Της Νόρας Κωνσταντινίδου
Οι υμνογράφοι του Βυζαντίου που έχουν επιδόσεις στη λογοτεχνία του χριστιανικού υμνολογίου δεν είναι λίγοι ή τουλάχιστον δεν είναι λιγοστό το ονοματολόγιο που συντάχθηκε και ως ένα βαθμό τους αντιπροσωπεύει. Όπως επίσης δεν είναι συγκεκριμένος ο αριθμός που τους συμπεριλαμβάνει, κι αυτό γιατί δεν ήταν εύκολες οι προδιαγραφές που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην επιλεκτική κατάταξή τους ως υμνογράφων. Τόση μεγάλη η αξιοσύνη των υμνογράφων που ασχολήθηκαν με την Υμνογραφία. Εκείνο που μόνιμα προέχει και που στους αιώνες των αιώνων ο χριστιανός που θα θελήσει να αμφισβητήσει την αξία του λόγου και του μελωδικού εύρους των υμνολογίων της Μεγάλης Εβδομάδας την οποία διανύουμε «Δόξα τω Θεώ», δε βρέθηκε ακόμα. Ίσως γιατί δεν ήρθαν τα υμνολόγια για να φύγουν, να αποθάνουν σβησμένα. Μένουν απαρασάλευτα όπως ήρθαν και παραμένουν αδιάφθορα με αντοχές στην οποιαδήποτε παραλλαγή. Το «αγαπάτε αλλήλους» ως πανανθρώπινη κατανοητή απόδοση ίδια και απαράλλακτη ακούγεται χιλιάδες χρόνια ως τώρα. Το «Ειρήνη υμίν» και το «Άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» βγήκε μεν από το άγιο στόμα του Χριστού, έγινε όμως ιαχή που βγαίνει συχνότατα από τα στόματα των πονεμένων σήμερα. Ταυτισμένες και ομολογούμενες απόψε και αύριο οι παραπάνω ρήσεις συντονίζουν με μια φωνή και έναν λόγο, δίχως μαέστρο στη διαπασών, τα άτομα όπου κι αν βρεθούν.
Επομένως οι πρώτοι υμνογράφοι που αναφέρονται στους πρώτους χρόνους της εκκλησίας μας, όπως ο Μεθόδιος από τα Πάταρα της Λυκίας μπορεί να «έφυγαν από τον παρόντα μάταιο χρόνο, ο λόγος του όμως ζει και θα ζει. Ο ίδιος έζησε προς το τέλος του 3ου αιώνα και τις αρχές του 4ου μιμούμενος το Συμπόσιο του Πλάτωνα στο έργο του. «Συμπόσιο των δέκα Παρθένων» ονομάτισε το έργο του και είχε λόγους να ατενίσει την αθανασία. Υμνολογεί πανομοιότυπα με τον Μέγα Αθανάσιο που έσπειρε τον Ορθόδοξο Λόγο του στους τόπους των πέντε εξοριών του. Μπορεί και να κάρπισε, ίσως και να φύτρωσε, όλα πιθανά και τα θαύματα αρεστά. Ο μικρόσωμος Άγιος αναδείχθηκε έτσι σε γιγάντια μορφή σφυρηλατημένος στους αιώνες για την Ορθοδοξία. Ονομαστός στην ίδια χρονική περίοδο (4ος αιώνας) υπήρξε ο Ευσέβιος Παμφίλου. Έλληνας στην καταγωγή, φίλος του Μεγάλου Κωνσταντίνου και Επίσκοπος Καισαρείας. Θεωρείται γονιμότατος συγγραφέας όπως τον χαρακτηρίζει ο Ιερώνυμος. Στην Ελληνική Πατρολογία τα άπαντά του περιλαμβάνουν 6 τόμους. Την τριάδα των δυο παραπάνω υμνογράφων συμπληρώνει ο Μέγας Αθανάσιος Πατριάρχης Αλεξάνδρειας. Πρόκειται μια από τις εξοχότατες πατερικές μορφές του 4ου αιώνα, του οποίου η ζωή και το έργο δεν χωράει πλέον στη σύντμηση αυτού του θέματος.
Αλλά, ο κατάλογος συμπληρώνοντας τα φύλλα του και αντίστροφα προχωρώντας στους περασμένους αιώνες συμπεριλαμβάνει μεταξύ των άλλων το Γρηγόριο Νύσσης τον από Καππαδοκίας. Μαζί του ονοματίζεται και ο επιφανέστερος όλων, ο Γρηγόριος ο Νανζιανζηνός, από τη Νανζιαζό ο γενέθλιός του τόπος. Ποιητής πολλών ύμνων απεφάνθη προχειρολογώντας κατά των αιρετικών, τους οποίους ονόμασε «απόρρητα» εννοώντας άτομα. Στον κατάλογο γραμμένος διαβάζεται επίσης και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο Συνέσιος ο Κυρηναίος, ο Πρόκλος και ο Κωνσταντινουπόλεως Ανατόλιος. Το ελληνικό πνεύμα κυριαρχεί και αυτό αποδίδει αληθινά την από Θεού πρόνοια. Από εδώ και πέρα οι υμνογράφοι του 5ου αιώνα παραμένουν ακάλυπτοι, μετέωροι ως προς τα έργα τους, αλλά δεν πρόκειται να τους αφήσουμε στο σκοτάδι και ούτε με τα παράπονα στο στόμα. Ονομαστική θα γίνει η αναφορά που τους αφορά, όπως: Του Άνθιμου, του Τιμοκλή, του Μαρκιανού, του Ιωάννη του Μοναχού, του Κυριάκου του Αναχωρητή, του Αυξέντιου και του Ρωμανού του Μελωδού. Ο τελευταίος υπήρξε ο μεγαλύτερος, ο γονιμώτερος αντιπρόσωπος της εκκλησιαστικής υμνογραφίας. Πίνδαρο της υμνογραφίας τον ονομάτισε ο σοφός μελετητής της Βυζαντινής Λογοτεχνίας Κρουμπάρχερ. Δίκαια και αρκετά συγκρατημένα, (συγκρατημένα απέφυγε τις υπερβολές), τον τίμησε δεόντως και με τη φράση που παρέμεινε αιώνια στους αιώνες: «Ο μέγιστος των ποιητών πάντων των αιώνων». Μαζί με τους ύμνους του Θεέ μου ας ζήσουμε όλοι μέχρι την Ανάσταση του Κυρίου χωρίς θύματα στην Ουκρανία και κρυφά στα φυλλοκάρδια να κρατήσουμε σαν κόρη οφθαλμού τις δυο γυναίκες Μελωδούς την Αγία Θέκλα και την Αγία Κασσιανή να εισηγηθούν στην Παναγία για έλεος προς τους εμπόλεμους γενικότερα και στις μάνες, τις πρώτο μάνες ή και στις αφοσιωμένες μικρομάνες που επικαλούνται το έλεος. Ευχή και προσευχή, όπως τύχουν την από ύψους Θεού ευλογία.
