Από την οθωμανική στην προσφυγική Δράμα: Μια διαφορετική εικόνα της πόλης στη φάση της μετάβασης

0
3869
Άποψη της Πλατείας Σιντριβανίου το 1906. Διακρίνεται στο βάθος ο μιναρές του Εσκί Τζαμί (του σημερινού Αγίου Νικολάου). Στον χώρο αυτό θα διαμορφωθεί την επόμενη δεκαετία η κεντρική πλατεία της Δράμας, η σημερινή Πλατεία Ελευθερίας. (Αρχείο Στράτου Κασμερίδη, δίοδος 66100, τ. 7, σελ. 37)

Αφιέρωμα των «Χ» στην Εκατονταετηρίδα 1922-2022, κάθε Δευτέρα


 

Δημήτρης Σφακιανάκης, φιλόλογος

 

Ο Σιδηροδρομικός Σταθμός, που εγκαινιάστηκε το 1896 στην οθωμανική τότε Δράμα, υπήρξε κορυφαίο έργο υποδομής −το σημαντικότερο ίσως στην ιστορική διαδρομή της πόλης μέχρι σήμερα. O Σταθμός κατέστησε τη Δράμα συγκοινωνιακό κόμβο και πόλη κλειδί στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Με την ανάπτυξη της καπνεργασίας στην περιοχή η Δράμα έγινε ασφαλής και σύντομος ταξιδιωτικός προορισμός για όλους όσοι, Έλληνες ή ξένοι, εμπλέκονταν στις καπνεμπορικές δραστηριότητες είτε στη Δράμα είτε στην Καβάλα. Ο νεότευκτος Σιδηροδρομικός Σταθμός σήμαινε την απαρχή μιας νέας πορείας για την οθωμανοκρατούμενη τότε πόλη. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η εικόνα της πόλης βελτιώθηκε (συνέβαλε σ’ αυτό και η προσθήκη εντυπωσιακών οικοδομημάτων, όπως το κτίριο του Ορφανοτροφείου και του πρώην Στρατιωτικού Νοσοκομείου), δεν κατάφερε να ξεπεράσει την οθωμανική υπανάπτυξη. Η πόλη παρέμενε μέχρι την απελευθέρωση και ένταξή της στην ελληνική επικράτεια (1913) μια τυπικά οθωμανική περιφερειακή πόλη, καθηλωμένη στην ανατολίτικη ραθυμία.

Να πώς περιγράφει σε σχετική ανταπόκριση τη Δράμα του 1912 το περιοδικό Ποντιακά Φύλλα:
“Δράμα. Η πατρίς της γνωστής αρχοντικής οικογενείας του Μαχμούτ Δράμαλη και πολλών άλλων μωαμεθανών προυχόντων ελθόντων στα ύπατα της Τουρκικής Αυτοκρατορίας αξιώματα. Το φόβητρον της περιοχής και ολοκλήρου της Ανατολικής Μακεδονίας άλλοτε. Η αντίζηλος των Ιωαννίνων του Αλή Πασά. Η χώρα των “Μπέηδων” και των “Γυφτών” με τα μέγαρά της και τους καλαμίνους οικίσκους και τας αχυροσκεπείς τρώγλας, με την πληθύν των δυσόσμων σκύλων των δρομίσκων της, με την ρυπαράναγοράν της, το απαραίτητον δια πάσαν πόλιν της Παλαιάς Τουρκίας “Πιτ-Παζάρ”, με τα στενά και ελικοειδή σοκάκια της, τα ακάθαρτα καφενεία της, τον φόρτον της ρυπαρότητός της, τους βαναύσους ακολούθους και σωματοφύλακας των αγάδων της, με τους φοβερούς κομιτατζήδες της και την παροιμιώδη στασιμότητα της διανοήσως των πολιτών της, ής εξαίρεσιν απετέλει η μικρά και φιλοπρόοδος ελληνική κοινότης….”
(Ποντιακά Φύλλα, Σεπτέμβριος 1937)

Η Πλατεία, με το σιντριβάνι (1916-1918)
(Αρχείο Στράτου Κασμερίδη, δίοδος 66100, τ. 7, σελ. 37)

