Του Αθανάσιου Κάππα, Πολιτικού Μηχανικού & Συγκοινωνιολόγου
Το μποτιλιάρισμα δεν είναι ελληνική πρωτοτυπία. Παντού στην Ευρώπη, το κυκλοφοριακό πρόβλημα στα αστικά κέντρα οδηγεί σε χρόνια συμφόρηση με σοβαρές συνέπειες στο περιβάλλον, την υγεία, την ποιότητα της ζωής μας. Δεν μπορούμε να σταματήσουμε να μετακινούμαστε. Ο μοναδικός τρόπος να αντιμετωπίσουμε το κυκλοφοριακό είναι να ενισχύσουμε τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς, προωθώντας, παράλληλα, εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης στην πόλη.
Μέσα Μαζικής Μεταφοράς φιλικά προς το περιβάλλον, οι λεγόμενες «πράσινες μεταφορές», απασχολούν όλους μας και δεν πρέπει να τις υποτιμούμε. Η πολιτική βούληση να προωθηθούν και να εφαρμοστούν πολιτικές υπέρ του περιβάλλοντος σε θέματα μεταφορών και η ανάπτυξη των σιδηροδρομικών και των συνδυασμένων μεταφορών είναι απαραίτητη, καθώς θα περιορίσουν τις πιο ρυπογόνες οδικές μεταφορές και θα βελτιώσουν το δίκτυο των εμπορευματικών μεταφορών με τρόπο πιο φιλικό προς το περιβάλλον. Αντίστοιχο προσανατολισμό πρέπει να έχουν και οι καθημερινές μας μετακινήσεις και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να μειωθεί η χρήση του ΙΧ και να αυξηθεί η χρήση εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης, όπως τα μέσα μαζικής μεταφοράς.
Ποδήλατο
Το αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι ότι, σε αντίθεση με τα μεταφορικά μέσα που χρησιμοποιούν κινητήρα εσωτερικής καύσης, το ποδήλατο είναι το πιο φιλικό προς το περιβάλλον. Η ενέργεια που χρειάζεται είναι απολύτως ανακυκλώσιμη (τροφή) και δεν δημιουργεί κανένα απόβλητο (το απόβλητο που δημιουργεί είναι κι αυτό φιλικό προς το περιβάλλον). Δεν δημιουργεί θερμορρύπανση. Δεν δημιουργεί ατμοσφαιρική ρύπανση. Δεν συμβάλλει στο φαινόμενο του θερμοκηπίου ούτε στη δημιουργία όξινης βροχής. Δεν καταναλώνει το υπερβολικό οξυγόνο που καταναλώνει ο χημικός κινητήρας. Δεν δημιουργεί πρόβλημα χώρου (παρκάρισμα). Δεν δημιουργεί οπτική (αισθητική) ρύπανση. Ένα σύγχρονο ποδήλατο ζυγίζει 10-15 κιλά και προσφέρεται σε διάφορα μεγέθη ανάλογα με το σώμα του αναβάτη. Μπορεί μεταφέρει ένα άτομο (και δεύτερο για μικρές αποστάσεις) καθώς και αντικείμενα βάρους μέχρι 30 κιλών στη σχάρα. Μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα 30-40 χιλιομέτρων την ώρα στην ευθεία και να ανέβει ακόμα και μεγάλες ανηφόρες χωρίς ιδιαίτερο κόπο με τη χρήση ταχυτήτων. Ένα μέσο σύγχρονο ποδήλατο κοστίζει σήμερα από 100 έως όσο αντέχει η τσέπη. Σε πειράματα που έγιναν από τον σύλλογο «Φίλοι του Ποδηλάτου» σε συνεργασία με την Ένωση Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων κάτω από καθημερινές συνθήκες κυκλοφορίας, βρέθηκε ότι το ποδήλατο για αποστάσεις μέχρι 13 χιλιόμετρα είναι γρηγορότερο από το αυτοκίνητο. Ένας ποδηλάτης καταναλώνει 15 θερμίδες ανά χιλιόμετρο και κιλό, ένα ποσοστό που ισοδυναμεί με το 4% της ενέργειας που καταναλώνει για την κίνηση ενός αυτοκινήτου και του οδηγού του.
Το ποδήλατο στην πόλη:
– ξεκινά αμέσως,
– είναι το πιο ευέλικτο μέσο μεταφοράς (δεν σταματά στο μποτιλιάρισμα),
– παρκάρει παντού (10 ποδήλατα πιάνουν χώρο ίσο με ένα αυτοκίνητο),
– μεταφέρεται εύκολα πάνω από σκάλες, πεζοδρόμια και πεζόδρομους.
