ προφήτη Ἡσαΐα πού ἀφοροῦν στόν Χριστό πού πάσχει: «Δέν εἶχε ὡραῖο παράστημα… δέν εἶχε καμία ὀμορφιά ἀλλά ἦταν τό πρόσωπό του παραμορφωμένο… Ἦταν γεμάτος πληγές… Αὐτός γιά τίς δικές μας ἁμαρτίες τραυματίστηκε… Σάν πρόβα-το ὁδηγήθηκε στή σφαγή… Σταυρώθηκε και ὁδηγήθηκε στό θάνατο γιά τίς ἀνομίες τοῦ λαοῦ του, ἐνῶ δέν εἶχε δικές του ἁμαρτίες…».
Μετά τίς Μεγάλες Ὧρες τελεῖται ὁ Ἑσπερινός τῆς Ἀποκαθηλώσεως ἀπό τόν Σταυρό τοῦ Τιμίου Σώματος τοῦ Κυρίου. Τά τροπάρια ἔχουν θέμα τόν θάνατο, τήν ταφή καί τήν εἰς Ἅδου Κάθοδο τοῦ Χριστοῦ. Οἱ ἱερεῖς μεταφέρουν τόν ἐπιτάφιο ἤ τό «σῶμα», δηλαδή ἕνα ὕφασμα κεντημένο πού εἰκονίζει στό κέντρο του τό νεκρό σῶμα τοῦ Κυρίου.
Ἡ Ἀκολουθία τελειώνει μέ δύο τροπάρια-Ἀπολυτίκια, στά ὁποῖα κυρίαρχα πρόσωπα εἶναι ὁ Ἰωσήφ καί οἱ Μυροφόρες, πού κατέβασαν τόν Χριστό ἀπό τόν Σταυρό καί τόν ὁδήγησαν στόν Τάφο. Μᾶς προετοιμάζουν γιά τό κοσμοϊστορικό γεγονός τῆς Ἀναστάσεως.
Μεγάλη Παρασκευή βράδυ
Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, στό συναξάρι τῆς σημερινῆς ἡμέρας διαβάζουμε: «Τήν ἡμέρα τοῦ Ἁγίου καί Μεγάλου Σαββάτου ἑορτάζουμε τήν θεόσωμη ταφή καί τήν Κάθοδο τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτήρα μας Ἰησοῦ Χριστοῦ στόν Ἅδη, ὅπου ἀνακλήθηκε ἀπό τή φθορά τῆς ἁμαρτίας τό ἀνθρώπινο γένος μας καί ὁδηγήθηκε στήν αἰώνια ζωή».
Ἡ πένθιμη ἀτμόσφαιρα ἐξακολουθεῖ νά βασιλεύει στίς ψυχές. Ἔχει χρωματισθεῖ ὅμως καί ἀπό ἕνα χρῶμα ἐλπίδας. Μεταβάλλεται σιγά σιγά σέ γιορτασμό τοῦ «μυστικοῦ Σαββάτου». Ὅσο προχωράει ἡ νύχτα, μεταβάλλεται ὁ θρῆνος σέ νικητήρια ἰαχή.
Ὁ Κύριος, ἀφοῦ τέλεσε μέ τό πάθος Του τήν «οἰκονομία», δηλαδή τήν ἀναδημιουργία, τώρα «σαββατίζει», ἀναπαύεται ὅπως τότε τήν ἕβδομη μέρα μετά τή δημιουργία, προσφέροντας τήν ἀνάπαυση ἀπό τά ἔργα τῆς ἁμαρτίας.
Στόν Ὄρθρο τοῦ Μεγάλου Σαββάτου τονίζονται ὄχι τόσο τά παθήματα τοῦ Κυρίου, ὅσο ἡ δυναμική παρουσία Του στόν Ἅδη καί ἡ νικηφόρα πάλη Του κατά τοῦ θανάτου.
Εἶναι ὁ ἐπίλογος τοῦ ὅλου δράματος, ἀλλά καί ὁ πρόλογος τοῦ ἐπερχόμενου θριάμβου. Τήν ὥρα πού ὁ θάνατος ἔχει τήν ψευδαίσθηση ὅτι νίκησε τή ζωή, ὁ Κύριος ἑτοιμάζεται νά ἁλώσει τό βασίλειο τοῦ Ἅδη. Ὁ θάνατος, χωρίς νά τό ξέρει, μετράει τίς τελευταῖες στιγμές τῆς στυγνῆς παντοδυναμίας του. Τά τροπάρια ἔχουν μέσα τους ἔντονη τήν αἴσθηση τῆς Ἀνάστασης.