Αυτή η υπανάπτυκτη Δράμα του 1912, αφού διήλθε διά πυρός και σιδήρου δύο καταστροφικές βουλγαρικές κατοχές (1912-13 και 1916-1918), δέκα χρόνια μετά, το 1922, δέχεται τα αλλεπάλληλα κύματα των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Μια πόλη 15.000 περίπου κατοίκων υποδέχεται διπλάσιο αριθμό προσφύγων. Πρωτοφανής κοσμοπλημμύρα: Οι ντόπιοι Έλληνες συνωθούνται με πρόσφυγες Μικρασιάτες, Πόντιους, Ανατολικοθρακιώτες, Βορειομακεδόνες. Και μαζί με αυτούς και οι ντόπιοι Εβραίοι, Αρμένιοι και οι χιλιάδες Οθωμανοί, δεδομένου ότι οι τελευταίοι παρέμειναν στη Δράμα ως ανταλλάξιμοι, μέχρι την αποχώρηση τους, το καλοκαίρι του 1924. Σαφώς λιγότεροι αλλά με δραστήρια παρουσία είναι και οι αλλοδαποί, Ευρωπαίοι και Αμερικάνοι, που βρίσκονται στη Δράμα ως αντιπρόσωποι, ως μεσίτες ή υπάλληλοι καπνεμπορικών εταιρειών ή ως μέλη φιλανθρωπικών οργανώσεων. Μια πανσπερμία ανθρώπων λοιπόν, με διακριτή πολιτισμική ταυτότητα, απαρτίζουν τη Δράμα του 1924. Μια Δράμα που βρίσκεται σε αβέβαιη ρευστότητα, κυοφορώντας τη μετάβασή της από το οθωμανικό παρελθόν στον πλήρη εξελληνισμό της. Αυτή η κοσμοπλημμύρα ήταν φυσικό να λειτουργεί ως πόλος έλξης για ανθρώπους κάθε προέλευσης. Καιροσκόπους, τυχοδιώκτες αλλά και αθώους μικροεμπόρους του δρόμου. Η παρουσία εκατό χρόνια πριν πλανόδιων… Κινέζων μικρεμπόρων −τόσο οικεία σ’ εμάς σήμερα− αποτελεί μια εικόνα απροσδόκητη για τη Δράμα της εποχής εκείνης. Την περιγράφει χαριτωμένα το χρονογράφημα που ακολουθεί (εφ. ΠΡΩΙΑ 27.05.1924), αποτυπώνοντας μια σχεδόν σουρεαλιστική ατμόσφαιρα της προσφυγικής Δράμας εκείνης της εποχής.

(δίοδος 66100, τ. 7, σελ. 37)

 

ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ
Ο Ι  Κ Ι Ν Ε Ζ Ο Ι

Μουστάκια μεγάλα, μουστάκια ταγκό, μουστάκια ξυρισμένα.
Σιγαρέττα, ναργιλέδες και πίπες, ματογυάλια και φακoί.
Φυσιογνωμίες κοινές ή παράξενες. Παλαιοελλαδίτες και Νεοελλαδίτες, Θράκες, Μικρασιάτες, Πόντιοι, Κιρκάσιοι, Αμερικανοί Ευρωπαίοι, εβραίοι καθώς και τα τελευταία απομεινάρια των Τούρκων. Φλυαρίες και κουτσομπολιό. Ρήτορες ανεγνωρισμένοι, ρήτορες του υπαίθρου και των κάρρων. Δανδήδες πολιτευόμενοι με αξιώσεις, νέοι γεμάτοι φιλοδοξίες και γέροι ξεμωραμένοι.
Δεσποινίδες Φαραώ και δεσποινίδες μπαγιαντέρες. Ηλικιωμένοι και ηλικιωμένες σοβαροί και μη, αυτοκίνητα λαιμητόμοι και αμάξια-κάρρα…
Όλα αυτά ανακατεμένα να κυλούν σε στενούς δρόμους πνιγμένα μέσα στη σκόνη ανάμεσα από σπίτια χωρίς ωρισμένο σχήμα και ρυθμόν….. να η Δράμα!
[…]
Και σαν να μην έφτανε η πολύχρωμος αυτή ποικιλία για τη σύνθεση του παράδοξου αυτού μωσαϊκού, ήρθαν και τρεις-τέσσαρες Κινέζοι μεταξύ των οποίων και μια θηλυκιά για να το συμπληρώσουν. Είναι πλανώδιοιπωληταί διαφόρων μικροχειροτεχνημάτων και ήρθαν με το σκοπό να δεκαρολογήσουν και όχι για φιλοκινεζική προπαγάνδα, όπως επιμένει να διακηρύττει ο καλώς πληροφορημένος κύριος. Και μήπως ο ίδιος σκοπός δεν έχει συγκεντρώσει εδώ όλα τα παράξενα και ανόμοια στοιχεία που έχουν συγκεντρωθή;
Μικρόκοσμος αλλά και μεγάλοι φαντάροι και κύριοι σοβαροί χαζεύουν γύρω από έναν Κινέζο που στριφογυρίζει τις χάρτινες ροκάνες του ή επιδεικνύει χάρτινα άνθη που αλλάζουν σχήματα στα χέρια του με την επιδεξιότητα ταχυδακτυλουργού ή με την επιδεξιότητα που μερικοί πολιτικοί μάς παρουσιάζουν τα διάφορα γεγονότα υπό διάφορους πάντοτε μορφάς, ως να μην μπορούμε ποτέ να λάβουμε ιδέαν της πραγματικότητος.
Ω, πόσες εκπλήξεις μας επιφυλάσσει ακόμη η Δράμα! Είνε μία πόλις που βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα, μόλις άρχισε να σχηματίζεται και που δεν πήρε ακόμη ορισμένη και σταθερή μορφή. Ίσως σε αυτό και μόνο να έγκειται κάποιο μυστικό της θέλγητρο.
Α.Δ.

 


Το κείμενο δημοσιεύεται στα ΧΡΟΝΙΚΑ της Δράμας και αναρτάται στην ιστοσελίδα Πύλη της Δράμας (pylidramas.gr).

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ
Captcha verification failed!
Η βαθμολογία χρήστη captcha απέτυχε. Παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μας!