ΟΙ ΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ των σχολείων και των πανεπιστημίων αποδείχτηκαν στη μεταδικτατορική Ελλάδα ανθεκτικότατη ατραξιόν. Μια συνεπέστατη συνήθεια όποια κι αν ήταν η κυβέρνηση, ακόμα κι αν δεν υπήρχε καμιά αιτία για να γίνουν.
Δυστυχώς, ο πιο σοβαρός λόγος για τις περισσότερες καταλήψεις ήταν να χαθούν μαθήματα και να «χαλαρώσουν» οι μαθητές και οι φοιτητές, αλλά και όσοι εκπαιδευτικοί δεν καίγονταν να τις αποσοβήσουν. Γιατί να δουλέψουμε παραπάνω, σου λέει, αφού μπορούμε να δουλέψουμε λιγότερο, χωρίς καμιά επίπτωση; Αυτή την «ωραία» συνήθεια, όμως, την υποστήριζαν και νεολαίες και κόμματα, ως μέσο στρατολόγησης και ως εξώθηση σε αγωνιστική συμπεριφορά των δικών τους παιδιών. Επειδή η στράτευση ενισχύεται από τέτοιες πρακτικές. Και αν σε αγωνιστικές καταστάσεις βγει κάποιος μπροστά, μετά δεν ξεφεύγει εύκολα από το μαντρί.
Πώς μου ήρθε τώρα και θυμήθηκα αυτό το θέμα, που λόγω της μεγάλης συχνότητας, με την οποία εμφανίζεται στα ελληνικά σχολεία και πανεπιστήμια, έπαψε να είναι ενδιαφέρον «προς συζήτηση»; Μου ήρθε στο μυαλό από τις δηλώσεις κάποιων γνωστών πολιτικών οι οποίοι, μετά την έφοδο της Αστυνομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και την απόφαση του Πρυτάνεως να κλείσουν οι σχολές του για μια εβδομάδα, περιφέρονται και διαλαλούν: «Τα σχολεία οφείλουν να είναι πάντα ανοιχτά. Κλειστά σχολεία σημαίνουν ξεπεσμό της δημοκρατίας».
Φυσικά, όλοι είμαστε υπέρ αυτής της αυτονόητης και λογικότατης θέσης. Μόνο που μερικοί από όσους υποκριτικά ξεστομίζουν αυτά τα λόγια, είναι οι ίδιοι, ναι οι ίδιοι, που σε άλλες περιπτώσεις έλεγαν: «Είναι δημοκρατικό δικαίωμα των μαθητών και των φοιτητών να κάνουν καταλήψεις. Είναι έκφραση και αντίδραση, είναι συμμετοχή, επιτέλους φυτά θα τους κάνουμε;». Με άλλα λόγια, όταν κλείνουν τα σχολεία από καταλήψεις των μαθητών και των φοιτητών, ακόμα και χωρίς σοβαρό λόγο, προάγεται η δημοκρατία. Αλλά, όταν κλείνει ένα ίδρυμα –ευστόχως ή αστόχως δεν έχει πολλή σημασία!– εξαιτίας ενός συμβάντος ή μιας ζοφερής κατάστασης, για λόγους πρακτικούς ή και ως συμβολική ενέργεια, είναι απολύτως καταδικαστέο.
Ας έρθουμε τώρα στο πιο απλό, για το οποίο η σύγχυση είναι μεγάλη. Δεν είναι η κατάληψη μέσο διαμαρτυρίας, αγανάκτησης για ένα άδικο μέτρο, για μια παράλογη απόφαση, για μια αντιδημοκρατική ενέργεια; Ναι, σε αυτές τις εξαιρετικές περιπτώσεις θα μπορούσε να είναι! Θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και άλλα μέσα, με τα οποία δεν θα έκλειναν τα σχολεία, αλλά και η κατάληψη είναι δυνατό μέσο πίεσης και συμβολισμού. Μόνο που η εμπειρία μάς έχει δείξει ότι μεταπολιτευτικά υπήρξαν σπάνιες τέτοιες περιπτώσεις που να δικαιολογούσαν καταλήψεις, ενώ όσες εντέλει έγιναν ήταν εκατοντάδες. Εκ της δυσαναλογίας αυτής αποκαλύπτεται ότι οι περισσότερες καταλήψεις δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένας «χαβαλές». Δυνατή απόδειξη αποτελεί και το ότι, μετά τη δεύτερη, τρίτη μέρα, όσοι παρέμεναν εντός των κατειλημμένων σχολείων ή πανεπιστημίων ήταν ελαχιστότατοι.
Τα τελευταία χρόνια πολλοί δημόσιοι άντρες και γυναίκες, για να γίνουν αρεστοί στους μαθητές και τους φοιτητές, και προκειμένου να τους προσεταιριστούν, τους χαϊδεύουν τα αυτιά και τους αθωώνουν για τα πάντα. Με αυτό τον τρόπο, όμως, δεν προτρέπουμε τους νέους να εντείνουν τις προσπάθειες τους, ώστε, αύριο μεθαύριο, να μπουν στον επαγγελματικό στίβο γερά αρματωμένοι, σε μια κοινωνία μάλιστα που έχει γίνει σκληρή και ιδιαιτέρως απαιτητική. Και ναι μεν, για να αλλάξουν οι νέοι την Ελλάδα και τον Κόσμο θέλει και κοινωνικούς αγώνες και σοβαρές αντιπαραθέσεις· αλλά θέλει και βαθιά ενημέρωση, και υγιή νοοτροπία, και τόλμη και ευρύ πνεύμα. Σίγουρα, πάντως, δεν θέλει χαβαλέδες και γιουρούσια.
Φίλος καθηγητής, που γνώριζε καλά την κατάσταση στα ελληνικά λύκεια, είπε μια μέρα: «Τι περιμένεις από αυτά, όπως λειτουργούν σήμερα; Αν οι μαθητές της Γ΄ Λυκείου κάνουν τρεις μήνες κατάληψη και απουσιάσουν ο καθένας, δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα, εκατό μέρες, το αποτέλεσμα θα είναι να ανέβουν οι βάσεις για την εισαγωγή τους στα πανεπιστήμια. Διότι, τα παιδιά θα προσηλωθούν στο διάβασμα των εξεταζόμενων μαθημάτων στις εισαγωγικές εξετάσεις, και, προπαντός, θα δουλέψουν πολύ καλύτερα και πολύ περισσότερο στα φροντιστήρια και τα ιδιαίτερα μαθήματα. Κουβέντα που, έστω σαν σχήμα λόγου, δείχνει ότι κυρίως τα λύκειά μας, αλλά και κάποια πανεπιστημιακά τμήματα και σχολές, αναμφίβολα υπολειτουργούν. Και υπεύθυνοι είμαστε όλοι οι μεγάλοι, αλλά και οι, κατά τα άλλα, υπέροχοι νέοι μας.
Β. Α.
