Του Δημήτρη Φλαμούρη
PH.D Μαθηματικού – Συγγραφέα
Coath Θετικής Ψυχολογίας
Ενοχές. Όλοι οι άνθρωποι τις νιώθουμε. Μας κατατρέχουν και μας βασανίζουν σε διάφορες περιόδους της ζωής μας, αν είμαστε τυχεροί. Αν δεν είμαστε, απλά μένουν μαζί μας για πάντα…
Τί είναι στ’ αλήθεια αυτή η εσωτερική φωνή που μας κατακρίνει; Τί κρύβεται από πίσω;
Από την αρχή
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Όταν νιώθουμε ενοχές συνήθως τις βιώνουμε αναφορικά με ένα άλλο άτομο. Φανταζόμαστε ότι έχουμε κάτι το οποίο το έχει πειράξει. Κάτι το οποίο δεν ήταν «σωστό». Κάναμε κάτι «λάθος».
Και τότε κατηγορούμε τον εαυτό μας και του λέμε: «Είσαι άχρηστος». «Ποτέ δε θα μάθεις». «Είσαι βλάκας, πραγματικά». «Πως μπόρεσες και πάλι έκανες το ίδιο πράγμα;» «Έλεος πια, με αυτή τη βλακεία σου». «Σε σιχαίνομαι!».
Θα μπορούσαμε να επιχειρηματολογήσουμε ότι αυτό το οποίο φανταζόμαστε ότι πείραξε το άλλο άτομο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ίσως είναι στη φαντασία μας ότι το ενοχλήσαμε. Ίσως το άλλο άτομο αυτό δεν έχει πληγωθεί πραγματικά από τη συμπεριφορά μας.
Ενώ αυτό θα μπορούσε να είναι ένα πολύ ρεαλιστικό σενάριο, παραείναι εύκολο για την ανάλυσή μας. Θέλω να πάμε πιο βαθιά. Όχι να μείνουμε στα επιφανειακά γεγονότα.
Πηγαίνοντας βαθύτερα
Ας περάσουμε στο δεύτερο πρόσωπο και ας υποθέσουμε πως όντως έχεις κάνει κάτι το οποίο έχει πειράξει τον άλλον. Έστω, λοιπόν, ότι τα πράγματα είναι ακριβώς όπως τα λες και το άλλο άτομο γυρίζει και σου λέει όλα αυτά τα οποία λες εσύ στον εαυτό σου.
Το ακούς να σου λέει: «Είσαι άχρηστος». «Ποτέ δε θα μάθεις». «Είσαι βλάκας, πραγματικά». «Πως μπόρεσες και πάλι έκανες το ίδιο πράγμα;» «Έλεος πια, με αυτή τη βλακεία σου». «Σε σιχαίνομαι!».
Ποιο είναι το πρώτο συναίσθημά σου αν κάποιος σου μιλήσει έτσι;
Τι θα ένιωθες αν άκουγες αυτά τα λόγια; Ποια θα ήταν η αυτόματη αντίδρασή σου σε μια τέτοιου είδους επίθεση;
Θα έσκυβες το κεφάλι και θα έλεγες «Ναι, έχεις δίκιο…!»;
Οι περισσότεροι οι άνθρωποι που ρώτησα (αν όχι όλοι) απάντησαν πως δε θα αντιδρούσαν ανακλαστικά έτσι αν αντιμετώπιζαν ανάλογη συμπεριφορά. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα τους έβγαινε να πουν στον άλλον: «Εγώ άχρηστος; Εγώ βλάκας; Δε μας παρατάς; Με σιχαίνεσαι μια, σε σιχαίνομαι δέκα!».
Θα θύμωναν αν άκουγαν κάποιον να τους κατηγορεί με αυτά τα λόγια και αυτό το ύφος. Εσύ τι πιστεύεις ότι θα ένιωθες;
Επαναλαμβάνω. Ψάχνω την αυθόρμητη αντίδρασή σου. Όχι την επεξεργασμένη. Όχι την απάντηση που θα έδινες αν καθόσουν να σκεφτείς την κατάσταση και να ζυγίσεις το τι έκανες και τις συνέπειες που αυτό μπορεί να είχε.
Είμαι σίγουρος ότι θα θύμωνες κι εσύ αν κάποιος σου μιλούσε με αυτόν τον τρόπο…
Θυμός!
Κι εδώ είναι όλο το ζουμί! Αυτός ο θυμός είναι που κρύβεται πίσω από τις ενοχές.
Οι ενοχές είναι θυμός τον οποίο, για κάποιο λόγο, υποσυνείδητα θεωρείς ότι δεν μπορείς να εκφράσεις προς τον άλλον και τον στρέφεις προς τα εσένα.
Κάτι μέσα σου νομίζει πως δεν είναι «σωστό», δεν «πρέπει», δεν «δικαιούσαι», «απαγορεύεται» να θυμώσεις με τον άλλον. Ίσως επειδή ο άλλος είναι ένας γονέας ο οποίος είναι στο απυρόβλητο, ένας κοντινός σύντροφος, το αφεντικό σου, ίσως είναι το παιδί σου (και ποιος μπορεί να θυμώσει με το παιδί του), ίσως είναι η κοινωνία ολόκληρη.