Αλλαγές στις συνήθειες του αυτοκινήτου
Στις μέρες μας, δεν υπάρχει πλέον οικογένεια που να μην κατέχει τουλάχιστον ένα επιβατικό όχημα και τουλάχιστον ένα μέλος της να μην έχει άδεια διπλώματος και να οδηγεί για τουλάχιστον 20 χρόνια. Παρόλα αυτά, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν για το πώς γίνεται μια σωστή συντήρηση στο όχημα μας και με ποιους τρόπους μπορούμε να επιτύχουμε μια οικολογική οδήγηση με άμεσο αντίκτυπο στο περιβάλλον αλλά και στην τσέπη μας. Πλέον ζούμε σε μία εποχή φινέτσας και μεγάλης ιπποδύναμης που ως κύριο σκοπό έχουν την επίδειξη και όχι την εξυπηρέτηση στις ανάγκες μας.
Οικολογική οδήγηση (ecodriving)
Στην εποχή των πανάκριβων καυσίμων και των κλιματικών αλλαγών υπάρχει ένας τρόπος οδήγησης του αυτοκινήτου μας που αναδεικνύεται οικο-λογικός, «έξυπνος» και φιλικός προς την τσέπη μας. Πρόκειται για την οικολογική, οικονομική και ασφαλή οδήγηση, γνωστή διεθνώς ως ecodriving. Το ecodriving μειώνει δραστικά την κατανάλωση καυσίμων αλλά και την ηχορύπανση, τις εκπομπές καυσαερίων και αερίων του θερμοκηπίου, τα τροχαία ατυχήματα, το κόστος συντήρησης και επισκευών του οχήματος. Και όχι μόνο: αυτός ο τρόπος «οδικής συμπεριφοράς» αμβλύνει το άγχος του οδηγού, άρα κάνει καλό και στην υγεία. Η βελτίωση των μέσων μαζικής μεταφοράς αποτελεί άλλη μία προτεραιότητα, προκειμένου να ενθαρρυνθούν οι πολίτες να αφήνουν τα αυτοκίνητά τους στο σπίτι. Και όταν η χρήση του αυτοκινήτου είναι απαραίτητη, υπάρχουν τρόποι οδήγησης που έχουν μικρότερο αντίκτυπο στον πλανήτη.
Συμπεράσματα
Στην Ελλάδα δεν είναι μόνο το αυτοκίνητο που χρησιμοποιείται καταχρηστικά. Δεν είναι το αυτοκίνητο που προκαλεί όλα τα προβλήματα. Η κυκλοφοριακή αναρχία είναι επακόλουθο προβλημάτων πιο θεμελιακών όπως η πολεοδομική αυθαιρεσία, που μεταφράζεται στον τρόπο που αναπτύσσεται η ελληνική πόλη και στον τρόπο που κατανέμονται οι διάφορες χρήσεις γης. Η ελλιπής πολεοδομική νομοθεσία και η διστακτικότητα της πολιτείας στην άσκηση μιας πολεοδομικής πολιτικής που να εξασφαλίζει την ομαλή λειτουργία της πόλης, βρίσκονται στη ρίζα των δυσλειτουργιών στο οδικό δίκτυο. Είναι φανερό ότι υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για να βελτιωθεί ριζικά η κατάσταση, όπως υπάρχουν και κίνδυνοι να επιδεινωθούν σημαντικά οι κυκλοφοριακές συνθήκες, αν δεν παρέμβουμε. Οι αστικές μετακινήσεις δεν είναι ένα σύστημα που μπορεί να αντιμετωπισθεί με έναν μόνιμο σχεδιασμό εφάπαξ. Αντίθετα, η ραγδαία εξάπλωση των πόλεων προκαλεί έναν φαύλο κύκλο: Αύξηση της χρήσης Ι.Χ. – Νέα οδικά έργα – Ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων – Αύξηση των μετακινήσεων – Αύξηση της χρήσης Ι.Χ. κ.ο.κ.
Προτάσεις
Η ανεξέλεγκτη και πολλές φορές παράνομη χρήση του Ι.Χ. μέσα στους στενούς και ανεπαρκείς δημόσιους χώρους των ελληνικών πόλεων (και κυρίως μέσα στα ιστορικά και πυκνοδομημένα κέντρα τους) δεν υπηρετεί τις οικονομικές δραστηριότητες (εμπόριο, τουρισμό, υπηρεσίες κλπ.), την ποιότητά ζωής, την προστασία του περιβάλλοντος και τη δημόσια υγεία. Αντίθετα, ο περιορισμός των μετακινήσεων με το Ι.Χ. και η συνειδητή επιλογή των μαζικών μεταφορών, της ποδηλασίας και της πεζοκίνησης είναι εκείνα που εξασφαλίζουν τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την ανάκαμψη της οικονομίας. Όσο περισσότερες διευκολύνσεις προσφέρουμε στα Ι.Χ. τόσο περισσότερο αυξάνεται η χρήση τους και ο πληθυσμός τους. Η κάθε πόλη έχει ανάγκη από κατάλληλους και ελκυστικούς δημόσιους χώρους που αλλάζουν το τοπίο, που αναδύουν από το παρελθόν την ιστορία και τον πολιτισμό της, που γίνονται ο αγαπημένος τόπος συνάθροισης ανθρώπων και ομάδων. Εκεί ο ενεργός πολίτης μπορεί να ξαναβρεί τους δεσμούς του με τον χώρο και την πόλη του, να διασώσει την ταυτότητά του, να προστατέψει τη γειτονιά του (με ζώνες ήπιας κυκλοφορίας και με πεζοδρόμους), να οργανώσει την κυκλοφορία με τοπικές διαδρομές και, τέλος, να διεκδικήσει και να αναπλάσει τους αναγκαίους χώρους για αστικά πάρκα, για εστίες πολιτισμού, για επικοινωνία, για να έχει τα γιορτινά του σαλόνια (πώς θέλουμε σε κάθε συνοικία να διοργανώσουμε πολιτιστικά δρώμενα, όταν παράλληλα δεν προστατεύουμε τη λειτουργικότητά της;). Για τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και τη λειτουργία μίας πόλης δεν αρκούν οι ειδικοί για τον πολεοδομικό και κυκλοφοριακό σχεδιασμό, αλλά θα πρέπει να συνδράμουν και οι κοινωνιολόγοι, οι περιβαλλοντολόγοι και ακόμα οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, που γνωρίζουν την ιστορία και τον πολιτισμό κάθε τόπου.