Ψάλλουμε ἀπόψε τά ἐγκώμια. Πρόκειται γιά μικρά τροπάρια χωρισμένα σέ τρεῖς στάσεις. Ἐξιστοροῦν τά πάθη τοῦ Χριστοῦ, θρηνοῦν γιά τόν θάνατο καί τήν ταφή του, ὅμως φωτίζονται ἀπό τήν προοπτική τῆς Ἀνάστασης.
Τά Ἐγκώμια δέν εἶναι μοιρολόγια διότι ὑπάρχει σ’ αὐτά ἕνας συνεχής ὁραματισμός ἑνός αἰσίου τέρματος, πρός τό ὁποῖο ὁδηγοῦν τά πολλά ἀναστάσιμα προανακρούσματα.
Μεγάλο Σάββατο πρωΐ
Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, σήμερα τό πρωΐ τελεῖται ὁ Ἑσπερινός πού εἶναι προανάκρουσμα τῆς λαμπροφόρου Ἀνάστασης. Μέ τόν Ἑσπερινό συνδέεται καί ἡ πρωϊνή Λειτουργία, ἡ ὁποία ἔχει ὀνομαστεῖ «πρώτη Ἀνάσταση».
Εἶναι ἡ μέρα τοῦ ἐνταφιασμοῦ τοῦ Χριστοῦ καί τῆς καθόδου Του στόν Ἅδη. Ὁ Χριστός δίνει τήν τελική μάχη, συντρίβει τίς δυνάμεις τοῦ Ἅδη καί βγαίνει νικητής. Σήμερα, ἐπίσης, ξηροφαγοῦμε. Τηροῦμε αὐστηρά νηστεία, τό μοναδικό Σάββατο τοῦ ἔτους.
Κατά τή διάρκεια τοῦ Ἑσπερινοῦ διαβάζουμε τρία Ἀναγνώσματα ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη σχετικά μέ τήν ἡμέρα, ὡς προοίμια τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου.
Τό πρῶτο εἶναι ἀπό τή Γένεση ὅπου περιγράφονται οἱ τρεῖς πρῶτες μέρες τῆς Δημιουργίας. Ἔτσι συνδυάζεται ἡ Δημιουργία μέ τήν ἀναδημιουργία τοῦ κόσμου. Οἱ τρεῖς μέρες συνδυάζονται καί μέ τήν τριήμερη ταφή τοῦ Χριστοῦ.
Τό δεύτερο Ἀνάγνωσμα εἶναι ὁλόκληρο τό βιβλίο τοῦ Ἰωνᾶ. Περιγράφει κάποια χαρακτηριστικά γεγονότα ἀπό τή ζωή του, τά ὁποῖα ἀποτελοῦν προτύπωση τοῦ Πάθους, τῆς Ταφῆς καί τῆς Ἀνάστασης τοῦ Κυρίου.
Ἄς προσέξουμε τήν ἀναλογία ἀνάμεσα στόν προφήτη Ἰωνᾶ καί στόν Θεάνθρωπο Χριστό. Ὅπως τό κῆτος κατάπιε τόν Ἰωνᾶ, ἔτσι καί ὁ θάνατος φάνηκε νά καταπίνει τόν Κύριο. Ὅπως τό κῆτος τῆς θαλάσσης ἀπέδωσε ζωντανό τόν Ἰωνᾶ, ἔτσι καί ὁ θάνατος ἀπέδωσε ζωντανό τόν Χριστό.
Τό τρίτο κείμενο εἶναι ἀπό τόν προφήτη Δανιήλ σχετικά μέ τό καμίνι στό ὁποῖο ρίχτηκαν τρία θεοσεβούμενα παιδιά. Ἡ φωτιά δέν τά ἔκαψε.
Τό περιστατικό αὐτό εἶναι προτύπωση τῆς Ἀνάστασης. Ὅπως οἱ τρεῖς παῖδες βγῆκαν ἀλώβητοι ἀπό τήν κάμινο τοῦ πυρός, ἔτσι καί ὁ Χριστός βγῆκε ἀλώβητος ἀπό τόν τάφο.
Νά εὐχηθοῦμε νά βιώσουμε τήν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου στή ζωή μας.