Το συναίσθημα, όμως, υπάρχει. Είναι εκεί και ψάχνει να εκφραστεί. Έτσι, βρίσκει τη μοναδική διαθέσιμη διέξοδο και επιστρέφει και ξεσπάει επάνω σου.
Αποτέλεσμα: Θυμώνεις με τον εαυτό σου.
Αν νιώθεις ενοχές…
Κατ’ αυτόν τον τρόπο αν νιώθεις ενοχές όταν τρως ένα γλυκάκι ίσως κατά βάθος θυμώνεις με την κοινωνία (ή τη μάνα σου, το φίλο σου, κλπ), που θεωρεί ότι μόνο οι αδύνατοι είναι αποδεκτοί.
Αν νιώθεις ενοχές που ξεγέλασες τον σύντροφό σου, ίσως μέσα σου του θυμώνεις που σε έφτασε στο σημείο να τον ξεγελάσεις.
Αν νιώθεις τύψεις που είπες ψέματα στους γονείς σου, ίσως ένα μέρος σου να είναι αγανακτισμένο με το ότι δεν «επιτρέπεται» να εκφράσεις την αλήθεια σου.
Αν νιώθεις τύψεις που πήρες μια «λάθος» απόφαση, ίσως υποσυνείδητα να θυμώνεις με το ότι η ανατροφή σου σού επιβάλει να είσαι πάντα «σωστός».
Αν νιώθεις ενοχές για το ότι απογοήτευσες κάποιον, ίσως βαθύτερα να του θυμώνεις για το ότι έχει τόσο μεγάλες προσδοκίες από εσένα τις οποίες δεν μπορείς να εκπληρώσεις.
Αν νιώθεις ενοχές ότι δεν είσαι καλός γονέας ίσως θυμώνεις με το παιδί σου που σου δημιουργεί τόσες απαιτήσεις, οι οποίες σε δυσκολεύουνε πολύ.
Η λίστα δεν έχει τέλος και καμία κατάσταση δεν είναι άσπρη μαύρη.
Η γνώση είναι δύναμη
Εδώ χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε πως το γεγονός ότι νιώθεις τύψεις δε σημαίνει ότι ο θυμός σου είναι δικαιολογημένος ή όχι. Σημαίνει μόνο ότι υπάρχει. Άλλωστε τι σημαίνει δικαιολογημένος θυμός; Ποιος έχει την εξουσία να τον χαρακτηρίσει έτσι; Κανένας!
Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενο άρθρο δεν υπάρχει δίκαιο και άδικο συναίσθημα. Υπάρχει μόνο συναίσθημα. Το δικό σου συναίσθημα.
Μπορεί να νιώθεις τύψεις που έκλεψες κάτι γιατί σε θυμώνει το γεγονός ότι δεν επιτρέπεται να έχεις ό,τι ζητήσεις. Δεν επιδιώκουμε να δικαιολογήσουμε το θυμό σου. Προσπαθούμε να τον κατανοήσουμε.
Αν καταφέρεις να αντιληφθείς την πραγματική διάσταση των ενοχών σου θα μπορέσεις να σταματήσεις να κατηγορείς τον εαυτό σου και να αφαιρείς την πολύτιμη ενέργειά σου.
Θα σταματήσεις να ψάχνεις για ποιο λόγο δεν είσαι αρκετά καλός και θα αρχίσεις να ψάχνεις για ποιο λόγο είσαι θυμωμένος. Η γνώση είναι δύναμη και μόνο αν γνωρίζεις την πραγματική δυσκολία που αντιμετωπίζεις θα μπορέσεις να κάνεις κάτι γι αυτό.
Θα καταλάβεις πως δεν είσαι άχρηστος. Θυμωμένος είσαι. Ίσως κάποιος σε πίεσε παραπάνω από ό,τι άντεχες. Ίσως ένα παιδικό σου τραύμα σε έχει κάνει πολύ ευαίσθητο σε κάτι. Ίσως μια κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι σε δυσκολεύει περισσότερο από όσο μπορείς να διαχειριστείς.
Θα μπορέσεις να κατευθύνεις την ενέργειά σου στις πραγματικές αιτίες πίσω από το πολύ έντονα δυσάρεστο συναίσθημα που βιώνεις, ώστε να επιτύχεις να επιλύσεις την εσωτερική σου σύγκρουση. Όπως έχω αναφέρει και στο παρελθόν για να καταφέρεις να αγαπήσεις τον εαυτό σου πρέπει πρώτα να τον κατανοήσεις. Αν αναγνωρίσεις το θυμό σου θα μπορέσεις να τον επεξεργαστείς. Και μετά μέσα από αυτή τη διαδικασία να εξελιχθείς.
Θα χρειαστεί όμως πρώτα να καταφέρεις να γίνεις σύμμαχος του εαυτού σου. Όχι αντίπαλός του…