Σε κάθε περίπτωση, η πολιτεία οφείλει να εφαρμόσει τα κατάλληλα φίλτρα για να προστατέψει τους δημόσιους χώρους και τις λειτουργίες τους.
Τροχαία ατυχήματα: η ανοιχτή πληγή μας. Η πολιτεία οφείλει να αναλάβει παιδαγωγικό ρόλο. Η συστηματική διαφώτιση του κοινού πρέπει να προηγείται από τους ελέγχους και τα μέτρα ασφάλειας: κυκλοφοριακή αγωγή στα σχολεία, πάρκα κυκλοφοριακής αγωγής, ειδικές παρουσιάσεις στα ΜΜΕ, περιοδική επανεξέταση οδήγησης για ανανέωση διπλώματος, αυστηροί τεχνικοί έλεγχοι και μέτρα ασφάλειας. Μετά το περπάτημα, το ποδήλατο αντιπροσωπεύει τον πιο «αθώο» και ήπιο τρόπο μετακίνησης. Είναι αθόρυβο, δεν ρυπαίνει, δεν καταναλώνει χώρο και καύσιμα, είναι το λιγότερο επικίνδυνο μέσο απέναντι στον πεζό αλλά και στον αναβάτη του. Ποδήλατο χρησιμοποιεί όποιος θέλει να είναι ευέλικτος όπως ο πεζός, αυτόνομος στις μετακινήσεις του, χωρίς να ζημιώνει το περιβάλλον, όποιος επιθυμεί να έχει επαφή με την πόλη και να απολαμβάνει τη μετακίνησή του. Είναι φθηνό και συμπαθές, γιατί συνδέεται με τον καθένα από τα πρώτα του παιδικά χρόνια. Σε μία εποχή που πρέπει να γίνει μεγάλη προσπάθεια να βελτιωθούν οι συνθήκες περιβάλλοντος στις πόλεις για την υγεία, την ασφάλεια, την ποιότητα ζωής και τη βιώσιμη ανάπτυξη, η χρήση του ποδηλάτου για τις καθημερινές μετακινήσεις έγινε κοινά αποδεκτό ότι θα ήταν μια πολύ αποτελεσματική λύση. Οι συνθήκες που ευνοούν την κίνηση του ποδηλάτου είναι αυτές που θα χαρακτήριζαν τη βιώσιμη πόλη: μικρές ταχύτητες αυτοκινήτων, καθαρός αέρας, χαμηλά επίπεδα θορύβου, όμορφο οδικό περιβάλλον, επαρκής σήμανση και πληροφόρηση. Πρόκειται για χαρακτηριστικά εκείνης της πόλης που για τη λειτουργία της θα δώσει μεγάλο ρόλο στις συλλογικές μεταφορές, το περπάτημα και το ποδήλατο. Αυτοί οι τρεις τρόποι είναι αλληλένδετοι και ικανοί να απελευθερώσουν τον κάτοικο από την εξάρτηση του αυτοκινήτου. Ίσως το πιο βασικό προσόν του ποδηλάτου είναι η μικρή κατάληψη χώρου. Κι αυτό γιατί η εξοικονόμηση χώρου είναι ό,τι πιο σημαντικό, διότι ως προς τον κορεσμό τα πράγματα θα γίνουν μάλλον χειρότερα.
Εν κατακλείδι, οι δυνατότητες που έχει η κυκλοφοριακή και περιβαλλοντική εκπαίδευση μπορούν να αποτελέσουν μία διέξοδο για την κάλυψη των σημερινών αναγκών του συνεργατισμού στην Ελλάδα. Η ύπαρξη εκπαιδευμένων πολιτών, και όχι απλά ενημερωμένων, αποτελεί προϋπόθεση για την υλοποίηση της άμεσης βελτίωσης της κάθε πόλης και όχι μόνο.
